Η υπαρξιακή περιπλάνηση ενός κοριτσιού χωρίς φύλο

Η σκηνή έχει μετατραπεί σε έναν υδάτινο, δυστοπικό λαβύρινθο. Τα κοστούμια κι η περιρρέουσα αισθητική αποθεώνουν τον υπαινιγμό, το παπικό μεγαλείο αλλά και την έκρηξη της σεξουαλικότητας. Η συνθετική προσέγγιση είναι σύγχρονη, ελεύθερη και ανοιχτή σε μουσικά στοιχεία, τεχνικές και διαδικασίες. Η τετραπέρατη ηρωίδα -σύμφωνα με τον συνθέτη- «ελίσσεται σε δύο μουσικά σύμπαντα» και η μουσική φωτίζει την κριτική στάση του κειμένου απέναντι στη θρησκεία και τους μηχανισμούς καταστολής της ανθρώπινης υπόστασης.

Το λιμπρέτο πυκνό, βλάσφημο όσο πρέπει, θίγει ζητήματα ταυτότητας, ύπαρξης και εξουσίας. Οσο για τη σκηνοθεσία, επιχειρεί να παρακολουθήσει την υπαρξιακή περιπλάνηση ενός κοριτσιού χωρίς φύλο που θα περάσει από την αθωότητα στην απληστία, από την άγνοια στη γνώση, από τη συντριβή και πάλι στην απελευθέρωση.

Η «Πάπισσα Ιωάννα» στην Εθνική Λυρική Σκηνή  

Ανάμεσα στους δαιδαλώδεις διαδρόμους του μυαλού, στους απόκρυφους σωματικούς πόθους και το υγρό στοιχείο, ζωντανεύει από την Κυριακή στην Εθνική Λυρική Σκηνή ένα μεγαλειώδες «αντιχριστιανικό και κακόηθες» μυθιστόρημα. Η «Πάπισσα Ιωάννα», 154 χρόνια μετά την κυκλοφορία του ομώνυμου βιβλίου του Εμμανουήλ Ροΐδη, είναι πλέον μια νέα, δίπρακτη όπερα, που στις 8, 15 και 22 Μαρτίου παρουσιάζεται στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, σε μουσική διεύθυνση Στάθη Σούλη και σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά.

Το ποιητικό κείμενο, που μιλάει για μια γυναίκα που έφτασε στον θρόνο του Πάπα κρύβοντας τη γυναικεία της φύση, υπογράφει ο συγγραφέας Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης, ενώ τη νέα όπερα παρήγγειλε η ΕΛΣ στον συνθέτη Γιώργο Βασιλαντωνάκη για τον εορτασμό των 80 χρόνων του οργανισμού. Tον πρωταγωνιστικό ρόλο επωμίζεται μια νέα Ελληνίδα υψίφωνος, η Χρύσα Μαλιαμάνη. Τους ρόλους του Φρουμέντιου και του Φλώρου ερμηνεύει ο διακεκριμένος βαρύτονος της ΕΛΣ Διονύσης Σούρμπης.

Σύμφωνα με το βιβλίο, η Ιωάννα γεννήθηκε το 818 στη μεσαιωνική Γερμανία και υπήρξε τόσο προικισμένη που ο πατέρας της την εκμεταλλευόταν ως παιδί-θαύμα, περιφέροντάς την ως αξιοθέατο στα χωριά. Μεγαλώνοντας έγινε μια πολύ θελκτική γυναίκα η οποία -σύμφωνα με αποκαλυπτικό όραμα της Αγίας Λιόββας- έπρεπε να ακολουθήσει τον μοναχισμό. Πράγματι, γνωρίζοντας τον πρώτο της εραστή, τον Φρουμέντιο, έναν όμορφο βενεδικτίνο, πείθεται να μεταμφιεστεί σε άντρα ώστε να μπορούν να μοιράζονται το ίδιο κελί.

Οταν η απάτη τους αποκαλύπτεται, Φρουμέντιος και Ιωάννα βρίσκουν καταφύγιο στην Ελλάδα όπου εκείνη συνεχίζει να διατηρεί την ανδρική μεταμφίεση και συστήνεται ως «πατήρ Ιωάννης». Ορθόδοξοι ιερείς σχηματίζουν ουρές έξω από το κελί της θαμπωμένοι από την ευφυΐα και τις γνώσεις της. Τελικά, η Ιωάννα θα καταφύγει στη Ρώμη όπου επίσης η φήμη της εξαπλώνεται γρήγορα. Οταν ο πάπας Λέων Δ' πεθαίνει, η νεαρή εκλέγεται πανηγυρικά νέος ποντίφικας της Ρώμης, αλλά καθώς δεν έχει εγκαταλείψει τις ακολασίες μένει έγκυος. Η οργή του Θεού ρίχνει κατάρα στη Ρώμη και η τελευταία πράξη του δράματος γράφεται κατά τη διάρκεια της μεγάλης λιτανείας, όπου από τα σκέλια της ξεγλιστρά ένα... βρέφος!

«Είτε συνέβησαν είτε δεν συνέβησαν όλα τούτα, το μόνο βέβαιο είναι πως το πρόσωπο αυτό έδωσε έμπνευση στον καινοτόμο Ροΐδη για ένα μεγαλειώδες πεζογράφημα στο κέντρο του οποίου αστράφτει η Ιωάννα. Η αιώνια μούσα του», επισημαίνει ο λιμπρετίστας Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης.

«Είναι θαυμαστός ο τρόπος που βλέπουμε την ηρωίδα να μεταλλάσσεται στην πορεία της αφήγησης από χαρισματικό παιδί σε πολυμήχανη γυναίκα, να ανελίσσεται με όπλα της την εξυπνάδα, τις γνώσεις και τα θέλγητρά της. Κι ενώ ο αναγνώστης (ή ο θεατής) παρακολουθεί στην αρχή τα καμώματα και τις δολοπλοκίες της ατίθασης Ιωάννας σαν μια διασκεδαστική, ελαφρώς σκανδαλιστική, σατιρική ιστορία, το τέλος που της επιφυλάσσει ο πλάστης της είναι περίπου αυτό ενός μεγαλομάρτυρα. Η πάπισσα γκρεμίζεται απ’ τον θρόνο της, το άγριο πλήθος τη φτύνει και τη χλευάζει, τη λιθοβολεί ανηλεώς μέχρι θανάτου».

Με τη νέα φιλόδοξη παραγωγή, η διοίκηση της ΕΛΣ δείχνει ξανά έμπρακτα πως επενδύει στην πολιτική αναθέσεων η οποία έχει στόχο αφενός να δώσει ώθηση στη δημιουργικότητα των Ελλήνων συνθετών, αφετέρου να δημιουργήσει ένα νέο οπερατικό ρεπερτόριο με σημαντικά ελληνικά έργα της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.

«Σκοπός μου ήταν να σκιαγραφήσω ένα ατίθασο και ασυμβίβαστο πνεύμα, μια φιγούρα τραγική και ρομαντική συνάμα, που συνεχώς μεταλλάσσεται, φθείρεται και επαναπροσδιορίζεται ενάντια σε όλα μέχρι τελικής πτώσεως.

Η ηρωίδα ελίσσεται σε δύο μουσικά σύμπαντα. Το πρώτο αφουγκράζεται το ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο του έργου, λειτουργώντας “περιγραφικά”. Το δεύτερο επεμβαίνει με τρόπο ψυχολογικό, συναισθηματικό, πνευματικό αλλά και υπόγειο, αφαιρετικό και υπερβατικό, αντηχώντας ενίοτε και τη φωνή του Ροΐδη», παραδέχεται ο συνθέτης Γιώργος Βασιλαντωνάκης που ζει στην Αμερική (συνεργάτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τσάρλεστον) και συνέθεσε την «Πάπισσα Ιωάννα» μέσα σε διάστημα περίπου δύο ετών. «Οι δύο αυτοί μουσικοί κόσμοι άλλοτε λειτουργούν αυτόνομα, άλλοτε συνυπάρχουν ή συγκρούονται».

Ιnfo: ΕΛΣ-Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος. Παραστάσεις: 8, 15, 22 Μαρτίου στις 18.30. Τιμές εισιτηρίων: €10-€60. Τηλ.: 2130885700.