Χορός μέχρι τελικής πτώσεως

Ότι ο συνεχής χορός ήταν ένας τρόπος εξαγνισμού είναι γνωστό: η τελετουργική ταραντέλα στη Ν. Ιταλία, οι διονυσιακοί χοροί στην αρχαία Ελλάδα κατά τις μυστηριακές γιορτές, καθώς και επαναλαμβανόμενες σωματικές/χορευτικές κινήσεις ιθαγενών ανά τον κόσμο στις δικές τους τελετές ήταν ένας τρόπος να αποδεσμευτείς από το σώμα σου και να ενωθείς με υπέρτερες δυνάμεις της φύσης και του σύμπαντος. Ωστόσο δεν είναι καθόλου γνωστό ότι ο χορός έχει καταγραφεί ως «ασθένεια» και μάλιστα με θύματα. «Το έμαθα και ήταν στον νου μου για χρόνια», μας λέει ο ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Μάρκελλος, που ανεβάζει αυτές τις μέρες τη «Χορευτική πανούκλα» στη σκηνή «Ωμέγα» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, έργο που έχει γράψει ο ίδιος.

Το ιστορικό-ιατρικό πλαίσιο

Ο τίτλος του μόνο μεταφορικός δεν είναι. Σύμφωνα με ιστορικές καταγραφές, τον Ιούλιο του 1518, στο Στρασβούργο, η μαντάμ Τροφί άρχισε ξαφνικά και δίχως συγκεκριμένη αιτία (ούτε μουσική) να χορεύει ανεξέλεγκτα στον δρόμο της πόλης. Χόρευε για ώρες, δίχως να την ενδιαφέρουν τα βλέμματα των περαστικών, μέχρι τελικής εξάντλησης. Μέσα σε λίγες μόλις μέρες, ο αριθμός των ανθρώπων που έκαναν ακριβώς το ίδιο αυξανόταν, λαμβάνοντας ανησυχητικές διαστάσεις, με αρκετούς από αυτούς να πεθαίνουν από καρδιακή προσβολή, αφυδάτωση ή έντονη σωματική καταπόνηση. Έχουν διασωθεί, μάλιστα, αρχεία (δημόσια έγγραφα, εκκλησιαστικά, ιατρικές σημειώσεις κ.ά.) που αποδεικνύουν τις προσπάθειες, τόσο του Κλήρου όσο και των γιατρών τότε, να σταματήσουν τη «χορευτική πανούκλα», είτε με σκληρά μέτρα (απομόνωση, βασανιστήρια κ.λπ.) είτε μέσω αφαιμάξεων. Όμως, τίποτε από τα παραπάνω δεν είχε αποτέλεσμα. Στο τέλος, απλά άφηναν τους «ασθενείς» να «βγάλουν τον χορό από μέσα τους», έως την τελική, πολλές φορές, κατάρρευση. Το φαινόμενο σταμάτησε το ίδιο ξαφνικά όπως άρχισε.

Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν να αποτελούν απλά μια ενδιαφέρουσα ιστορική αφήγηση ή ένα άλυτο επιστημονικό και κοινωνιολογικό μυστήριο. Ωστόσο, η ιστορία του τότε μετουσιώνεται δημιουργικά στο κείμενο του Κ. Μάρκελλου, λαμβάνοντας νέες διαστάσεις που μας επαναφέρουν, μπρεχτικά σχεδόν, στο σήμερα. Ο ίδιος επέλεξε έξι ηθοποιούς επί σκηνής, καθώς και τον ίδιο και δύο μουσικούς. Και πέτυχε κάτι αρκετά περίτεχνο: να αναδείξει πόσο πιο δύσκολο είναι το να κινητοποιήσεις την ακινησία (σωματική, ψυχική, πνευματική), από το να σταματήσεις την κίνηση. Και όλο αυτό κάνοντας σαφείς αναφορές στο τώρα: μιλάει για πανδημία, εγκλεισμό, απομόνωση, λίστες, Εκκλησία, ιατρική, καταγραφή ασθενών, ατομική ευθύνη, χρησιμοποιεί ευρηματικά διάφορους υποτιθέμενους θεσμούς, όπως το ΕΣΕΙΣ (Επιχειρησιακό Συμβούλιο Ετοιμότατων Ιατρών Στρασβούργου) ή φορείς όπως οι ΔιΘΕΝ (Διάφανοι Θάλαμοι Επανόρθωσης Νοοτροπιών), περνάει από τη Εκκλησία στην Ιατρική και μετά στο άσυλο και τη φυλακή, κάνει λόγο για «ασθενείς, αμαρτωλούς και ανεπιθύμητους» και όλα αυτά ακριβώς για να σατιρίσει αφενός μια ήδη βιωμένη από τους θεατές πραγματικότητα, αφετέρου να φανερώσει το πραγματικό, γκροτέσκο της πρόσωπο.

