Η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων σε δυναμική άνοδο

Από φέτος, χάρη στον ευφάνταστο προγραμματισμό του καλλιτεχνικού διευθυντή Ολιβιέ Ντεκότ, οι εκδηλώσεις κλασικής μουσικής (συμφωνικές συναυλίες, όπερα) που διοργανώνει ο ΟΠΑΝΔΑ στο θέατρο Ολύμπια της οδού Ακαδημίας μπήκαν αιφνιδιαστικά στο κάδρο του ενδιαφέροντος των Αθηναίων φιλόμουσων.

Μετά το γενναίο, άριστα υλοποιημένο αφιέρωμα στον συνθέτη Δημήτρη Μητρόπουλο, η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων (ΣΟΔΑ) έχει προγραμματίσει σειρά συναυλιών κλασικής μουσικής που εκτείνονται σε αραιά, τακτά διαστήματα μέχρι τον ερχόμενο Μάιο. Στις 29/10/2022 παρακολουθήσαμε συναυλία της ΣΟΔΑ υπό τον Ανδρέα Τσελίκα, στην οποία παίχτηκαν δύο συνθέσεις κορυφαίων Σοβιετικών συνθετών και, σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση, μία σύγχρονου Ελληνα δημιουργού. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και τολμηρή στον προγραμματισμό της, η συναυλία άφησε άνισες εντυπώσεις.

Η βραδιά ξεκίνησε με την «Εορταστική εισαγωγή» που παρήγγειλε στον Σοστακόβιτς το Θέατρο Μπαλσόι το 1954 για τον ετήσιο, επετειακό εορτασμό της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917. Το σύντομο κομμάτι δόθηκε με ακρίβεια, με την (επιβεβλημένα) ανέφελη ευφορία και το απαραίτητο εμβατηριακό σφρίγος. Ακολούθως ο Γιώργος Κωνσταντίνου ερμήνευσε σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση το «Κοντσέρτο για πιάνο» (2018/22) του Γιώργου Δούση. Ο συνθέτης λέει απερίφραστα για το κοντσέρτο του ότι εκφράζει έναν γόνιμο και αφομοιωμένο συγκερασμό των ιδιωμάτων στα οποία έχει εντρυφήσει και ότι το συνέθεσε αβίαστα και χωρίς την ανάγκη για αναζήτηση της πρωτοπορίας (…).

Αυτό ακριβώς αναγνωρίσαμε ακούγοντάς το: ένα κοντσέρτο με πλούσια συμφωνική ορχηστρική γραφή πολυσυλλεκτικών αναφορών και πιανιστική γραφή που περισσότερο εντασσόταν στον ορχηστρικό ήχο ως κοντσερτάντε συμμετοχή, συμπληρώνοντάς τον μαχητικά με πύκνωση σχολιασμού, παρά καθοδηγούσε το ακρόαμα. Στο οργανωμένο χάος της μάχης πιάνου-ορχήστρας παρήλασαν επιδράσεις από τον αμερικανικό μινιμαλισμό και τον Στραβίνσκι, ενώ δέσποσαν η αθλητική αδρεναλίνη των μηχανιστικών ρυθμών από τα κοντσέρτα του Προκόφιεφ, ο επιτηδευμένος σφυροκοπηματικός ρυθμικός βαρβαρισμός του Μπάρτοκ, ακόμη και οι πλάγιες ματιές του Αμερικανού Τζον Ανταμς στον Ρομαντισμό. Παρότι το ακρόαμα δεν ισορροπούσε σε κάποιο ξεκάθαρο στίγμα προσωπικής γραφής, ο ειρμός του διέθετε περισσή ωστική ορμή και συγκινησιακή αμεσότητα. Ταυτόχρονα, η ανήμερα κινητική, δεξιοτεχνική γραφή για το πιάνο -θαυμάσια δοσμένη από τον Γιώργο Κωνσταντίνου- κρατούσε διαρκώς τεταμένο το ενδιαφέρον στον διάλογο σολίστα-συνόλου.

Ολόκληρο το δεύτερο μισό της συναυλίας κατέλαβε η «Συμφωνία αρ. 5» (1944) του Σεργκέι Προκόφιεφ, ένα από τα αριστουργήματα του λεγόμενου «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» στη μουσική. Στην παρτιτούρα της η γραφή του πρώην «κακού παιδιού» της σοβιετικής μουσικής ανθεί στην καλύτερη ίσως έκφανσή της.

Ωστόσο, ταυτόχρονα, απαιτεί από την ορχήστρα τίποτε λιγότερο από συνεχώς πρωταθλητικές επιδόσεις: αλλεπάλληλες εξόχως δεξιοτεχνικές συμμετοχές από τα ξύλινα πνευστά, τέλεια γυμνασμένο σώμα εγχόρδων με αψεγάδιαστη ορθοτονία και σε αδιάλειπτη, άκρα εγρήγορση για άριστη απόδοση απότομων ακαριαίων εναλλαγών και παραγράφων πυκνής δράσης. Αρχιμουσικός με φιλέρευνο πνεύμα, εργατικός, με πολύ καλές επιδόσεις και καταφανώς άρτια προετοιμασμένος, ο Ανδρέας Τσελίκας οδήγησε τους μουσικούς της ΣΟΔΑ σε μια τεταμένη ανάγνωση που άγγιζε (πολύ) συχνά τα όρια των αντοχών τους. Αυτό, όμως, υπονόμευσε την εκ των ων ουκ άνευ δεσπόζουσα αίσθηση αβίαστης αθλητικής κινητικότητας, ευφορίας και ελαφράδας που οφείλει να διέπει ιδιαίτερα τα δύο γοργά μέρη. Επίσης, ούτε όλες οι ουκ ολίγες σελίδες/στιγμές προβολής μεμονωμένων δεξιοτεχνικών λεπτομερειών και φράσεων από σόλο όργανα -ξύλινα και χάλκινα πνευστά, έγχορδα- αποδόθηκαν ιδανικά, ενώ υπήρξαν και ολισθήματα ορθοτονίας.

Η «Πέμπτη» του Προκόφιεφ είναι ένα αδιάλλακτα έως ανελέητα απαιτητικό έργο για την ορχήστρα… Οσοι φιλόμουσοι τη γνωρίζουν και αγαπούν τον συμφωνικό Προκόφιεφ σαφώς αντιλήφθηκαν πόσο το εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόγραμμα της βραδιάς είχε απαιτήσεις που υπερέβαιναν τις δυνατότητες της ΣΟΔΑ. Ωστόσο οι πρόσφατες επιδόσεις της σε έργα του Δημήτρη Μητρόπουλου φανερώνουν ότι υπάρχει δυναμικό που υπό προϋποθέσεις -ικανός αρχιμουσικός, επαρκής προετοιμασία, εστιασμός σε ρεπερτόριο κ.λπ.- μπορεί να αποδώσει θαύματα.

Σε κάθε περίπτωση, με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση της αθηναϊκής μουσικής ζωής, υπάρχουν μείζονα κενά ρεπερτορίου -ιστορική ελληνική εργογραφία, ολόκληρος ο 20ός αιώνας κ.λπ.- στα οποία ένα ικανό, εργατικό σύνολο θα μπορούσε να διαπρέψει.