Αριστουργηματική συναυλία υπό τον Σάιμον Ρατλ

Πραγματικά έχασαν όσοι δεν παρευρέθησαν στη συναυλία που έδωσε η Ορχήστρα Δωματίου της Ευρώπης (ΟΔΕ) υπό τον Σάιμον Ρατλ στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών στις 30/6/2024. Καθώς ο 69χρονος Ρατλ είναι σήμερα ο κορυφαίος εν ζωή Ευρωπαίος αρχιμουσικός της παλιάς φρουράς, ενώ και η ΟΔΕ (1981) είναι ένα από τα κορυφαία ευρωπαϊκά συμφωνικά σύνολα, υπήρξε απογοητευτικό που το κοίλο του ρωμαϊκού ωδείου ήταν κατά το ήμισυ άδειο· η απουσία ικανής διαφήμισης εκ μέρους του Φεστιβάλ Αθηνών σίγουρα έπαιξε τον ρόλο της σε αυτό... Στο μισοάδειο κάτω διάζωμα ήσαν ακροβολισμένοι όσοι ήρθαν να ακούσουν τη μουσική, ενώ στο γεμάτο άνω, τουρίστες χειροκροτούσαν απτόητοι και επίμονα όπου δει αλλά και δεν δίσταζαν να αποχωρήσουν ομαδικά αρκετά πριν από το τέλος συναυλίας. Ομως, η συναυλία ήταν μία από τις καλύτερες όσων έχουμε ακούσει εδώ και πολλά χρόνια και, σίγουρα, η καλύτερη της τελευταίας χρονιάς!

Εχοντας απέναντί του το τέλειο εργαλείο στην υπηρεσία του συμφωνικού ήχου, ο έμπειρος και προφανώς ταλαντούχος Ρατλ διέπλασσε ερμηνείες ηχητικά επεξεργασμένες σε μέγιστο βάθος αλλά και με θαυμαστή μουσικότητα. Για τον σκοπό αυτό αναδιάταξε τα έγχορδα της ορχήστρας έτσι ώστε να επιτυγχάνεται μέγιστη διαφάνεια και ευκρίνεια της αρχιτεκτονικής του συμφωνικού ήχου: αριστερά τα α’ βιολιά έχοντας πίσω τους τα κοντραμπάσα, δεξιά τα β’ βιολιά, στη μέση οι βιόλες και τα τσέλα, πίσω παραταγμένα ξύλινα πνευστά και ακόμη πιο πίσω, ακροβολισμένα, τα χάλκινα, στη μέση τα κρουστά. Σύνθεση με απερίφραστα εθνικοσχολικό φολκλορικό στίγμα, ανάλαφρη, φωτεινή, διαποτισμένη με ανέφελη, παιχνιδιάρικη, αισιόδοξη διάθεση, το «Σκέρτσο καπριτσιόζο» (1883) του Ντβόρζακ παίχτηκε με θαυμαστό συνδυασμό και αντιπαράθεση ρυθμικού σφρίγους και μελωδικής ελαφράδας. Οι αλλεπάλληλες, έντονες μεταπτώσεις της μουσικής –από αιχμηρά, κοφτά και τονισμένα ρυθμικά σε μαλακά, νωχελικά, μελωδικά– αποδόθηκαν με χάρη, ευγένεια και, κυρίως, με αριστοτεχνική φροντίδα, που αναδείκνυαν και εξασφάλιζαν τη νοηματική συνοχή της μουσικής. Στη συνέχεια η Μαγκνταλένα Κοζενά, σύζυγος του Ρατλ, απέδωσε δύο κύκλους τραγουδιών: τα «Τραγούδια σε ποίηση Ρίκερτ» (1901) του Μάλερ και τα «Πέντε ουγγρικά δημοτικά τραγούδια για φωνή και ορχήστρα» (1929/33) του Μπάρτοκ. Την Τσέχα μεσόφωνο είχαμε πρωτακούσει στα ξεκινήματά της το 2002, στο Ζάλτσμπουργκ, αλλά και στο Μέγαρο Μουσικής. Παρ’ ότι η θερμή, ώριμη φωνή της δεν ήταν κατάλληλη για τον υπαίθριο χώρο του Ηρωδείου –στο άνω διάζωμα μάλλον οι χαμηλόφωνες φράσεις θα «χάνονταν»–, οι ερμηνείες της ήχησαν μεστές, φροντισμένες, ευγενείς, γεμάτες βιωμένη συγκίνηση, παλλόμενες από σκηνική ένταση. Τόσο στον Μάλερ όσο και στον Μπάρτοκ, Ρατλ και ΟΔΕ συνεισέφεραν διάφανο, αιθέριο ήχο.

Η συναυλία ολοκληρώθηκε με τη «Συμφωνία αρ.9, Μεγάλη» (1828) του Σούμπερτ, μείζον, μεγαλειώδες έργο που είχαμε πολύ καιρό να ακούσουμε ζωντανά. Από τις πρώτες νότες φάνηκε ότι θα απολαμβάναμε μια άριστα διαπλασμένη ερμηνεία. Αξιοποιώντας αφειδώλευτα την άκρα προσήλωση και τις γυμνασμένα τελειοθηρικές επιδόσεις της ΟΔΕ, ο Ρατλ έχτισε μια ερμηνεία που χαρακτηρίστηκε από υπεράνθρωπη τεχνική τελειότητα –και να σκεφτεί κανείς ότι έπαιζαν σε ανοιχτό χώρο!–, ευγένεια και σαγηνευτική ένταση έκφρασης. Την πυκνά διαστρωματωμένη συμφωνική γραφή του Σούμπερτ για τα έγχορδα, που συνιστούν τον φέροντα αφηγηματικό κορμό της Συμφωνίας, υπηρέτησε σφαιρικά, με εκπληκτικά επεξεργασμένες τις επιμέρους «φωνές», γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα ένα ακρόαμα συναρπαστικής ζωντάνιας! Ταυτόχρονα, θαυμαστές ήσαν οι εκφραστικά κομβικές, μεμονωμένες ή σε ολιγομελείς ομάδες, συνεισφορές των πνευστών από τις οποίες κυριολεκτικά «κρέμεται» το συνολικό δραματουργικό στίγμα και η συγκινησιακή απήχηση πολλών παραγράφων ή ενοτήτων της μουσικής, π.χ. τα εισαγωγικά μέτρα (Andante) της Συμφωνίας από τα κόρνα, το όμποε στο αργό, εμβατηριακά αρθρωμένο, Andante con motto ή η ρυθμικά λικνιστική σύμπραξη ανάμεσα στις συζυγίες ξύλινων και χάλκινων πνευστών στο καταληκτικό Allegro vivace. Στα παραπάνω θα προσθέσουμε –διότι, όχι σπάνια, ερμηνείες χάνουν τη συνοχή τους από την εμμονή στη λεπτομέρεια!– ότι ο Ρατλ, απ’ αρχής μέχρι τέλους, είχε να επιδείξει μια αδιάλειπτη, συνολική εποπτεία της δραματουργίας, στοιχείο που γινόταν έκδηλο στις τελικές κορυφώσεις κάθε ενότητας.