Η Ορχήστρα Δωματίου της Ευρώπης στο Μέγαρο Μουσικής

Μια από κάθε άποψη εξαιρετική συναυλία έδωσε η Ορχήστρα Δωματίου της Ευρώπης (ΟΔΕ), υπό τον 62χρονο Αντόνιο Παπάνο στην κατάμεστη, μεγάλη αίθουσα του κρατικού Μεγάρου Μουσικής (26/11/2022). Το πρόγραμμα που πρότεινε ο διάσημος Ιταλοβρετανός αρχιμουσικός θα το χαρακτηρίζαμε μάλλον ως ασυνήθιστο, αφού δεν περιλάμβανε κάποια μείζονα Συμφωνία, αλλά ένα κοντσέρτο και τρία, μέσης διάρκειας κομμάτια. Η συναυλία άφησε άριστες εντυπώσεις και ενθουσίασε το ακροατήριο.

Ξεκίνησε μαλακά και ήπια, με την τετραμερή σουίτα «Φόρος τιμής στον Κουπρέν» (1920), στην οποία ο Ραβέλ αναδιατυπώνει στη δική του ιμπρεσιονιστική μουσική γλώσσα τις μνήμες του ήχου του γαλλικού μπαρόκ.

Στην άψογη εκτέλεση, η εκπληκτική ηχητική διαφάνεια της οποίας επωφελήθηκε από τον «στερεοφωνικό» ακροβολισμό α΄ και β΄ βιολιών στα δύο άκρα της σκηνής εκατέρωθεν του αρχιμουσικού, διαπιστώσαμε εξαρχής τις ασύλληπτες ποιότητες και τις καλειδοσκοπικές διαβαθμίσεις ηχοχρωμάτων που είναι ικανό να προσφέρει το θαυμάσιο αυτό, πολυεθνικό σύνολο. Το ακρόαμα διέθετε λεπτομέρειες και ποιότητες μουσικής δωματίου.

Ο αρχιμουσικός διέπλαθε και αναδιέπλαθε συνεχώς τον μουσικό ειρμό, αξιοποιώντας στο έπακρο τον πεντακάθαρο ήχο, τα αιθέρια σόλι κυρίως από τα ξύλινα πνευστά, το απόλυτα εστιασμένο, ατμοσφαιρικό παίξιμο από τα έγχορδα και τον τέλειο συντονισμό των δύο σε συνδυασμό με ύψιστη ετοιμότητα στις αυξομειώσεις ταχυτήτων και δυναμικής. Ακολούθησε το «Κοντσέρτο για βιολί αρ.1» (1916/23) του Προκόφιεφ, με σολίστ τη Ζανίν Γιάνσεν. Η 44χρονη Ολλανδή βιολίστρια αποδείχτηκε απολύτως αντάξια της φήμης της. Το παίξιμό της χαρακτηρίστηκε από αψεγάδιαστη ορθοτονία και ασύλληπτες, αβίαστα δοσμένες εξάρσεις δεξιοτεχνίας.

Πάνω απ’ όλα, όμως, δέσποσε η εύστοχη, πειστική, γεμάτη ευαισθησία επεξεργασία της έκφρασης: έχοντας κατανοήσει πλήρως τη μοντερντιστική δραματουργία της μουσικής τού Προκόφιεφ, η Γιάνσεν κυριολεκτικά δεν άφησε νότα να ρεύσει δίχως να τη νοηματοδοτεί εκφραστικά. Το ξετύλιγμα της φραστικής άλλοτε πρόβαλε αιχμηρό, παλλόμενο από αθλητικό σφρίγος και άλλοτε μετέπιπτε αριστοτεχνικά σε αβαρές, αιθέριο, ονειρικό. Οπου επικρατούσε το ρυθμικό στοιχείο, το παίξιμο αρθρωνόταν δυναμικά, με μπηχτό βηματισμό, ενώ στις εξάρσεις και τις κορυφώσεις φορτιζόταν με μανικές εντάσεις δίχως, ωστόσο, παραμικρή απώλεια σε καθαρότητα!

Το δεύτερο μισό της βραδιάς ξεκίνησε με τη δημοφιλή, απαράμιλλα μελωδικά «Σερενάτα για ορχήστρα εγχόρδων» (1876) του Ντβόρζακ. Η ηχητικά τέλεια συντονισμένη εκτέλεση μας έδωσε την πολύ σπάνια ευκαιρία (κάτι που ουδέποτε έως σπάνια τολμούν ελληνικά σύνολα) να εκτιμήσουμε τις μουσικοαισθητικές ποιότητες της συγκεκριμένης γραφής που συγγενεύουν προς αυτές ενός αριστοτεχνικού χαρακτικού. Στηριζόμενος στον θεσπέσιο, βαθιά καλλιεργημένο ήχο και τα φερέγγυα, αβίαστα ανακλαστικά που διέπουν το ομαδικό παίξιμο των εγχόρδων της ΟΔΕ, ο Παπάνο διέπλασε ανεμπόδιστα μια θαυμάσια εκτέλεση.

Η φραστική πρόβαλε ευλύγιστη, εύπλαστη, υπέρκομψα ρευστή αλλ’ ουδέποτε πλαδαρή, εμπλουτισμένη με καλαίσθητους μανιερισμούς, αρθρωνόμενη σε ωραία σχήματα φόρτισης/αποφόρτισης, με αιθέριες αλλ’ ακριβείς αποσβέσεις. Τέλεια διαγραφόμενες, οι εσωτερικές φωνές της συμφωνικής γραφής συνεισέφεραν δυναμικά στη ζωντάνια του συμφωνικού ήχου.

Η συναυλία ολοκληρώθηκε με τους «Χορούς της Γκαλάντα» (1933) του Ούγγρου Ζόλταν Κοντάι. Γραμμένο για τα 80άχρονα της Φιλαρμονικής Εταιρείας της Βουδαπέστης, αυτό το απερίφραστα εθνικοσχολικής αισθητικής κομμάτι αξιοποιεί τσιγγάνικες μουσικές από μουσικολογικές καταγραφές και δημοσιεύσεις του πρώιμου 19ου αιώνα. Δεξιοτεχνική, υπερχειλίζουσα από νοσταλγία και αισθησιασμό, η μουσική αποδόθηκε με απερίφραστα ρομαντικό –ευτυχώς όχι «μελό»– πάθος, τέλεια ορθοτονία και αθλητική ενέργεια.

Η απολαυστική, σαγηνευτική εκτέλεσή της στηρίχθηκε πολύ στις υψηλές δεξιοτεχνικές επιδόσεις –λυρικά σόλι, παιχνιδιάρικες αιχμές, ρωμαλέες εμβατηριακές φανφάρες κ.λπ.– των ξύλινων και των χάλκινων πνευστών. Ωστόσο ο Παπάνο, προφανώς υπερθεματίζοντας στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων της εξαιρετικής ορχήστρας, διηύθυνε το καταληκτικό μέρος με ιλιγγιώδεις ταχύτητες.

Αυτό ναι μεν έδωσε ένα μεθυστικά συναρπαστικό ακρόαμα υπερδεξιοτεχνικών επιδόσεων, παλλόμενο από περίσσεια αδρεναλίνης, όμως ακύρωσε την αναγνωσιμότητα του συντακτικού της μουσικής, στο οποίο είναι εγγεγραμμένοι οι μηχανισμοί -γρήγορα «ξετυλίγματα» φράσεων, επιταχυνόμενα μηχανιστικά συνεχή, εμβατηριακής πυγμής παρεμβολές των χάλκινων πνευστών κ.λπ.- που υπηρετούν τη δραματουργία της.