Ο τραγέλαφος της ύπαρξης

Οριακές στιγμές και αποφάσεις, μια κατάβαση στον Αδη, εκεί όπου δοκιμάζεται η πίστη στην αξία της ζωής, σηματοδοτούν την πορεία τού Γιόζο, του πρωταγωνιστή του ανά χείρας μυθιστορήματος του Νταζάι Οσάμου. Ο Γιόζο χτίζεται μέσα στον χρόνο του, στην προσωπική τραυματική ιστορία του και ταυτόχρονα έξω από αυτήν, απορρίπτοντας τους περιορισμούς της κοινωνίας και εμπαίζοντας τους ανθρώπους που μοιάζουν ικανοποιημένοι με τον εαυτό τους. Προσπαθεί να επιβιώσει σε έναν κοινωνικό περίγυρο τον οποίο δεν κατανοεί και γι’ αυτό παραμένει διαρκώς και αμετάκλητα ανένταχτος.

Ο φόβος, η αγωνία, το άγχος, κρατημένα μυστικά, σαν σε ένα μικρό κουτί μέσα στο στήθος, καθορίζουν τη σχέση του ήρωα με τους γύρω του. Μεγαλωμένος σε μια πλούσια οικογένεια, με πατέρα πολιτικό, ο Γιόζο, αν και φαινομενικά δεν στερείται τίποτα, βιώνει καθημερινά την απόρριψη από τον έσω και τον έξω κόσμο, ζώντας «μια ζωή γεμάτη επαίσχυντα πράγματα». Ως παιδί έκρυβε την υπαρξιακής διάστασης ανασφάλειά του πίσω από αταξίες, σαν άλλος κλόουν, προκαλώντας το γέλιο των άλλων στην ύστατη προσπάθεια να διατηρήσει «έναν λιγοστό σύνδεσμο με τους ανθρώπους» (σ. 32). Ως έφηβος, με τον φόβο για τους ανθρώπους να έρπει βαθιά μέσα του, προσπαθεί να καταλάβει τις γυναίκες, τον ψυχισμό τους, εγχείρημα που του κόστιζε συχνά ανείπωτα τραύματα και εσωτερικές αιμορραγίες. Η ζωγραφική δίνει διέξοδο στα ευαίσθητα νεύρα του και βεβαιώνει στην ύπαρξή του, παρασταίνοντας τέρατα τρομαχτικότερα από αυτά που τον βασανίζουν. Η ενηλικίωση σημαδεύεται από τις καταχρήσεις ψυχοτρόπων ουσιών, τον αλκοολισμό, τις αποτυχημένες αυτοκτονίες, τη φτώχεια, τα μπουρδέλα, τα ενεχυροδανειστήρια, την επανάσταση της αριστερής σκέψης και τέλος το ψυχιατρείο. Συνδυασμός παράξενος, αλλά πραγματικός για τον ήρωα του μυθιστορήματος που έχει χάσει «πια εντελώς την ιδιότητα του ανθρώπου» (σ. 166). Δεν ήταν πια άνθρωπος.

Ο Νταζάι Οσάμου (1909-1948), γεννημένος στην επαρχία Αομόρι του Τοοχόκου της Βόρειας Ιαπωνίας, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Ιάπωνες συγγραφείς του 20ού αι. Το μυθιστόρημα Δεν ήμουν πια άνθρωπος (1948) είναι το αριστούργημα του συγγραφέα, ο οποίος άρχισε να ασχολείται με τη λογοτεχνία όντας μαθητής γυμνασίου. Στο μυθιστόρημα αναγνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες της βιογραφίας τού Νταζάι, χωρίς, ωστόσο, να συνιστά δουλική αποτύπωσή τους. Η γραφή του Νταζάι είναι «ημι-αυτοβιογραφική», δραματοποιημένη, καθώς πηγή έμπνευσης είναι η προσωπική ζωή του συγγραφέα, την οποία μεταπλάθει δημιουργικά αποδίδοντας την ατμόσφαιρα της μεταπολεμικής Ιαπωνίας. Στο Δεν ήμουν πια άνθρωπος ο Νταζάι καθρεφτίζει το αποτύπωμα μιας τραυματισμένης πολύτροπα κοινωνίας στην ψυχή του ανθρώπου, ο οποίος συνειδητά ή ασυνείδητα επιλέγει τον θάνατο αντί της ζωής, τον τραγικό χορό της αυτοκαταστροφής, πληρώνοντας για όλους εκείνους που δεν οραματίζονται κανένα ιδανικό και γίνονται έρμαιο των δισταγμών τους.

Το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε έξι ενότητες. Διαβάζουμε «Σημείωμα» και «Επίλογο» του συγγραφέα, τα οποία συνιστούν εξωκειμενική αφήγηση, γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο. Στο «Σημείωμα» ο συγγραφέας περιγράφει τρεις φωτογραφίες του Γιόζο –ο αναγνώστης θα πληροφορηθεί τον τρόπο απόκτησής τους στον «Επίλογο»– που αντικατοπτρίζουν σαν ομιλούσες πραγματικότητες την αφήγηση των γεγονότων των «Τριών Σημειωματάριων» που αποτελούν τον κύριο κορμό του μυθιστορήματος. Η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο και ο πανταχού παρών εσωτερικός μονόλογος ενισχύουν την εντύπωση της συνεχούς ροής σκέψεων, αισθημάτων, διαθέσεων και αναμνήσεων, όπως έρχονται αναμεμειγμένα στη συνείδηση, χωρίς κάποια ακολουθία διευθετημένη από τη λογική. Το Δεν ήμουν πια άνθρωπος –μεταφρασμένο από τα ιαπωνικά από τον Στέλιο Παπαλεξανδρόπουλο, ο οποίος υπογράφει το βιβλιογραφικά τεκμηριωμένο και κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα στην παρούσα έκδοση– είναι ένα μυθιστόρημα που ανατέμνει την ανθρώπινη ψυχή και μας υποχρεώνει να κοιτάξουμε κατάματα τη φασματική τραγικότητα της ύπαρξης.