Δύο μονόπρακτα λυρικά αριστουργήματα, χαρακτηριστικά του πρώιμου 20ού αιώνα, που δύσκολα θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο μεταξύ τους, ζευγάρωσε η ΕΛΣ στην πρεμιέρα της περασμένης Πέμπτης, 9/3/2023. Ηταν οι όπερες «Ο πύργος του Κυανοπώγωνα» του Μπάρτοκ και «Τζάνι Σκίκι» του Πουτσίνι, αμφότερες των οποίων παίχτηκαν για πρώτη φορά το 1918.
Η πρώτη, μείζον έργο του μουσικού μοντερνισμού για τη σκηνή, είχε να παρουσιαστεί στην ΕΛΣ από το 1966 και ανέβηκε τώρα σε νέα παραγωγή, σε σύγχρονη σκηνοθεσία του Θέμελη Γλυνάτση. Η δεύτερη δόθηκε σε αναβίωση της επιτυχημένης παραγωγής του 2007, σε σκηνοθεσία Τζον Φούλτζεϊμς. Η συστέγαση των δύο έργων σε μία βραδιά φωτογράφισε την πολυδιάσπαση και το πολύπλευρα ενδιαφέρον εύρος των μουσικών γλωσσών στις αρχές του περιπετειώδους 20ού αιώνα.
Ο Γλυνάτσης αναδιατύπωσε τη σκηνική δραματουργία των Μπάρτοκ/Μπάλαζ σε σύγχρονη σκηνοθετική γλώσσα με φόντο την οπτική της ψυχανάλυσης, παίρνοντας έκδηλα αποστάσεις από τα όσα περιγράφει ή υποβάλλει το λιμπρέτο: επτά πόρτες, σύμβολα κ.λπ. Αντ’ αυτών, σε σύμπραξη με τον ικανό Αγγλο σκηνογράφο Λέσλι Τράβερς, υλοποίησε έντεχνα μια διαφορετική, επινοημένη σκηνική δραματουργία, που αναπροσέγγισε ερμηνευτικά τα ψυχολογικά δρώμενα μέσω οπτικοποιήσεων και (ανα)παραστάσεων: οι «μέσα» και «έξω» χώροι της ύπαρξης, η παγωμένη, μαύρη θάλασσα της συντελεσμένης ζωής, το αποστειρωμένο, λευκό κελί απομόνωσης του άρρωστου εαυτού, οι μεταμορφώσεις που επιφέρει η αναζωογονητική παρουσία/εισβολή της Ιουδίθ, οι μεταπτώσεις, η ρευστότητα των συμβόλων…
Η άχρονη σκηνική εικόνα άντλησε από οικεία κινηματογραφικά στερεότυπα των μέσων του 20ού αιώνα. Το αποτέλεσμα -σε συνδυασμό με τις ποιότητες του ακροάματος- άλλαξε τις ισορροπίες του πρωτοτύπου, αφαιρώντας βάρος και μετατοπίζοντας τον άξονα αποκλειστικής παρακολούθησης από το ζευγάρι των πρωταγωνιστών προς ένα συνολικό οπτικοακουστικό, σκηνικό αφήγημα.
Οι δύο πρωταγωνιστές, ο βαθύφωνος Τάσος Αποστόλου και η υψίφωνος Βιολέττα Λούστα, όπως επίσης οι μουσικοί της Ορχήστρας της ΕΛΣ υπό τον Βασίλη Χριστόπουλο, πραγματοποίησαν αληθινούς άθλους: οι μεν μαθαίνοντας και τραγουδώντας την όπερα στα ουγγρικά, οι δε εκτελώντας πολύ καλά μια άγνωστη σε αυτούς, τεχνικά δύσκολη και, επιπλέον, ιδιαίτερων ερμηνευτικών απαιτήσεων μοντερνιστική παρτιτούρα. Κατέχοντας τον σωστό συνδυασμό φωνητικών εφοδίων -μέγεθος, χροιά, τεχνική- ο Αποστόλου άγγιξε την ωριμότητα της μακράς σταδιοδρομίας του στην ΕΛΣ, προσφέροντας μια φωνητικά και σκηνικά πολύ καλή απόδοση του ερμηνευτικά απαιτητικού ρόλου του Κυανοπώγωνα. Παρ’ ότι μια φωνή πιο ισχυρή από τη δική της θα υπηρετούσε επαρκέστερα τον ρόλο και σε ισορροπία με τον συγκεκριμένο Κυανοπώγωνα, η σκηνικά θαυμάσια Λούστα υπηρέτησε το ίδιο αφειδώλευτα τον κομβικό ρόλο της Ιουδίθ.
Ο έμπειρος Βασίλης Χριστόπουλος θαυματούργησε, αντλώντας από τους μουσικούς της ΕΛΣ ένα ακρόαμα διάφανο και καθαρό, με εσωτερική λεπτομέρεια και καλοζυγιασμένες ισορροπίες δυναμικών. Συνολικά αυτή ήταν μια άρτια επεξεργασμένη, σύγχρονη παραγωγή ενός αριστουργήματος του ιστορικού μοντερνισμού, το οποίο εντάσσεται στο ρεπερτόριο της ΕΛΣ, όπως γίνεται στα μεγάλα λυρικά θέατρα παγκοσμίως και πιστώνεται απολύτως θετικά στη συνεχώς εκδιπλούμενη προσφορά του καλλιτεχνικού διευθυντή του θεσμού, Γιώργου Κουμεντάκη, στην ελληνική μουσική ζωή.
Το δεύτερο μισό της βραδιάς αφιερώθηκε στην αναβίωση της επιτυχημένης παραγωγής του «Τζάνι Σκίκι». Για ακόμη μία φορά θαυμάσαμε και απολαύσαμε -που, εν προκειμένω, σημαίνει γελάσαμε ανεπιφύλακτα!- την ευφυώς συμπυκνωμένη, αριστοτεχνικά κινητική, ανάλαφρη, ανερυθρίαστα κυνική σκηνοθεσία του Τζον Φούλτζεϊμς, που μεταφέρθηκε δίχως απώλειες στην πολύ μεγαλύτερη σημερινή σκηνή της ΕΛΣ. Την αναβίωση της σκηνοθεσίας έκανε η Αγγέλα-Κλεοπάτρα Σαρόγλου.
Ως γνωστόν, το σύντομο κωμικό μονόπρακτο του Πουτσίνι απαιτεί πολυπληθή διανομή ικανών τραγουδιστών που πρέπει να δέσουν καλά ως σύνολο και, επιπλέον, ανάλαφρη, σβέλτη διεύθυνση, αριστοτεχνικά φροντισμένη στη λεπτομέρειά της. Οπως και το 2007, το νέο ανέβασμα στελεχώθηκε αποκλειστικά από Ελληνες μονωδούς: Σούρμπης, Συκιώτη, Σουγλάκου, Χριστόπουλος, Κριτσωτάκη, Καλύβας, Μανιάτης, Σταμπόγλης, Ματθαιακάκης, Τσαλικιάν, Ρασιδάκις, Ανδριανός κ.ά. Για το θαυμαστά αξεδιάλυτο δέσιμο σκηνικής και μουσικής του ερμηνείας ασυζητητί ξεχώρισε στον επώνυμο ρόλο ο Διονύσης Σούρμπης. Ο ακμαίος 45χρονος βαρύτονος της ΕΛΣ απέδωσε τον ρόλο του άξεστου, αδίστακτα πανούργου χωριάτη Τζάνι Σκίκι με απολαυστικά αβίαστη ελαφράδα, ζωντάνια και μουσικότητα!
