Τιμώντας έναν διορατικό ερευνητή

Ο Στέφανος Παρασκευόπουλος είχε μόλις προσγειωθεί στην Αθήνα από την Αμερική, όταν αιφνίδια κόπηκε το νήμα της ζωής του: ήταν μόλις πενήντα χρόνων. Θα συναντούσε την οικογένειά του για διακοπές. Τους είχε στερηθεί για ένα διάστημα, αναγκασμένος προσωρινά να εργάζεται μακριά τους, στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, όπου θεωρούνταν, και ήταν πραγματικά, αναντικατάστατος. Παρ’ όλες τις προσπάθειές του, αμάθητος στους ντόπιους βυζαντινισμούς, δεν είχε καταφέρει να εκλεγεί σε θέση καθηγητή στην Ελλάδα – η πικρή μοίρα πολλών ξενιτεμένων ακαδημαϊκών που θέλησαν να επιστρέψουν.

Αυτή στάθηκε και η μοναδική του αποτυχία σε μια μετεωρική σταδιοδρομία 22 χρόνων. Εχοντας πετύχει αλλεπάλληλους στόχους, επιστημονικούς και επαγγελματικούς, ο Σ.Π. αποτελούσε όχι μόνο την ηγετική μορφή στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, όπου εργάστηκε πάνω από μια εικοσαετία, αλλά και τον πρωτοπόρο σε ερευνητικά προγράμματα, συνδεμένο με διεθνείς και αμερικανικούς χρηματοδοτικούς φορείς.

Οταν έφυγε, ο Σ.Π. ήταν πάνω στην ακμή της δράσης του. Ο γράφων είχε τη μεγάλη τύχη να τον γνωρίσει λίγο νωρίτερα, ως καθηγητή και περισσότερο ίσως ως φίλο, μετέχοντας στο διδακτορικό πρόγραμμα της Σχολής Αρχιτεκτόνων που εκείνος είχε οργανώσει και ουσιαστικά διαχειριζόταν· το πρώτο για αρχιτεκτονικές σπουδές στην Αμερική. Σαν καλός διευθυντής ορχήστρας γνώριζε να αξιοποιεί ιδανικά ανθρώπους και μέσα, προσφέροντας σε όλους ευκαιρίες, βρίσκοντας ευφυείς λύσεις. Από τον Σ.Π. έπαιρνες κάτι περισσότερο από γνώσεις: έπαιρνες έναν τρόπο σκέψης, ένα υπόδειγμα ζωής.

Ανάμεσα στα επιτεύγματά του ήταν το ότι διέθετε μοναδικές ικανότητες στο να συναλλάσσεται με ανθρώπους-κλειδιά σε διαφορετικά επίπεδα λήψης αποφάσεων, να επιλέγει την ουσία των πραγμάτων ώστε να οδηγηθεί σε καίριες στρατηγικές αποφάσεων, να παρακάμπτει αγκυλώσεις και προκαταλήψεις.

Πώς τώρα αυτά τα εξαίρετα προσόντα χαρακτήρα και δράσης θα μπορούσαν να μεταφραστούν σε έναν αναμνηστικό τόμο για τον Σ.Π.; Η επιμελήτρια αυτού του τόσο φροντισμένου τόμου, η αφοσιωμένη κόρη του, Σοφία Παρασκευόπουλου, αρχιτέκτονας και αυτή, στην προσπάθεια να αναδείξει το έργο του είχε να παλέψει με αφάνταστες δυσκολίες. Η χρονική απόσταση ήταν μεγάλη, οι άλλοτε συνάδελφοι και συνεργάτες τού Σ.Π. είχαν χαθεί ή σκορπίσει και το διαθέσιμο υλικό τεκμηρίωσης παρουσίαζε αισθητές δυσκολίες ιδίως σε θέματα τεχνικής ορολογίας. Μια πρόσθετη δυσκολία ήταν η επιλογή της δίγλωσσης παρουσίασης του βιβλίου, ώστε να είναι προσιτή και σε ξένο αναγνωστικό κοινό, κυρίως στην άλλοτε έδρα του, το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν.

Η διαδικασία μεταφοράς μιας τόσο πλούσιας σε δράση ζωής, όπως του Σ.Π., σε μορφή βιβλίου μπορεί να ήταν κάποτε επίπονη, αλλά τελικά πόσο ανταποδοτική, καθώς κάποια στιγμή αυτό το ατακτοποίητο και κάποτε ετερόκλητο υλικό εντάχθηκε σε μια διμερή σύνθεση ζωής και έργου. Στο πρώτο μέρος καταχωρίζονται η σταδιοδρομία, οι μαρτυρίες για τον Σ.Π. (από μέλη της οικογένειας, φίλους και συναδέλφους) και οι νεκρολογίες. Στο δεύτερο μέρος επιλέγονται δέκα έργα από μια εικοσαετή περίοδο (1954-1974). Σε αυτή την τελευταία ενότητα, την πιο απαιτητική, διαπιστώνεται άμεσα η ευρύτητα των αντικειμένων με τα οποία συναλλασσόταν ο Σ.Π., από θεωρητικά (όπως λήμματα) έως πρακτικά (σχεδιασμός, πειραματικές εφαρμογές υλικών και μεθόδων).

Στην αυλή της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, που ήταν η βάση των ερευνητικών δραστηριοτήτων τού Σ.Π., είχε στήσει ένα ανεξάρτητο πειραματικό κτίσμα, ένα Lab, χρησιμοποιώντας το τρισδιάστατο χωροδικτύωμα Unistrut, δικής του επινόησης, που ήταν άλλωστε και το θέμα της διπλωματικής του εργασίας, υιοθετημένο από κατασκευαστική εταιρεία. Μέσα σε εκείνο το φουτουριστικό μεταλλικό κατασκεύασμα, πραγματική κυψέλη, ερευνητές, δάσκαλοι και σπουδαστές επεξεργάζονταν τα ερευνητικά προγράμματα που εκείνος φρόντιζε να εξασφαλίζει και να καθοδηγεί. Γύρω από αυτό το Lab υπήρχε το σεβάσμιο κτίριο της ακαδημαϊκής γνώσης, ενώ εκείνο, σαν το τέλειο «παράσιτο», προοιωνιζόταν θαρραλέα το μέλλον. Αυτό τον δρόμο έδειχνε σταθερά ο Σ.Π., κάτι που διαποτίζει τον αναμνηστικό τόμο του από την αρχή ώς το τέλος.