Σε απόλυτη συνέπεια προς τους ιδρυτικούς της στόχους, η Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ παρουσίασε στις αρχές Μαρτίου (5, 6/3/2020) τις «Europeras 1 & 2» του Τζον Κέιτζ (1912-1992), αντιπροσωπευτικά, ιστορικά δείγματα «αναρχικού» μουσικού θεάτρου από το αποκαλόκαιρο του μοντερνισμού. Η παράσταση της 7/3/2020 έπεσε θύμα του… κορονοϊού.
Ο Αμερικανός πατριάρχης της μεταπολεμικής μουσικής πρωτοπορίας είναι, μεταξύ άλλων, γνωστός για τα βιτριολικά ευφυολογήματά του, το ενδιαφέρον του για τους εξωευρωπαϊκούς μουσικούς πολιτισμούς και, κυρίως, για την επαναστατική του απόρριψη της ευρωπαϊκής κληρονομιάς της κλασικής μουσικής.
Οι «Europeras 1 & 2» γράφτηκαν τη δεκαετία του ΄80 και πρωτοπαρουσιάστηκαν σκηνικά στη δυτικογερμανική όπερα της Φρανκφούρτης το 1987. Γι’ αυτές ο από θέση αντισυστημικός συνθέτης είχε πει χαρακτηριστικά: «Επί διακόσια χρόνια οι Ευρωπαίοι μάς έστελναν τις όπερές τους˙ τώρα τους τις στέλνω εγώ πίσω!».
Πρόκειται για ένα (ακόμη) μουσικό ευφυολόγημα, αυτή τη φορά κολοσσιαίων διαστάσεων, που αποδομεί με παιγνιώδη ασέβεια κάθε έννοια συνοχής, νοήματος, αφήγησης και αξιακής δομής στην όπερα. Με εργαλείο την τελετουργική τυχαιότητα του κινεζικού Ι-Τσινγκ, ο Κέιτζ ρευστοποιεί όχι μόνο τα συστατικά της όπερας ως σκηνικού είδους –συντακτικό, μουσική, κοστούμια, κείμενο, υπόθεση– αλλά και το ιεραρχικά οργανωμένο, λειτουργικό πρωτόκολλο παρουσίασής της: αντικαθιστά τον αρχιμουσικό με… χρονόμετρο και αφήνει ελεύθερους τους τραγουδιστές να διαλέγουν ποια αποσπάσματα θα αποδίδουν στο εκάστοτε «παράθυρο» διαθέσιμου χρόνου.
Το αποτέλεσμα είναι μια άναρχη παρέλαση εντυπώσεων όπου οι αενάως εναλλασσόμενοι συνδυασμοί των απονοηματοδοτημένων, αποσυσχετισμένων συστατικών μιας λυρικής παράστασης –τραγούδι, ορχηστρική συνοδεία, κοστούμια, υποκριτική, λόγος, σκηνικά, δράση– παράγουν μια αίσθηση λυτρωτικής ελαφράδας και ιλαρότητας η οποία για εμάς σήμερα φωτίζει από ενδιαφέρουσες γωνίες αυτό που υποτίθεται ότι… κατεδαφίζει. Διότι, φυσικά, η Ιστορία –έκτοτε έχουν παρέλθει 35 χρόνια!– έδειξε ότι η όπερα και το (δυτικοευρωπαϊκό μουσικό) παρελθόν γενικότερα όχι μόνο δεν πέθαναν, αλλά χάρη στη γενναία ανανέωση των σκηνοθετικών προσεγγίσεων και της μουσικολογίας συνεχίζουν να εξελίσσονται και να νοηματοδοτούν το παρόν.
Η ιδιαίτερα φροντισμένη παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής ήταν καρπός κοπιώδους (ανα)δημιουργικής συνεργασίας πολυμελούς ομάδας με επικεφαλής τη σκηνοθέτρια Ζωή Χατζηαντωνίου που δάμασε με ευφυΐα και τεχνολογικά δεόντως εκσυγχρονισμένη οπτική το εκ προθέσεως άναρχο υλικό του Κέιτζ. Αναπτύσσοντας ευφάνταστα τις μαθηματικά (περι)ορισμένες επιλογές που αφήνει ο συνθέτης στον σκηνοθέτη έστησε ένα σύμπαν απολαυστικά παράλογων μικροεπεισοδίων, κατοικημένων από αλλοπρόσαλλες αισθητικές και νοηματικές συναντήσεις, εκάστη των οποίων (παρ)έσερνε στην αυθόρμητη επεξεργασία της πρόσληψής της μύρια όσα «λογικά» και εμπράγματα συμφραζόμενα προερχόμενα από την αναγνώριση της προέλευσης μουσικών σπαραγμάτων, κοστουμιών και καταστάσεων.
Ο Πέτρος Τουλούδης, που είχε την εικαστική επιμέλεια του σκηνικού χώρου, επέλυσε έξυπνα την αντίφαση ανάμεσα στην προδιαγραφόμενη τυπική, βαθιά σκηνή με μπούκα και στην επίπεδη, πολυμορφική σκηνή της Εναλλακτικής: παραχώρησε τον ισόγειο χώρο σε μουσικούς και τραγουδιστές και άφησε τους δύο περιμετρικούς εξώστες στο κοινό, που παρακολουθούσε την παράσταση όπως παρακολουθεί κανείς ένα τσίρκο˙ εν προκειμένω το... τσίρκο των προϊόντων κατεδάφισης της κατά Κέιτζ πεθαμένης όπερας. Ο Τουλούδης άντλησε από το βεστιάριο της ΕΛΣ τεράστια ποικιλία χαρακτηριστικών ιστορικών κοστουμιών, ενορχηστρώνοντας μαζί με τη σκηνοθέτρια τις νοηματικές τους αντιπαραθέσεις επί σκηνής. Αποφασιστικές για την αρτιότητα και την οπτικοακουστική συνοχή του θεάματος ήσαν οι συνεισφορές του Παντελή Μάκκα (video mapping), του Γιώργου Μιζήθρα (λογισμικό, επιμέλεια ηλεκτροακουστικού ήχου) και της Ελίζας Αλεξανδροπούλου (φωτισμοί).
Τις άριες τραγούδησαν 14 νέοι μονωδοί από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΕΛΣ «Οι νέοι της όπερας» που υλοποιείται με ευθύνη του τενόρου Βαγγέλη Χατζησίμου και χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Λάτση. Η συμμετοχή τους υπήρξε έκδηλα άνιση κυρίως λόγω των απάνθρωπα δύσκολων απαιτήσεων του Κέιτζ, καθώς αυτοί, άπειροι όντες, κλήθηκαν να τραγουδήσουν ταυτόχρονα και δίχως την αναμενόμενη υποστηρικτική συνοδεία.
Την όμοια αποσπασματική, υπαινικτική μουσική συνοδεία απέδωσε η Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΑΣΟΝ) υπό τον χαλκέντερο Μιχάλη Παπαπέτρου. Η παράσταση λειτούργησε επίσης ως δίπτυχο στον επετειακό εορτασμό των 80 χρόνων της ΕΛΣ δίπλα στη «Νυχτερίδα» της Κεντρικής Σκηνής. Γι’ αυτό και χρησιμοποιήθηκαν αφ’ ενός κοστούμια από το βεστιάριο, αφ’ ετέρου φωτογραφίες και ηχογραφήσεις από το ιστορικό αρχείο της.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας