«Ναμπούκο» της φασιστικής ύβρεως

Νέα παραγωγή του βερντιανού «Ναμπούκο» με (υπερβολικά) προέχουσες συμμετοχές ξένων συντελεστών ήταν η εναρκτήρια παραγωγή της ΕΛΣ στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών (1/6/2018). Η παράσταση στο κατάμεστο Ηρώδειο άφησε γενικώς άνισες εντυπώσεις, τόσο σκηνικά όσο και μουσικά, ωστόσο ενθουσίασε το πλατύ κοινό που συνέρρευσε στο ρωμαϊκό ωδείο κάτω απ’ την Ακρόπολη.

Ο Ιταλός σκηνοθέτης Λέο Μουσκάτο πρότεινε μια σκηνοθεσία με χαρακτήρα υπερθεάματος ανοιχτού χώρου, κατάλληλη για πρόσληψη από απόσταση, νοηματικά εύληπτη και σαφή. Στηριζόμενος στο λιτό, αυστηρό σκηνικό του Τιτσιάνο Σάντι (σχεδόν τελείως κενή σκηνή και τρία τεράστια θυρώματα) και στα κοστούμια ευρωπαϊκού Μεσοπολέμου της Σίλβια Αϊμονίνο, η σκηνοθεσία μετέγραψε τη βάσανο των αιχμάλωτων Εβραίων από τους Βαβυλώνιους δυνάστες στο πεδίο της πολυαφηγημένης ναζιστικής θηριωδίας.

Ειδικά τα κοστούμια της χορωδίας (φοβισμένοι αστοί της δεκαετίας ’30-’40 ως καταδιωγμένοι Εβραίοι, αυταρχικοί αξιωματούχοι και νεολαίοι του φασισμού με βαριές στολές, χακί αμπέχονα, μαύρες φουφούλες και μπότες, σημαίες) γείωσαν ευανάγνωστα το θέαμα σε χώρο και χρόνο, αναπλαισιώνοντας συνειρμικά την ψευδοαρχαιολογική/ψευδοϊστορική μυθοποιία των Βέρντι/Σολέρα με το νεωτερικό αφήγημα του Ολοκαυτώματος.

Πολυχρησιμοποιημένο σε πληθώρα σύγχρονων, διεθνών παραγωγών και μάλιστα σε βαθμό που να φαίνεται πλέον αναμενόμενο κλισέ, το εύρημα υλοποιήθηκε καλαίσθητα, με οικονομία, δίνοντας ένα θέαμα με χαρακτήρα αυστηρής, αφαιρετικής, εικαστικής χορογραφίας.

Στη συνολική εντύπωση συνεισέφεραν αποφασιστικά και θετικά οι άριστης ποιότητας και ακρίβειας βιντεοπροβολές (δραματικές ματιέρες, φλόγες, φωτιές, καπνοί, αίματα, σύννεφα, πουλιά, ιστορικά γλυπτά, αρχιτεκτονικοί χώροι) του Λούκα Ατίλιι, που συμπλήρωναν τη σκηνική εικόνα με ατμοσφαιρικά εφέ και στοιχεία που ανακαλούσαν συνειρμικά τη μεγαλοστομία των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Το εύρημα του «εγκεφαλικού» αντί της θείας κεραυνοπληξίας στον βλάσφημο Ναμπούκο, εντάχθηκε μάλλον αμήχανα στην κατά τα άλλα ψευδοπολιτική εικονογραφία της παράστασης. Πέρα, όμως, από την όψη του θέματος, η ίδια η σκηνοθετική καθοδήγηση των μονωδών και της χορωδίας υπήρξε στατική, με μετωπικές παραθέσεις/τοποθετήσεις και γεωμετρικούς σχηματισμούς.

Μουσικά, την παράσταση όρισαν η διεύθυνση του Φιλίπ Ογκέν και οι άνισες αποδόσεις των μονωδών της διανομής. Ο 57χρονος Γάλλος αρχιμουσικός στήριξε γενικώς καλά τους μονωδούς. Επιπλέον, επιχείρησε καταφανώς να προσδώσει στη συμφωνική συνοδεία ευγένεια, λυρισμό και πλούτο λεπτομέρειας.

Αυτό το πέτυχε μερικώς μόνον και στον βαθμό που του επέτρεψαν οι κεκτημένες/δεδομένες επιδόσεις της ορχήστρας τις ΕΛΣ, χάνοντας όμως κάτι από τη δραματική δριμύτητα/τραχύτητα που είναι εγγεγραμμένες στη μουσική. Εκδηλες ανισότητες προήλθαν από τη διανομή.

Αναμενόμενα, ο βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς ως Ναμπούκο πρόσφερε το γνωστό, μεστό, πληθωρικά βερντιανό τραγούδι, με ωραίες επιδόσεις στις λυρικές στιγμές της πτώσης του βλάσφημου δυνάστη, αλλά με εμφανώς μειωμένες δυνάμεις σε σχέση με προηγούμενες εμφανίσεις του. Στην πρώτη της συνάντηση με τον απαιτητικό, δραματικό ρόλο της πολεμοχαρούς Αμπιγκαΐλε, η μικροσκοπική Νοτιοκορεάτισσα υψίφωνος Σάε-Κιουνγκ Ριμ αποδείχτηκε μάλλον ακατάλληλη για τον ρόλο.

Εχοντας στο ενεργητικό της κυρίως ρόλους σε όπερες του Πουτσίνι («Μπατερφλάι», «Τόσκα»), διέθετε μεν τις υψηλές νότες και την απαιτούμενη ένταση, όχι όμως και τις -απαραίτητες- χαμηλές νότες. Παρότι, λοιπόν, τραγούδησε με αφειδώλευτη αφιέρωση και ερμηνευτικό οίστρο, σε πολλές δραματικές εξάρσεις η φωνή «άδειαζε» απογοητευτικά στα χαμηλά. Επιπλέον, δεν είχε την απαραίτητη φωνητική ευελιξία στα κρίσιμα για το ύφος του πρώιμου Βέρντι δεξιοτεχνικά περάσματα.

Ομοίως «λίγος» φάνηκε ο σκηνικά ευπαρουσίαστος βαθύφωνος Ρικάρντο Τζανελάτο στον ρόλο του θεόπνευστου Ζαχαρία: καλαίσθητο, υφολογικά σωστό, δραματικά εύστοχο, το τραγούδι του υπονομεύτηκε γενικώς από ανεπαρκή ένταση, ειδικά για ανοιχτό χώρο. Δύσκολα αποφεύγει κανείς να αναρωτηθεί γιατί δεν προτιμήθηκε εδώ κάποιος Ελληνας βαθύφωνος όπως ο Τάσος Αποστόλου.

Πολύ καλές ήσαν η Μολδαβή λυρική μεσόφωνος Ελενα Κασιάν (Φενένα) και η υψίφωνος Βαρβάρα Μπιζά (Αννα), αξιοπρεπείς οι τενόροι Δήμος Φλεμοτόμος (Ισμαήλ) και Γιάννης Καλύβας (Αμπντάλο), μέτριος ο βαθύφωνος Δημήτρης Κασιούμης (Ιερέας Βάαλ). Ούτε, όμως, και οι χορωδοί της ΕΛΣ μπόρεσαν να προσφέρουν τον καλύτερο εαυτό τους, ειδικά στις γοργές σελίδες όπου ο Ογκέν διηύθυνε απαγορευτικά γρήγορα γι’ αυτούς.