«Οταν ο άνθρωπος νιώθει ανίσχυρος ξεπερνάει τα όριά του»

Πώς θα είναι η Οδύσσεια του Ομήρου αν θελήσεις να τη δεις μέσα από το πρίσμα των αρχετυπικών καρτών Ταρώ της Μασσαλίας; Αλλωστε αυτός δεν είναι και ο λόγος επινόησης αυτού του παιχνιδιού; Δεν συνιστούν ακόμη μία απόπειρα προσέγγισης της ανθρώπινης συνθήκης, όπως και ο Μύθος, η Ποίηση και η Μουσική; Μια προσπάθεια καταβύθισης στα άδυτα του εαυτού, εκεί που ο χρόνος, ο τόπος, η λογική και οι βεβαιότητες δεν είναι τα στοιχεία που κάνουν κουμάντο.

Με αυτά κατά νου η μουσικός και συνθέτρια Κατερίνα Φωτεινάκη, που κάνει λαμπρή καριέρα στη Γαλλία, μαζί με την Παυλίνα Παμπούδη, που έγραψε το λιμπρέτο, και την Αγλαΐα Παππά που υπογράφει τη δραματουργία και τη σκηνοθεσία, έφτιαξαν τη μουσική παράσταση «Ταρώ του Οδυσσέα» που θα παρουσιαστεί στο Αρχαίο Θέατρο Μήλου στις 17 και 18 Αυγούστου.

Εστησαν μια συνθήκη ώστε να ανοίξει ένας αναπάντεχος διάλογος μεταξύ δύο πολιτισμών: η Αναγέννηση και ο Ουμανισμός με τα Ταρώ από τη μια συναντούν, από την άλλη πλευρά, τον αρχαίο ελληνικό στοχασμό με την Οδύσσεια, σε μια παιγνιώδη και ποιητική μορφή με τη μουσική σύνθεση που προκύπτει να οδηγεί την αναπάντεχη συνάντηση αλλά και τους μουσικούς και θεατές σε μια μυσταγωγία, μέσα από προσωπικά μονοπάτια ονείρου περιδιαβαίνοντας ταυτόχρονα διαφορετικά μουσικά στιλ, εποχές και ηχοχρώματα.

Κάπως έτσι με κάθε τράβηγμα κάρτας οι ήρωες της Οδύσσειας παίρνουν τους διφορούμενους χρησμούς, όπως αυτούς που ανέκαθεν έδιναν σε όσους ρωτούσαν τα μαντεία από την αρχαιότητα, «χρησμούς» αντιμαχόμενους μεταξύ ηθικής και επιθυμίας, λογικής και συναισθήματος, μεταφέροντας το μυστήριο και την αγωνία για την τύχη τους στο κοινό: ποια κάρτα Ταρώ θα τραβήξει η Κίρκη; Η Πηνελόπη; Η Καλυψώ; Ο Τηλέμαχος; Ο ίδιος ο Οδυσσέας; Τι συμβουλή θα τους δώσουν οι κάρτες;

Είναι για όλα αυτά αλλά και ακόμη παραπάνω που μας μίλησε η μουσικός Κατερίνα Φωτεινάκη κάνοντας επίσης μια σύνθεση, όχι μουσική αυτή τη φορά αλλά της ποίησης με τη συνέντευξη. Κι όταν σου μιλά για την ήττα που την εμπνέει και τη σύνδεσή της με τη μουσική σαν μονόδρομο για να είναι σε επαφή με κάτι δικό της και ταυτόχρονα πανανθρώπινο και διαχρονικό, είναι σαν να βλέπεις το σταυροδρόμι όπου συναντιούνται τα εγχειρήματα στα οποία κατέφευγαν οι άνθρωποι για να μάθουν τι τους περιμένει στο μέλλον.

