Ο Λεωνίδας Καβάκος, η Ελβετία και η δημοκρατία

«Εγώ ντρέπομαι για τη χώρα μου, ντρέπομαι για τους ανθρώπους που θέλουν να λέγονται μουσικοί και να εκπροσωπούν τον χώρο της τέχνης. Και θεωρώ ότι πρέπει κάποια στιγμή να λογοδοτήσουν στην κοινωνία, γιατί είναι κρατικός θεσμός και πληρώνονται από τους φορολογούμενους».

Αυτά δήλωσε μεταξύ άλλων προχθές στην Athens Voice o διεθνούς φήμης βιολονίστας και αρχιμουσικός Λεωνίδας Καβάκος. Και είναι παράδοξο να λέει (ξανά) ότι ντρέπεται για τη χώρα του ένας άνθρωπος που λίγες μέρες πριν είχε δεχτεί μία ύψιστη διάκρισή της, αφού χρίστηκε Ακαδημαϊκός στην έδρα της Μουσικής (με 21 ψήφους σε σύνολο 34 ψηφισάντων). Εστω. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο πράγματι σπουδαίος αυτός μουσικός εκφράζει ισοπεδωτική πικρία, ούτε που σηκώνει το δάχτυλο σε συμπολίτες του.

Το είχε ξανακάνει, π.χ., τον Νοέμβριο του 2019 όταν εξηγώντας σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή» γιατί επέλεξε να εγκατασταθεί μονίμως στην Ελβετία μιλούσε για μια απολύτως συνειδητή απόφαση: «Εμενα στη χώρα μας όσο διατηρούσα την ελπίδα και την απατηλή προσδοκία ότι θα μπορούσα να φανώ χρήσιμος, να βοηθήσω τα παιδιά που μαθαίνουν μουσική ή θέλουν να ασχοληθούν γενικότερα με τις τέχνες. […] Κανένας υπουργός Πολιτισμού δεν με κάλεσε ποτέ ν’ ακούσει, έστω, τις απόψεις μου, για το πώς η ελληνική πραγματικότητα θα έρθει πιο κοντά στη διεθνή και πώς θα αποδείξουμε ότι είμαστε κράτος ανεπτυγμένο πολιτιστικά. […] Με κούρασε αυτή η αδιαφορία. Ποτέ δεν επεδίωξα θέσεις και αξιώματα. Ομως βαρέθηκα να είμαι άχρηστος στην πατρίδα μου. Ο δεύτερος λόγος που έφυγα –και δεν φοβάμαι να το πω– ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ. Μου δημιουργούσε τεράστια δυστυχία αυτή η αισθητική με αρνητικό πρόσημο...».

Πιο ανεκτικός ήταν με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, αφού σε συνέντευξή του τον Ιούνιο του 2020 στο Liberal είχε σχολιάσει θετικά τα πρώτα δείγματα της διακυβέρνησής του και δη στο θέμα του χειρισμού της πανδημίας. «Το γεγονός ότι έθεσε την προστασία της ανθρώπινης ζωής ως μόνη προτεραιότητα είναι, αναμφίβολα, προς τιμήν του. Και μάλιστα ένας άνθρωπος της αγοράς που είχε το θάρρος να το κάνει σε μια οικονομία πολλά χρόνια ταλαιπωρημένη. Η παρτιτούρα, όμως, είναι πολύ δύσκολη για τον πρωθυπουργό. Εχει ακόμη πολλές σελίδες», είχε πει τότε.

Παρ’ όλα αυτά ο κ. Καβάκος δεν επέστρεψε στην Ελλάδα. Ισως γιατί παραμένει η πικρία του για τις συμπεριφορές. Ή μήπως –όπως λένε οι κακές γλώσσες– διότι υφίσταται υπό εκκρεμότητα ένα χρέος του προς την εφορία που ξεπερνά τα 530.000 ευρώ;

Δεν μπορούμε να φανταστούμε βέβαια ότι θα ήταν δυνατόν μια προσωπικότητα στο μέγεθος του Καβάκου, έχοντας τέτοιο δυσθεώρητο χρέος για τα δικά μας δεδομένα τουλάχιστον, για τα δεδομένα μιας χώρας που ταλαιπωρείται χρόνια από την οικονομική κρίση και από την πανδημία, να μιλάει τόσο απαξιωτικά για ορχήστρες και συναδέλφους του που μένουν εδώ και ανταποκρίνονται πλήρως στις υποχρεώσεις τους. Ακόμα κι αν σε άλλη πρόσφατη συνέντευξή του στη LIFO είχε πει πως αν αναλάμβανε ο ίδιος μία θέση ευθύνης «θα κοιτούσα να απαλλάξω τους πιο πλούσιους από φόρους και θα τους υποχρέωνα, αντ’ αυτών, να κάνουν μεγάλες χορηγίες στους πιο νευραλγικούς για τη λειτουργία της κοινωνίας τομείς, όπως η παιδεία, ο πολιτισμός, η υγεία».

