Ο Μπομπ Ουίλσον σκηνοθετεί «Οθέλλο»

Στα τέλη Φεβρουαρίου, η ΕΛΣ παρουσίασε τον βερντιανό «Οθέλλο» σε σκηνοθεσία του Αμερικανού Μπομπ Oυίλσον, σε συμπαραγωγή με το Πασχαλινό Φεστιβάλ του Μπάντεν-Μπάντεν, όπου η συγκεκριμένη παραγωγή είχε κάνει πρεμιέρα στις 23/4/2019. Το εγχείρημα υλοποιήθηκε με στήριξη από τη δωρεά του ΙΣΝ για την καλλιτεχνική εξωστρέφεια της ΕΛΣ.

Διαφημισμένη στα ελληνικά ΜΜΕ σε υψηλούς τόνους ήδη από την υπογραφή της συνεργασίας προ τριετίας, η πρεμιέρα άφησε πολύ καλές εντυπώσεις ως ακρόαμα και αναμενόμενες ως θέαμα (23/2/2022). Με τον διάσημο ξένο πρωταγωνιστή Αλεκσάντρς Αντονένκο στον κεντρικό ρόλο συνέπραξαν άξιοι εγχώριοι μονωδοί, συνοδευόμενοι από την Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΛΣ. Διηύθυνε ο αρχιμουσικός Στάθης Σούλης.

Μουσικά η παράσταση ήταν πολύ καλή, κυρίως με άριστα ισορροπημένη διανομή κεντρικών ρόλων. Στην κορυφαία θέση έλαμψε με αδιαπραγμάτευτη υπεροχή ο 46χρονος Λετονός τενόρος Αλεκσάντρς Αντονένκο, κορυφαίος Οθέλλος των ημερών μας στα διεθνή λυρικά θέατρα. Στεντόρειο, φραζαρισμένο και αρθρωμένο στιβαρά, ορθοτονικά αψεγάδιαστο το τραγούδι του λειτούργησε με άνεση ως άξονας του ακροάματος. Φωνητικά και μουσικά ισάξια Δυσδαιμόνα στάθηκε δίπλα του η κορυφαία υψίφωνος της ΕΛΣ, Τσέλια Κοστέα, με λυρικό, μεστό, δίχως εκπτώσεις τραγούδι.

Το κεντρικό τρίγωνο συμπλήρωσε θαυμαστά ο έμπειρος βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος, προσφέροντας με το άριστο βερντιανό τραγούδι του μιαν εωσφορικής δολιότητας ενσάρκωση του σκοτεινού Ιάγου· το δαιμονικό «Πιστεύω» του ήταν συγκλονιστικό! Καλοί ήσαν στους δευτεραγωνιστικούς ρόλους οι Δημήτρης Πακσόγλου (Κάσσιος), Πέτρος Μαγουλάς (Λουδοβίκος), Βιολέττα Λούστα (Αιμιλία) κ.λπ. Ο 32χρονος Σούλης διέπλασε μια καλή μουσική ανάγνωση του «Οθέλλου» οδηγώντας τις δυνάμεις της ΕΛΣ σε μιαν ακριβή, στρωτή ερμηνεία, δίχως ωστόσο να ανεβάσει τις ακραίες θερμοκρασίες που υποβάλλει η βίαιη δραματουργία του έργου.

Στην πρώτη του συνεργασία με την ΕΛΣ, ο σήμερα 80χρονος Ουίλσον καθόρισε πλήρως την όψη της τελειοθηρικά επεξεργασμένης παράστασης, υπογράφοντας σκηνικά, σκηνοθεσία και φωτισμούς. Αντιμετώπισε το αριστούργημα του Βέρντι με τη γνωστή, εδώ και πολλές δεκαετίες παγιωμένη, στερεότυπη σκηνοθετική του γλώσσα. Αυτό σήμαινε αντιρεαλιστικά, με απαρεγκλίτως μετωπικά στησίματα μονωδών, στιλιζαρισμένη στατικότητα και αφαιρετικό αισθητισμό, σε άδειους χώρους με υποβλητικά παγερά χρώματα σε μια χορογραφία συνεχώς εναλλασσόμενων φωτισμών.

Αν και με πρόθεση να απέχει από οποιονδήποτε αληθοφανή ιστορικό χωροχρονικό συσχετισμό, εισήγαγε στη σκηνική δράση ένα δάσος από κινούμενες «αραβικές»(!;) αψίδες, η υποκινημένη σύγκρουση Κάσσιου - Ροντρίγκο παραστάθηκε ως πυγμαχία σε αργή κίνηση, ενώ τα ψευδοϊστορικά κοστούμια των Ρενό και Μπόνι παρέπεμπαν όχι στη Βενετία αλλά στη Γαλλία του 16ου αιώνα.

Συνεχώς αισθητό γινόταν το χάσμα ανάμεσα σε όσα φορτισμένα, βίαια υπέβαλλε ως φορέας δραματουργίας η μουσική και στην απουσία δράσης επί σκηνής. Για πολλούς προβληματική υπήρξε η επιλογή του Ουίλσον να αγνοήσει το δεδηλωμένο χρώμα δέρματος του «Μαυριτανού» Οθέλλου, παρουσιάζοντάς τον λευκό.

Πρόκειται για εφαρμογή της λογικής που φέρνει σε κατάφορη σύγκρουση τη βεβιασμένα επιβαλλόμενη «πολιτική ορθότητα» με την πραγματολογική αλήθεια της θεατρικής σύμβασης, παράγοντας παράδοξα αποτελέσματα· τόσο παράδοξα όσο και το να βλέπαμε μια κατάμαυρη Αφρικανή ως Τσο-Τσο-Σαν ή ένα «Πόργκυ και Μπες» ερμηνευμένο από Ασιάτες μονωδούς… Οι όπερες του παρελθόντος ασφαλώς μας αφορούν και μας ενδιαφέρουν για πολλούς και σοβαρούς λόγους. Ομως φέρουν ανεξίτηλο το στίγμα των πεποιθήσεων και αντιλήψεων της εποχής τους.

Εν προκειμένω, οι έστω και στοιχειωδώς ενημερωμένοι φίλοι της όπερας παρακολούθησαν έναν «Οθέλλο» η εικόνα του οποίου θύμιζε έντονα τον βαγκνερικό Λόενγκριν! Ντυμένος και μακιγιαρισμένος ως ανδρόγυνος Μεφιστοφελής ήταν ο Ιάγος, ως άκαμπτη λευκή φιγούρα αποδόθηκε η πάναγνη Δυσδαιμόνα, ως νευρόσπαστο, μηχανικό ανδρείκελο η Αιμιλία, ως δύο διαστάσεων επίπεδη φιγούρα ο Κάσσιος. Κανένας πρωταγωνιστής δεν άγγιξε ποτέ τον άλλον.

ΥΓ.: Στις 5/3/2022 η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έφτασε μέχρι τη σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ. Πριν σηκωθεί η αυλαία, Ελληνοουκρανός χορευτής του μπαλέτου τυλιγμένος σε σημαία της Ουκρανίας ανακοίνωσε ότι όλοι οι εργαζόμενοι αφιερώνουν την παράσταση στο δράμα των Ουκρανών. Εις απάντηση, λίγο πριν ξεκινήσει το δεύτερο μέρος, περί τα 15 άτομα –συνδικαλιστές της ΕΛΣ, κυρίως χορωδοί– εισέβαλαν στη σκηνή καταγγέλλοντας την απόφαση.