● Τι είναι οι κάρτες Ταρώ, σε τι διαφέρουν από τις κάρτες της Μασσαλίας και πώς σκεφτήκατε να τις συνδέσετε με την Οδύσσεια;

Η καταγωγή των καρτών Ταρώ είναι άγνωστη και υπάρχουν αμέτρητα είδη: παλαιότερα ή σύγχρονα, υπογεγραμμένα ή «ορφανά», προοριζόμενα για επιτραπέζιο παιχνίδι, για εκπαιδευτικούς σκοπούς ή για χαρτομαντεία! Συγκεκριμένα, οι κάρτες της Μασσαλίας, τις οποίες χρησιμοποιούμε στο έργο μας, έχουν μια χαρακτηριστική μινιμαλιστική αισθητική (3-5 χρώματα) και εικάζεται ότι αποκρυσταλλώθηκαν ως τέτοιες στην Ιταλία, την περίοδο της Αναγέννησης. Μελετητές συνδέουν τη δημιουργία τους με τον Marsilio Ficino, ουμανιστή λόγιο και κληρικό, για τον οποίο πιθανόν να αποτελούσαν εργαλείο διδασκαλίας της φιλοσοφίας. Η ιδέα για τη σύνδεση με την Οδύσσεια έγινε αφενός με αφορμή το ότι κάποιες κάρτες θα μπορούσαν να απεικονίζουν μυθολογικούς ήρωες ή θεούς που συναντάμε στον Ομηρο (π.χ. Le Mat - τον Οδυσσέα, La Justice - την Αθηνά, Le Bateleur - τον Ερμή κ.ά.). Κυρίως όμως επειδή οι αρχετυπικές μορφές που απεικονίζουν οι κάρτες θεωρήσαμε ότι απευθύνονται σε παρόμοια κομμάτια της ανθρώπινης ψυχής με αυτά στα οποία απευθύνονται οι μύθοι: εκεί όπου ξεπερνιούνται τα όρια της λογικής, του χρόνου, του τόπου και όλων των βεβαιοτήτων.

● Τι επιθυμείτε να αναδείξετε με την παράσταση;

«Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι. Χωρίς αυτήν δεν θα ’βγαινες στον δρόμο» (Κ.Π. Καβάφης). Μέσα από τις εικόνες, την ποίηση και τη μουσική, θα θέλαμε να κάνει ο καθένας το δικό του, προσωπικό ταξίδι, χωρίς να του υποδείξουμε τη διαδρομή και σίγουρα όχι τον προορισμό. Δεν υπογραμμίζουμε κάποιο ηθικό δίδαγμα, κάποιο «διά ταύτα». Μπορεί κανείς να κρατήσει ό,τι θέλει, όπως κάποιος άκουγε ό,τι ήταν έτοιμος να ακούσει μέσα από τις διφορούμενες μαντείες της Πυθίας. Μπορεί να μην κρατήσει και τίποτα και απλά να περάσει μαζί μας μιάμιση ώρα στο υπέροχο αρχαίο θέατρο της Μήλου πλάι στη θάλασσα. Δεκτό!

● Ποια πρόκληση αντιμετωπίσατε στη σύνθεση και απόδοση του έργου;

Μέχρι να πάρω το λιμπρέτο της Παυλίνας Παμπούδη στα χέρια μου, δεν πίστευα ότι θα γινόταν αυτή η σύζευξη που είχα χρόνια φανταστεί και της οποίας το έδαφος είχαμε προετοιμάσει δραματουργικά με την Αγλαΐα Παππά και με την Daisy Masini. Από τότε που αυτή η αρχική ιδέα έγινε λόγος και μάλιστα ποιητικός, δεύτερη πρόκληση ήταν να πλαισιωθεί από μουσική και εικόνα που να μην υστερεί σε ποιητική διάσταση, σε χιούμορ και σε εφευρετικότητα, και τρίτη, να εκτελεστεί ζωντανά μόνο από δύο μουσικούς -εκ των οποίων η μία είμαι εγώ η ίδια, που αυτό είναι για μένα η πιο μεγάλη πρόκληση...

● Τι είναι για σας η μουσική και το τραγούδι;

Η μουσική: μονόδρομος για να είμαι σε επαφή με κάτι απόλυτα δικό μου και ταυτόχρονα πανανθρώπινο και διαχρονικό. Το τραγούδι: ένα μέσο για να μπορώ να κάνω μουσική.

