Φιλόδοξα –πλην κουραστικά– αφιερώματα στο 1922

Πρόσφατα δόθηκαν στο κρατικό Μέγαρο Μουσικής δύο διαδοχικές συναυλίες με αφορμή την εκατονταετία από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα προγράμματα περιέλαβαν –σε καταπιεστικό «overdose»!– ελληνικά έργα στα οποία το ελληνικό εθνικό στοιχείο δεσπόζει είτε κυρίαρχα, μέσω της ένταξης στην Εθνική Σχολή ως μουσικοαισθητική έκφραση του εγχώριου ιστορικού εθνικισμού, είτε διεθλασμένα, μέσω της μουσικής θεματικής, του τίτλου ή άλλων αναφορών.

Αν και μουσικοϊστορικά ενδιαφέρουσες ως προτάσεις, στην πράξη οι συναυλίες υπήρξαν άκρως κουραστικές, καθώς πρότειναν είτε άγνωστα ελάσσονα είτε μείζονα αλλά απογοητευτικώς άνισα έργα. Ετσι, παρ’ ότι, περιστασιακά, ακούσαμε σελίδες που ξάφνιασαν ευπρόσδεκτα, ενώ δεν έλειψαν και γοητευτικές στιγμές, οι συναυλίες λειτούργησαν ερήμην των αντοχών του ακροατή, εξαντλώντας κάθε υπομονή…

Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών

Στις 10/11/2022, η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών υπό τον Βύρωνα Φιδετζή παρουσίασε ένα πρόγραμμα υπό τον τίτλο «Μνήμη Μικράς Ασίας». Παίχτηκαν δύο έργα Μικρασιατών δημιουργών της Εθνικής Σχολής και ένα σύγχρονο που συνταίριαζε μικρασιάτικα ακούσματα και σύγχρονο ορχηστρικό περιβάλλον. Πρώτη ακούσαμε τη «Βυζαντινή θυσία» (1935) του Πετρίδη, έργο με προφανή αναφορά στο βυζαντινό άσμα, αντιπροσωπευτικό της εμμονής του αυτοδίδακτου συνθέτη στον συνδυασμό δυτικών και τροπικών αρμονικών ακουσμάτων.

Αξιοπρεπώς δοσμένη, η νεοκλασικίζουσα γραφή πρόβαλε σχολαστική και στεγνή για τον μέσο ακροατή. Στη συνέχεια η Σοφία Κυανίδου τραγούδησε τις «Τρεις ελληνικές λαϊκές μελωδίες» (1915/26) του Γεωργίου Πονηρίδη. Ηταν μια εξεζητημένα ιδιόφωνη, έντονα εγκεφαλική προσέγγιση του παραδοσιακού ήχου μέσα από μια μεταγραφή αδιάφορη προς κάθε συγκινησιακή/νοητική διαλεκτική ανάμεσα στο πρωτογενές υλικό (δημοτικά τραγούδια) και τη λεπταίσθητα ατμοσφαιρική, αριστοτεχνικά μοντερνιστική ορχηστρική συνοδεία. Η συναυλία ολοκληρώθηκε με τη σύνθεση «Από τη ζωή και τους καημούς του Καπετάν Λύρα» (1942/57) του Μανόλη Καλομοίρη, μια πολυμερή, αρθρωτή καντάτα με εισαγωγικές πρόζες και χαρακτήρα «μουσικών απομνημονευμάτων».

