Από αναχωρητική μοναχικότητα και κατάνυξη έως ευφορία της πάνδημης συμμετοχής

Τις τρεις πρώτες ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας πλήθος Αθηναίων αξιοποίησε την ευκαιρία να παρακολουθήσει μουσικές εκδηλώσεις που προσφέρθηκαν δωρεάν από το 1ο Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής (18, 19, 20.4.2022). Το όλον ήταν μια συνδιοργάνωση του ΥΠΠΟ, της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Ασφαλιστικής Εταιρείας Eurolife FFH και διαμορφώθηκε υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Γιώργου Κουμεντάκη.

Το πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα περιλάμβανε συνολικά 62 σύντομες ή πλήρους διάρκειας συναυλίες που φιλοξενήθηκαν σε 17 χώρους της Πλάκας και του ιστορικού κέντρου, εμπλουτίζοντας αμφίδρομα την εμπειρία της παρακολούθησης με συνειρμούς και συμφραζόμενα που προέρχονταν από τους οικείους αθηναϊκούς τόπους και την Ιστορία. Κυμαινόμενες από 30-40 έως 1.500-2.000 θεατές οι χωρητικότητες των χώρων υπέβαλαν διαφορετικές βιώσεις της μουσικής που ξεκινούσαν από αναχωρητική μοναχικότητα και κατάνυξη έως την ευφορία της πάνδημης συμμετοχής.

Οταν οι μουσικές συνομιλούν με οικείους τόπους και ιστορικές μνήμες

Οι θεατές έκαναν ό,τι επιλογές τούς ενδιέφεραν καθοδηγούμενοι από χάρτη με τα 17 σημεία διεξαγωγής του φεστιβάλ. Πλήθος Αθηναίων συνέρρευσε σε δρόμους, πλατείες, μουσεία ή μουσειακούς χώρους και εκκλησίες για να ακούσει μουσικές στις οποίες το ιερό/λατρευτικό στοιχείο δέσποζε είτε ευθέως, άμεσα και κατονομαστικά, είτε έμμεσα, δραστικά ανανοηματοδοτημένο από κοσμικές, πολιτικές ή άλλες διαμεσολαβήσεις.

Ξεκινώντας με το εμβληματικό νέο Μουσείο της Ακρόπολης, το φάσμα των τόπων περιέλαβε κτίρια-τοπόσημα της αναγεννημένης Αθήνας του 19ου αιώνα (Μητρόπολη, Παλαιό Πανεπιστήμιο, Μουσείο Κανελλοπούλου, η άριστης ακουστικής νεοκλασική αίθουσα συναυλιών του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», Καθολικός Ναός Αγ. Διονυσίου του Αρεοπαγίτη) και μεσαιωνικά μνημεία της Τουρκοκρατίας (Φετιχιέ Τζαμί, Λουτρό Αέρηδων, Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων, Μετόχι Παναγίου Τάφου, συγκρότημα Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού με τον ανακατασκευασμένο Αγιο Ελισαίο όπου έψαλε ο Παπαδιαμάντης).

Οι εκδηλώσεις διαχύθηκαν και κυριολεκτικά στην πόλη, καθώς οι Μπάντες Στρατού, Αεροπορίας και Ναυτικού περιηγήθηκαν παίζοντας μεγαλοβδομαδιάτικους ύμνους στην Πλάκα και γύρω από την Ακρόπολη. Στις παρουσιάσεις συμμετείχαν περισσότεροι από 400 Ελληνες εκτελεστές, γνωστοί σε διαφορετικές ομάδες φιλομούσων: σύνολα και σολίστες κλασικής μουσικής, οργανοπαίκτες παραδοσιακής και λαϊκής μουσικής, μουσικοί μπάντας, χορωδοί, τραγουδιστές, ψάλτες, συνθέτες, ηθοποιοί και αρχιμουσικοί.

Ιερό, λατρευτικό, θρησκευτικό, πολιτικό, ιδιωτικό…

Μεγάλο –και πολλαπλά ενδιαφέρον– ήταν το εύρος των συντελεσμένων συζεύξεων και εννοιολογικών ανανοηματοδοτήσεων ανάμεσα στις μουσικές και σε όσα αυτές έχουν καταλήξει έμμεσα ή άμεσα να δηλώνουν/σημαίνουν για διαφορετικές ομάδες ακροατών, πάντα με άξονα την οριακά διευρυμένη «λατρευτική» διάσταση. Ενδεικτικά και μόνον επισημαίνουμε κάποιες πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Ο κύκλος των εκδηλώσεων ξεκίνησε με τον (διασκευασμένο) «Επιτάφιο» του Θεοδωράκη, έργο εμβληματικά πολιτικό, στο οποίο ο πρωτομάρτυρας των κοινωνικών αγώνων της Αριστεράς υμνείται με «λατρευτικό» οίστρο αυστηρού ήθους. Στον απόλυτο αντίποδα, οι λιγωτικά λυρικοί «Δεκαπέντε Εσπερινοί» του Χατζιδάκι απελευθέρωσαν με πεισματικά φευγάτη κρυπτικότητα το χειμαζόμενο συναίσθημα –ερωτικό και όχι μόνον– των προχουντικών sixties.

Αλλες προτάσεις γεφύρωσαν με διεκδικητικές μουσικοαισθητικές προσκτήσεις την αέναη παρουσία της βυζαντινής παράδοσης στο παρόν (Μπάκας, R-evolution #Passion), πρόβαλαν την αναχωρητική παραίτηση ως απάντηση στην υπαρξιακή αγωνία (Τσαλαχούρης, «… ἐν τῇ ἐρήμῳ»), επιχείρησαν επικίνδυνες καταδύσεις στην προνεωτερική κοσμοαντίληψη του παπαδιαμαντικού σύμπαντος (Καλιβωκάς, «Λειτουργία των Πειρασμών»), συνομίλησαν ανοιχτά με το παραδοσιακό μέλος (Καλαϊτζίδης, «Στο λυκαυγές της άνοιξης», Μαυροϊδή, «Καταλόγι, Ερήνη», «Μάτια μου, μάτια»).

Κάποιες τρίτες γεφύρωσαν Ελλάδα, Ανατολή και Δύση («Αφιέρωμα στον Παλεστρίνα» με τους Sibilima Ensemble, «Λατρευτικές μουσικές του κόσμου» με τη Διαπολιτιστική Ορχήστρα της ΕΛΣ, Βασιλείου, «Θρήνος και μεταφυσικό στοιχείου στη μουσική του 20ού αιώνα») ή στράφηκαν ολότελα στη μυστικιστική Ανατολή (Mεβλεβί δερβίσηδες Πόλης). Νησίδες αμιγώς θρησκευτικής μουσικής πρόσφερε ο Βυζαντινός Χορός «Τρόπος» του πρωτοψάλτη Κωνσταντίνου Αγγελίδη, συνεχιστή της παράδοσης του αείμνηστου Λυκούργου Αγγελόπουλου. Από το κλασικό δυτικό ρεπερτόριο προτάθηκαν ανθολογημένες επιλογές και συνδυασμοί (Χορωδιακά έργα Αναγέννησης, Ρομαντισμού και 20ού αιώνα με το γυναικείο σύνολο Equábili, το «Stabat Mater» του Ροσίνι –τι κρίμα!– σε ορχηστρικά υπερσυνεπτυγμένη μεταγραφή, Threnodiæ Germanicæ με τους Cantores Sancti Pauli και The Clerkes Extraordinarie και τον Ιάσονα Μαρμαρά, ρεσιτάλ πιάνου με θεματικά ψαγμένο ρεπερτόριο στον «Παρνασσό»).