● Τι σας εμπνέει στη δουλειά σας;

Η συνθήκη της ήττας, της απώλειας, του αδιεξόδου. Είναι αυτές οι στιγμές, όταν ο άνθρωπος νιώθει ανίσχυρος που αναγκάζεται να ξεπεράσει τα όριά του και να ψάξει λύση, παρηγοριά, διέξοδο, ελπίδα σε άλλες διαστάσεις. Ή απλά να πενθήσει. Το έχει πει τόσο ωραία ο Χατζιδάκις στα σχόλια του Τρίτου:

«Ανδρομάχη, πόσο σας σκέφτομαι... Je pense à vous. Τι θα εγίνεσθο με μια Τροία ανίκητη;

Τρομάζω και να το σκεφθώ. Βλέπετε, μονάχα η ήττα προκαλεί τη σκέψη, την αναθεώρηση και την περισυλλογή.

Με την ήττα μόνο ξαναγεννιόμαστε κι έχουμε το κουράγιο να ξαναζήσουμε απ' την αρχή τα ίδια λάθη σε καινούργιες φόρμες.

Ενώ η νίκη είναι πανωλεθρία του αισθήματος και εξευτελισμός της ψυχικής ισορροπίας. Η νίκη οδεύει τους νικητές στα ταβερνεία και τα πορνεία.

Ας αποκαλύψουμε λοιπόν την αλήθεια, Ανδρομάχη. Ο Δούρειος Ιππος υπήρξεν φρυγικός και διόλου ιωνικός.

- Τι ωφελεί πια να φυλάμε ένα άχρηστο μυστικό;

Ανδρομάχη, είχατε τη θεϊκή εύνοια να ηττηθείτε και να σας κλαίμε αιώνια. Ενώ οι νικητές τι πράξαν; Μελοδραματικές ιστορίες, δαπανηρές και λίαν ακατάλληλες για υπερευαίσθητους ενηλίκους».

—

Πληροφορίες: Αρχαίο Θέατρο Μήλου, 17 και 18 Αυγούστου στις 21.30.
Σύλληψη - καλλιτεχνική διεύθυνση: Κατερίνα Φωτεινάκη.
Λιμπρέτο: Παυλίνα Παμπούδη.
Δραματουργία: Αγλαΐα Παππά, Κατερίνα Φωτεινάκη.
Σύμβουλος Ταρώ: Daisy Masini.
Μουσική σύνθεση: Κατερίνα Φωτεινάκη.
Arrangements: Αντης Σκορδής.
Μουσικός σύμβουλος: Claude Barthélémy.
Βίντεο σχεδιασμός: Παντελής Μάκκας.
Σκηνοθεσία: Αγλαΐα Παππά.
Βοηθός σκηνοθέτις: Πηνελόπη Φλουρή.
Υπεύθυνη παραγωγής: Κορίνα Κοτσίρη.
Τεχνικός υπεύθυνος: Δημήτρης Πουλημένος.
Παίζουν: Αγλαΐα Παππά, αφήγηση. Αντης Σκορδής: κιθάρες, κρουστά, φωνή, electronics. Κατερίνα Φωτεινάκη: φωνή, κιθάρες, κρουστά. Παντελής Μάκκας: Live video art.

Την παράσταση θα ανοίξει η Πειραματική Σκηνή Μήλου, σε διδασκαλία της Καλλιρρόης Μυριαγκού, πάνω σε πρωτότυπο ποιητικό κείμενο της Παυλίνας Παμπούδη με θέμα την Οδύσσεια. Φιλική συμμετοχή: Φιλιώ Λούβαρη, Καλλιρρόη Μυριαγκού. Η παραγωγή είναι της Abnormal Group με την υποστήριξη της Πειραματικής Σκηνής Μήλου και τον Δήμο Μήλου, ενώ πραγματοποιείται στο πλαίσιο του θεσμού του υπουργείου Πολιτισμού «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός». Η εκδήλωση προσφέρεται δωρεάν από το υπουργείο Πολιτισμού, καταβάλλεται μόνο το αντίτιμο εισόδου του αρχαιολογικού χώρου, αλλά η προκράτηση θέσης είναι υποχρεωτική.
Πληροφορίες & προκρατήσεις: https://allofgreeceone.culture.gov.gr/