Εδώ ο Σμυρνιός γενάρχης της Εθνικής Σχολής αυτοηρωοποιείται αυτάρεσκα, ξοδεύοντας την ώριμη, περίτεχνη γραφή του σε μια ανοικονόμητα συναισθητική δοξολογία των όσων έζησε και γνώρισε. Παρ’ ότι δεν στερείται ελκυστικά ατμοσφαιρικές σελίδες οριενταλίζουσας ορχηστρικής γραφής –το αντίθετο μάλιστα!–, το έργο ελάχιστα προσαρμόζεται στο σήμερα. Σε αυτό δεν βοηθούν ούτε ο ανυπόφορος πλατειασμός του ούτε –θα το πω ευθέως– η πληθωρικά «μελό» δραματουργία του ούτε η «μαλλιαρή» ιδεολογική του φόρτιση. Τα τοπικώς εξεζητημένα απαιτητικά φωνητικά μέρη απέδωσαν με κυμαινόμενη επάρκεια οι Νίνα Κουφοχρήστου, Σοφία Κυανίδου, Φίλιππος Μοδινός και Τάσης Χριστογιαννόπουλος.

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Την αμέσως επομένη, 11/11/2022, η ΚΟΑ υπό τον Μίλτο Λογιάδη παρουσίασε αφιέρωμα υπό τον τίτλο «1922», που περιλάμβανε τέσσερα ελληνικά έργα και τη «Χορευτική σουίτα» του Μπάρτοκ. Η βραδιά ξεκίνησε με το «Βυζαντινό Τρίπτυχο για ορχήστρα εγχόρδων» (1946) του Κυδωνιάτη, σύνθεση βατή, κατανυκτικής διάθεσης με νεορομαντικό στίγμα και ευανάγνωστα ακούσματα βυζαντινού άσματος που ο ακροατής προσλαμβάνει ως «οριενταλίζοντα». Στη συνέχεια, ο αριστοτέχνης Σωκράτης Σινόπουλος έπαιξε την πενταμερή «Σουίτα για πολίτικη λύρα και συμφωνική ορχήστρα Μελίτα Γκαμπές» του Δημήτρη Μαραγκόπουλου, έργο υβριδικό, νεότερη εκδοχή (;) παλαιάς παραγγελίας του Μεγάρου Μουσικής («Γέφυρες», 2011). Συνεπής, σταθερός στις επιδιώξεις του, ο συνθέτης έσυρε εδώ σε συμπορεία χαρακτηριστικά ακούσματα πολίτικης λύρας με τον ηχητικό κόσμο της σύγχρονης, δυτικής συμφωνικής μουσικής.

Ομως ο «μοντέρνος» μουσικός κόσμος της ορχήστρας και ο παραδοσιακός της λύρας δεν συναντήθηκαν ούτε στιγμή: παρέμειναν ηχητικά, αρμονικά αλλά και ως συμφραζόμενα ξένοι, αφήνοντας μιαν αίσθηση αμηχανίας. Ακολούθησαν το «Νυχτερινό» (1906/32) και η σουίτα «Νησιώτικες ζωγραφιές» (1928), αμφότερα για σόλο βιολί και ορχήστρα, του Καλομοίρη. Χάρη στη χυμώδη, αισθησιακή γραφή, την οριενταλίζουσα ηδυπάθεια και το αριστοτεχνικά δεξιοτεχνικό «ρωμαίικο» μεράκλωμα στο φινάλε αυτά υπήρξαν τα μόνα ανεπιφύλακτα απολαυστικά έργα της βραδιάς. Δυστυχώς, τη δεξιοτεχνικά αψεγάδιαστη ερμηνεία του βιολιστή Σίμου Παπάνα υπονόμευσαν αδικαιολόγητα χαμηλές δυναμικές, ακυρώνοντας πλήρως τη διαλεκτική σολίστα-ορχήστρας.

Την εξαμερή «Ιωνικη Σουίτα» (1936) του Πετρίδη είχαμε ξανακούσει πολύ παλιά από την Καμεράτα. Η εκτέλεση από την ΚΟΑ υπό τον Λογιάδη απλώς επιβεβαίωσε πόσο η σχολαστική, νεοκλασικίζουσα, α λα Ρουσέλ γαλλικής αισθητικής γραφή του αυτοδίδακτου συνθέτη απαιτεί ύψιστης ποιότητας ερμηνεία για να καταστεί ενδιαφέρουσα… Δεν ακούσαμε τη «Χορευτική σουίτα» του Μπάρτοκ.