Στην ίδια συνέντευξη είχε πει και κάτι άλλο όμως: «Η δημοκρατία για την οποία όλοι φωνάζουμε και τόσο συχνά επικαλούμαστε πάσχει σε επίπεδο σωστής εφαρμογής της στην καθημερινότητα. Δεν μιλάμε για το αν είναι πολιτικά κατοχυρωμένη, προφανώς, αλλά για το πώς εφαρμόζεται στην πραγματική ζωή. Κάποιοι προσπαθούν να επιβάλουν, και τελικά το καταφέρνουν, μια συνθήκη ζωής στους πολλούς. Θεωρείται δημοκρατία αυτό;»

Τι λένε οι μουσικοί στις δύο ορχήστρες

Σωστά. Γι’ αυτό ας δούμε και ποια είναι η άποψη των μουσικών στις δύο ορχήστρες (Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και Συμφωνική της ΕΡΤ) που αρνήθηκαν καταρχήν την πρότασή του για τη διοργάνωση συναυλίας μέσα σε μία εβδομάδα για να δοθούν τα έσοδα υπέρ της ανοικοδόμησης του μαιευτηρίου στη Μαριούπολη, πρωτοβουλία που πρώτος είχε ανακοινώσει ο Ελληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, δηλώνοντας πως η χώρα μας θ’ αναλάβει το συγκεκριμένο έργο στην πόλη που είναι συνδεδεμένη με την έντονη παρουσία ελληνικού στοιχείου.

Σύμφωνα με πηγές των μουσικών, και οι δύο ορχήστρες θα ήταν περισσότερο κι από πρόθυμες να διοργανώσουν, πολλώ δε μάλλον με τη συμβολή και συμμετοχή του Λεωνίδα Καβάκου, συναυλία «χωρίς κανένα πολιτικό πρόσημο» μεν, αλλά για την υποστήριξη και ανακούφιση των Ουκρανών προσφύγων. Αλλωστε έχουν και οι δύο ορχήστρες δώσει άπειρες φορές συναυλίες αφιλοκερδώς με ανθρωπιστικό πρόσημο. Οπως λένε, όμως, η πρόταση του κ. Καβάκου (που ως προς την ΚΟΑ, τουλάχιστον, έφτασε πρώτα με επιστολή προς τη Διοίκηση με τη μορφή του «κατεπείγοντος» και ύστερα από τη δική τους έκφραση επιφυλάξεων επανήλθε με επίσημο έγγραφο που παρέδιδε «μαθήματα πολιτισμού» αλλά και προειδοποιούσε προκαταβολικά ότι τυχόν άρνηση της ορχήστρας θα σήμαινε και οριστική διακοπή της συνεργασίας τους) τους κατέλαβε εξαπίνης μια περίοδο που η ατζέντα τους προέβλεπε σειρά προγραμματισμένων συναυλιών και βέβαια δεν μπορεί να δώσει συναυλία μια Συμφωνική με δύο απαιτητικά έργα του Μπραμς χωρίς πρόβες.

«Δεν είπαμε όχι. Υπήρχαν αντικειμενικές δυσκολίες στον προγραμματισμό μας», βεβαιώνει μουσικός της Συμφωνικής της ΕΡΤ, επισημαίνοντας όμως και ότι «αν και είμαστε όλοι ιδιαίτερα φορτισμένοι με ό,τι συμβαίνει στον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν θέλαμε καμία πολιτική απόχρωση, αλλά μια ειρηνική και ανθρωπιστική στάση».

Το ίδιο επισημαίνει και πηγή της ΚΟΑ: «Η αλήθεια είναι ότι στη γενική συνέλευσή μας ακούστηκαν και φωνές που έλεγαν ότι σε μια χώρα που δεν φτάνουν οι ΜΕΘ για τους ασθενείς με κορονοϊό, είναι παράδοξο να κάνεις συναυλία ειδικά για το μαιευτήριο της Μαριούπολης, αλλά κυρίως συμφωνήσαμε ότι δεν θέλουμε πολιτικό πρόσημο».

Τα πρόσφατα γεγονότα στη Βουλή τούς δικαιώνουν, άλλωστε. Και οι μεν και οι δε τονίζουν, όμως, ότι όλοι θα ήταν πρόθυμοι να δώσουν μια συναυλία για τους πρόσφυγες, αλλά σε εύλογο χρονικό διάστημα, ώστε να υπάρχει χρόνος προετοιμασίας. Και πάντως, όχι μέσα σε 3-4 μέρες, όπως ζητούσε ο κ. Καβάκος κρίνοντας προφανώς από τη δική του ατζέντα ώστε να είναι ο ίδιος διαθέσιμος.

