Ο μουσικός Μίκης

«Υπάρχουν οι άνευ όρων υποστηριχτές της μουσικής μου, υπάρχουν και οι άνευ όρων αρνητές», έγραφε ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης αποτιμώντας παλιότερα το μουσικό έργο του. Και συνέχισε: «Γνωρίζω ότι κάπου εκεί ανάμεσα στα πάθη, ανάμεσα στον ενθουσιασμό και την ψυχρότητα, θα πρέπει να βρίσκεται η αλήθεια».

Ουδείς ωστόσο μπορεί στο πέρασμα του χρόνου να αμφισβητήσει το μουσικό μεγαλείο του Μίκη, του «θωρηκτού Ποτέμκιν της ελληνικής μουσικής». Ακόμα κι εμείς οι νεότεροι που δεν ζήσαμε και δεν «μπήκαμε» ποτέ στο πολιτικό πνεύμα των... άγριων δεκαετιών του '60 και του '70, νιώσαμε τη μουσική του να μας αγγίζει την καρδιά.

Χρόνια πολλά λοιπόν στον Μίκη της Ελλάδας και όσοι θέλετε να γιορτάσετε μαζί του τα γενέθλιά του, δεν έχετε παρά να πάτε στις 9 το βράδυ, στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής (δροσιά!), να τραγουδήσετε μαζί με την Ελένη Βιτάλη τα μεγάλα κομμάτια του. Θα παίζει η «Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης», θα είναι και ο ίδιος ο Μίκης εκεί (όλες οι λεπτομέρειες στις καλλιτεχνικές μας σελίδες). Εμείς τιμώντας τον επιλέγουμε να αντιγράψουμε εδώ αποσπάσματα από κάποια χειρόγραφά του, ώστε με τα δικά του λόγια να θυμηθούμε μερικά από τα μνημειώδη έργα του στη δισκογραφία:

■ Για τη «Ρωμιοσύνη» και για τα «Λιανοτράγουδα»: «Είναι και τα δύο έργα προφητικά! Το πρώτο περιμένει την καταιγίδα. Και γι' αυτό μας προετοιμάζει για τη μεγάλη δοκιμασία, φωτίζοντας και μεγεθύνοντας τις αρετές τις ρωμιοσύνης. Οξύνοντας τη μνήμη. Καλλιεργώντας την ελπίδα. Επιστρατεύοντας ζωντανούς και νεκρούς. Το δεύτερο “βλέπει” το τέλος της τυραννίας. Με όπλο και πάλι τη μνήμη της ρωμιοσύνης, καλεί το λαό σε τραγούδι και σε χορό: Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις / εκεί που πάει να σκύψει / με το σουγιά στο κόκκαλο / με το λουρί στο σβέρκο. Να τη πετιέται από 'ξαρχής / αντριεύει και θεριεύει / και καμακώνει το θεριό / με το καμάκι του ήλιου. Τα "Λιανοτράγουδα", προφητικά, δεν έπρεπε να φτάσουν στα χέρια μου παρά μονάχα όταν το τέλος της δικτατορίας θα είχε με σαφήνεια διαγραφεί πάνω στο σκοτεινό ορίζοντα του “αύριο”. Ετσι κι έγινε. Και επειδή τα έλαβα κάπως “πρόωρα”, στα 1972, στο Παρίσι, και πάλι, όπως έγινε με τη "Ρωμιοσύνη", δεν μου μίλησαν αμέσως. Τα παίδευα και τα ξαναπαίδευα. Τίποτα. Οπότε κάποια στιγμή τα είδα σαν αυριανά τραγούδια. Και πάλι μονοκοπανιάς τα έγραψα. Τα δώσαμε για πρώτη φορά το Γενάρη του 1973 στο Αλμπερτ Χωλ, στο Λονδίνο. Την ίδια μέρα που, σε πρες κόνφερανς, μίλησα για πρώτη φορά για τη “λύση Καραμανλή”».

■ Για το «Αξιον Εστί»: «Κάποιο μεσημέρι, στο όρθιο του Λουμίδη, μπροστά στο Παλλάς, Σεπτέμβριο νομίζω του '60, με πλησίασε ο Οδυσσέας Ελύτης. Αφού μου μίλησε για το πόσο εκτιμά την προσπάθειά μου και πόσο αγάπησε τον "Επιτάφιο", πρόσθεσε: Τελείωσα το "Αξιον Εστί", το έργο της ζωής μου, νομίζω. Θα 'θελα να σας το έστελνα κάπου, γιατί κάτι μου λέει ότι θα σας εμπνεύσει... Το "Αξιον Εστί" αποτελεί ένα μνημείο της σύγχρονης τέχνης. Το έργο διατρέχει ολόκληρη την ιστορική περίοδο του ελληνικού έθνους.

»Από τη γένεση "αυτού του μικρού του κόσμου του μέγα", ώς την προφητική ενόραση των δεινών που επεσώρευσε πάνω μας η δικτατορία. Τρία είναι τα βασικά του μέρη: η Γένεση, τα Πάθη και το Αξιον Εστί. Ως προς την εσωτερική του διάρθρωση υπάρχουν επίσης τρία στοιχεία: η Αφήγηση, ο Υμνος και το Χορικόν. Ετσι χρησιμοποίησα αντίστοιχα τον Αναγνώστη που διαβάζει το κείμενο, τον Ψάλτη για τους Υμνους και τον Λαϊκό τραγουδιστή για τα Χορικά. Με το έργο αυτό προσπάθησα να διευρύνω τους ορίζοντες της έντεχνης λαϊκής μουσικής».

■ Για το «Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού»: «Είναι ένα κομμάτι από το λαό μας. Από τη λεβεντιά του, τους αγώνες του και τις ελπίδες του. Εκεί μέσα δίνω ό,τι πιο καλό έχω σε μουσική, σε ιδέες, σε πρωτοβουλίες για να δημιουργήσουμε μία τέχνη ολότελα δικιά μας, που να βγαίνει μέσα από την παράδοσή μας και μέσα από τη ζωή μας. Μία τέχνη τόσο γνήσια νεοελληνική όσο είναι το λαϊκό μας τραγούδι. Ετσι έχω τη βαθιά συνείδηση πως έφτιαξα κάτι "δικό μας", το ίδιο δικό μας όσο και τα τραγούδια μας. Εδώ σας δίνω όλη μου την καρδιά, όλη μου τη δύναμη σαν έμπνευση στην τέχνη».

■ Για τον «Επιτάφιο»: «Στην αρχή προορίζονταν για ένα στενότατο ακροατήριο από φίλους της ποίησης και της λεγόμενης σοβαρής μουσικής. Ωστόσο η αιφνίδια απήχησή του στο μεγάλο κοινό μάς οδήγησε στο συμπέρασμα για την πλούσια μουσική και ποιητική παράδοση του λαού μας, σπινθήρισμα ακόμα κάτω από τις στάχτες μιας ελαφράς μουσικής άσχετης με τον ελληνικό χώρο, πανίσχυρη και φιλόδοξη εντούτοις, χάρη κυρίως στις στενότατες ανελληνικές και ανθελληνικές αντιλήψεις της αθηναϊκής ιντελλιτζέντζιας».