Η Ιστορία επαναλαμβάνεται;

Η ιστορική αλήθεια τον βοήθησε. Πράγματι, ο 16ος αιώνας ήταν η εποχή που η διαφθορά κυριαρχούσε στα ανώτερα και ανώτατα κλιμάκια της παπικής Εκκλησίας, συνδυασμένη με το χαμηλό πνευματικό επίπεδο και την αδιαφορία του κατώτερου κλήρου να εκπληρώσει ακόμα και τα στοιχειώδη πνευματικά και ποιμενικά του καθήκοντα. Η «χορευτική πανούκλα» εκδηλώνεται το 1518, μόλις έναν χρόνο μετά τη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση του Λούθηρου (1517). Παράλληλα, είναι η εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων, της ολοένα και ισχυρότερης ανόδου του εμπορικού καπιταλισμού και της δημιουργίας αποικιών, της κορύφωσης της Αναγέννησης, της σταδιακής ανόδου της επιστήμης και, τέλος, του σταδιακού μετασχηματισμού των βασιλείων σε κρατικές οντότητες, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τίθεται ανοιχτά πλέον το ζήτημα της χειραφέτησης της πολιτικής από την εκκλησιαστική εξουσία, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την εκκοσμίκευση του κράτους. Τέλος, ούτε καν ο τόπος όπου παρατηρήθηκε τόσο έντονα η «χορευτική πανούκλα» είναι τυχαίος, καθώς το Στρασβούργο είναι σήμερα η «καρδιά» της Ε.Ε. (ως επίσημη έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου!).

Όλα τα παραπάνω «ακούγονται» στο έργο. Ένα έργο-αλληγορία πάνω στα όρια της ανθρώπινης φύσης και τις ανεπάρκειες της εκάστοτε εξουσίας. «Η παράστασή μας διατρέχει ουσιαστικά όλους τους αιώνες μέχρι και τον 20ό, ακριβώς γιατί αναδεικνύει μια γενεαλογία μεθόδων επιτήρησης και ελέγχου την οποία έχουν εφαρμόσει οι εξουσίες από τον Μεσαίωνα έως και λίγα χρόνια πριν», μας λέει ο Κ. Μάρκελλος. «Πλέον, έχουμε δεχτεί πως δε χρειαζόμαστε εξωτερικό έλεγχο, καθώς τον φέρουμε μέσα μας. Αυτός ο “έλεγχος” που έχει εσωτερικευθεί, μας ακινητοποιεί, καθώς αναπτύσσει αυτοανασταλτικούς μηχανισμούς», σχολιάζει, κάνοντας άμεση αναφορά στο τώρα και στην κοινωνική (και πολιτική) τοπική, ίσως και παγκόσμια «ακινησία».

Μια ιαματική διαδικασία

«Είμαι πολύ χαρούμενος για τη συμμετοχή μου στην πρωτότυπη αυτή παράσταση, παρά τις αυξημένες απαιτήσεις της», μας λέει ο ηθοποιός Σταύρος Ζαφείρης, που μας κέρδισε με την ερμηνεία του, καθώς ούτε το αναπηρικό αμαξίδιο δεν ήταν ικανό να ανακόψει το ταλέντο του, ακόμα και στον χορό. Ο ίδιος μόλις τελείωσε τα γυρίσματα της ταινίας «Touched», ξένης παραγωγής, που θα προβληθεί του χρόνου στις Κάνες: «Μέχρι και το 2017 δεν επιτρεπόταν με νόμο, ανάπηρα άτομα να μπουν σε δραματικές σχολές. Οπότε το να είμαι εδώ σήμερα, πάνω σ’ αυτή τη σκηνή, μαζί με αυτή την υπέροχη ομάδα, δε συνιστά κάτι το αυτονόητο», μας λέει σοβαρά.

Ο Ίλια Αλγκάερ, με τη σειρά του, συμμετέχει στην παράσταση ως ηθοποιός και μουσικός. Ο ίδιος είναι από τη Ρωσία. Στο προφίλ του στα κοινωνικά δίκτυα έχει μόνο μαύρο: «Είναι γιατί η χώρα μου εισέβαλε στην Ουκρανία», μας λέει με φανερή πικρία. «Η “θεατρική πανούκλα” με λυτρώνει κάπως από το σοκ της πραγματικότητας. Α, ρε Ντοστογιέφσκι, που μας περιέγραψες προτού καν γεννηθούμε...», καταλήγει. Και πόσο δίκιο έχει.

● INFO Κάθε Δευτ., Τετ. στις 21.00, Σάββ. στις 18.00 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (σκηνή «Ωμέγα»).

Έως 4/6 (μακάρι να πάρει παράταση, καθώς η παράσταση αξίζει).

Εισιτήρια: Ticketservices.gr.

Πρωταγωνιστούν οι: Ελένη Στεργίου, Γιάννης Μαστρογιάννης, Χρήστος Παπαδόπουλος, Ιλία Αλγκάερ, Μυρτώ Παπά, Σταύρος Ζαφείρης, Λευτέρης Βενιάδης (συνέθεσε και την πρωτότυπη μουσική της παράστασης) και ο Κωνσταντίνος Μάρκελλος.

[email protected]