Το πέρασμά του από την ΚΟΘ

Ας επιστρέψουμε, λοιπόν, σε ό,τι έλεγε ο κ. Καβάκος περί δημοκρατίας και πώς από αυτό κατέληξε να δηλώνει προχθές ότι οι ορχήστρες πρέπει να λογοδοτήσουν «στην κοινωνία, γιατί είναι κρατικός θεσμός και πληρώνονται από τους φορολογούμενους» – στους οποίους ωστόσο ο ίδιος δεν ανήκει από τότε που μετακόμισε στην Ελβετία.

Η σχέση του Λεωνίδα Καβάκου με τη «δημοκρατία» μέσα στις ορχήστρες είχε βληθεί ήδη από την περίοδο που ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής στην Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. Τα προβλήματα εκεί είχαν ξεκινήσει το 1996, όταν ο εισαγγελέας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης είχε παραγγείλει προκαταρκτική έρευνα μετά από καταγγελίες και μήνυση σχετικά με τον τρόπο που εκτελούσε τα καθήκοντά του. Οπως ισχυρίζονταν οι καταγγέλλοντες, «ο Λ. Καβάκος δεν μπορεί να διαχειριστεί την ΚΟΘ, γιατί σπανίως βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, παραμελεί τις υποχρεώσεις του και εισπράττει μεγάλο μισθό, τον οποίο δεν αξίζει με βάση την προσφορά του». Επίσης, ανέφεραν ότι «για να μπορεί να λειτουργεί η Ορχήστρα στο διάστημα της απουσίας του, έχει αφήσει υπογεγραμμένα λευκά έντυπα και επιταγές στη διάθεση των αναπληρωτών του. Γεγονός επικίνδυνο για την οικονομική διαχείριση της ΚΟΘ». Η έρευνα δεν οδήγησε σε δίκη.

Αντίθετα, το 2000 ο κ. Καβάκος είχε καταδικαστεί σε ποινή φυλάκισης τεσσάρων μηνών από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης με την κατηγορία της συκοφαντικής δυσφήμησης διά του Τύπου, μετά από μήνυση που είχαν υποβάλει σε βάρος του τρία μέλη της ΚΟΘ (οι μουσικοί Κώστας Πατσαλίδης, Γιώργος Γράλιτσας και Ρένος Μπαλτάς), που είχαν καταγγείλει πως ο κ. Καβάκος σε συνέντευξή του σε κυριακάτικη εφημερίδα επιτέθηκε εναντίον τους με συκοφαντικές φράσεις (τους είχε χαρακτηρίσει μεταξύ άλλων «ιντριγκαδόρους»). Αργότερα αντιμετώπισε και άλλη κατηγορία για συκοφαντική δυσφήμηση μετά από μήνυση που είχε καταθέσει η πρώην γραμματέας του στην ΚΟΘ, Μυρτώ Τσακίρη, που είχε ισχυριστεί ότι ο κ. Καβάκος την είχε απολύσει όταν η ίδια αποφάσισε να διακόψει την ερωτική σχέση που είχαν συνάψει. Γι’ αυτήν όμως εκείνος αθωώθηκε.

Λίγο αργότερα ήρθε κι άλλο χτύπημα όταν παραιτήθηκε από τη θέση του αρχιμουσικού της ΚΟΘ ο Γερμανός Ολαφ Κοχ διαμαρτυρόμενος για την ανάρμοστη συμπεριφορά του καλλιτεχνικού της διευθυντή. «Αν ο κ. Καβάκος ζητήσει δημόσια συγγνώμη, αν αποφασίσει να σεβαστεί τις προσωπικότητες των μουσικών, αν παραιτηθεί, τότε ίσως κι εγώ να δεχτώ να συνεχίσω να εργάζομαι στην ΚΟΘ ακόμα και χωρίς χρήματα...» είχε δηλώσει τότε ο κ. Κοχ.

Τώρα, βέβαια, είναι ο ίδιος ο κ. Καβάκος που προειδοποιεί την ΚΟΑ πως εάν δεν βγει ο σύλλογος της ορχήστρας «δημόσια να δηλώσει ότι η τοποθέτησή τους σε σχέση με τη συναυλία υπέρ της Ουκρανίας και του μαιευτηρίου της Μαριούπολης είναι λάθος» και εάν «σε εύλογο χρονικό διάστημα» δεν «παραδεχθούν δημόσια το σφάλμα που έκαναν, να πουν πως η απόφαση να μη συμμετάσχουν στη συναυλία ήταν λάθος και ότι δεν εκπροσωπεί το ήθος της ορχήστρας», θα διακόψει κάθε συνεργασία με την Ορχήστρα διά παντός.

Πόσο συνάδουν αυτά με την άποψη περί δημοκρατίας που εξέφρασε ας αποφασίσει ο αναγνώστης. Πάντως όσο τεράστιο μουσικό ταλέντο κι αν είναι, η δημοκρατία δεν μπορεί να είναι επιλεκτική, ούτε προσαρμοσμένη στο μουσικό του μέγεθος.