Το διήγημα ως θεραπεία και αίνιγμα

Μέσα στο 2020, κυκλοφόρησαν οι συλλογές διηγημάτων δυο αξιοσύστατων, νέων συγγραφέων, το Παζλ της Φιλιέττας Μιχαλακάκου και η Θεραπευτική επιδείνωση της Αννας Γεωργιάδου. Κοινά χαρακτηριστικά και σημάδια σύγκλισης στις γραφές τους: η εσωτερικότητα, οι τεχνικές συντόμευσης και συμπύκνωσης, και πολλά επιμέρους αινίγματα, που υπονομεύουν τα αυτονόητα και αποκαλύπτουν τα απροσδόκητα. Και στα δυο, ο ασθματικός ρυθμός και η καινοτόμος διάθεση κυριαρχούν, προκαλώντας ευχάριστα την ενεργή αναγνωστική συμμετοχή.

Από την πρώτη, ολοκληρωμένη λογοτεχνική της εμφάνιση (πρώτες δημοσιεύσεις, περ. Πλανόδιον, 2014) η Γεωργιάδου δεν διστάζει να σπάσει το κουκούλι της ομοιομορφίας και της σύγχρονης νοσηρότητας, με τολμηρούς εκφραστικούς συνδυασμούς, που δεν αποσιωπούν και δεν αυτολογοκρίνονται. Παρακάμπτοντας το κοινώς παραδεδομένο, η πένα της βάζει τη δική της σφραγίδα, είτε πρόκειται για μικρά βιωματικά στιγμιότυπα με υπερρεαλιστική χροιά, είτε για ακριβείς απεικονίσεις του ρευστού των αισθήσεων και του αμφίρροπου των συναισθημάτων.

Στη Θεραπευτική Επιδείνωση, το σώμα δεν εξωραΐζει και δεν υπεκφεύγει. Αποκαλύπτει τα πράγματα όπως τα αντιλαμβάνεται, στις πιο μύχιες αντινομίες τους. Μιλάει για τον θάνατο, τη σεξουαλικότητα, την περιπλάνηση σε ξένους και γενέθλιους τόπους, τη βία και την εξάρτηση, μιλάει με τις αισθήσεις του, ακόμη και τις πιο λεπταίσθητες, όπως μόνο ένα σώμα θα μπορούσε να μιλήσει.

Στα σαράντα, ολιγοσέλιδα διηγήματα της συλλογής, οι ριζοσπαστικοί τίτλοι (Lasic, 141 Lumen, Λασκάρανε τα ράμματα, Ο αποκλειστικός γαμέτης της, Ο μετρονόμος των οργασμών της, Οι σκορπιοί είναι σκορπιοί, Βλαφθέν, Σκέρτινγκ, Εσωκίνηση, Το πεθαματάν του Πενθεθέμ, κ.ά.), σε συνδυασμό με το έκκεντρο περιεχόμενο, τις πτώσεις και τις εξάρσεις, τα γκροτέσκο ερωτικά ενσταντανέ και τους αυτοσαρκαστικούς οικογενειακούς απολογισμούς, επιβεβαιώνουν ότι το τραγικό είναι ο μασκαρεμένος εαυτός του ευτράπελου.

Η συγγραφέας δεν φιλοδοξεί να εξηγήσει ή να δομήσει αλλιώς το ακατάληπτο και το χαοτικό. Το ακατάληπτο έχει μορφή, έχει τις δικές του νοηματικές υπερβάσεις, που αγαπούν το παίγνιο και απεχθάνονται τη σοβαροφάνεια, ενώ το χάος είναι από μόνο του δομημένο, με εικόνες και κώδικες που αποτυπώνονται στο βιβλίο της με στοχαστικές και αναστοχαστικές προβολές. Γίνεσαι η δεοξυριβόζη του. Γίνεται το ιθυφαλλικό σου δόλωμα. Γεννιέται ένας αλγόριθμος. Υστερα γίνεστε ανώμαλα ρήματα, άκλιτα επιρρήματα, αντωνυμίες μίες. Ξεγίνεται ο κόσμος, ξηλώνεται το γένωμαι εγενόμην. Επειτα συμβαίνετε.

Με τη γλώσσα ως φωτισμένο καταφύγιο της αφήγησης, ο συμβατικός απολογισμός κάμπτεται και τα πράγματα αποκαλύπτονται απογυμνωμένα. Το ιαματικό στοιχείο, επιβεβαιώνοντας τον τίτλο της συλλογής, βαδίζει ταυτόχρονα με το τραύμα, και το κωμικό, λειτουργώντας σαν ηλεκτροσόκ, ερωτοτροπεί με το ανοίκειο και το φοβικό –στην αρχή επώδυνα και στη συνέχεια κατευναστικά−, μέσ’ από ποικίλες παλινδρομίες και αναπόφευκτες, σωτήριες ανακατατάξεις.

Σε παρόμοιο κλίμα, το Παζλ της Μιχαλακάκου επιχειρεί μια πρωτότυπη καταβύθιση στα άδυτα της συνείδησης, με το παράδοξο να αποκαλύπτει τις διαφορετικές όψεις του πιο κοινότοπου εαυτού. Στις περισσότερες από τις δώδεκα ευσύνοπτες ιστορίες του, με εξαίρεση την αφιερωματική τελευταία, τα πρόσωπα προσδιορίζονται αλλά και συγχέονται, με τη χρήση της δεικτικής αντωνυμίας Εκείνος ή Εκείνη, υπομνηματισμός της σύγχυσης, των πολλών εκδοχών, της απροσδιοριστίας και της απόστασης.

Οι χαρακτήρες, φαινομενικά, δεν έχουν τίποτα το ακραίο, πρόκειται για φιγούρες της διπλανής πόρτας, που καλούνται να διαχειριστούν εικονικά ή πραγματικά προβλήματα σε ατμόσφαιρα δυστοπίας, εγκλωβισμένες υπάρξεις, που για να τα βγάλουν πέρα, καταφεύγουν στον στρουθοκαμηλισμό ή σε κόσμους φανταστικούς και σκέψεις ακατάληπτες. Μέσ’ από το κάτοπτρο του υποσυνείδητου, η ωμότητα και η πολυδιάσπαση φέρνουν στο προσκήνιο ξέφτια από εφιάλτες που θυμίζουν πίνακες του Φράνσις Μπέικον, καθώς από ένα υπόγειο σε μια ακρογιαλιά η απόσταση εκμηδενίζεται και το φαντασιακό υπερισχύει. Τα σχήματα αλλοιώνονται και τα παραμορφωμένα κομμάτια τους πραγματοποιούν απότομες πτήσεις και προσγειώσεις σε έναν κόσμο κινδύνου και πανικού.

Η διάκριση ανάμεσα σε θύτες και θύματα ακυρώνεται. Μια πιτσιρίκα παίζει με τον κρυμμένο μαζοχισμό τού εν δυνάμει θύτη της, ένας σαδομαζοχιστής ψυχολόγος εμφανίζεται παρωδιακά, σαν να βγαίνει από τις τρομώδεις φαντασιώσεις και τις κρυφές έλξεις και απωθήσεις των ασθενών-πελατών του, η ταλαιπωρημένη «Εκείνη» που στριφογυρίζει στις χούφτες αρωματικά μαντιλάκια στο διήγημα ΑΝΑΠΑΥΣΙΣ ΩΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ (ΤΡΙΣ) MULUS BARBATUS ταυτίζεται με «Εκείνη», που στο ΠΑΡΤΙ ΜΕ ΚΟΛΛΥΒΑ επισκέπτεται τον ίδιο σύμβουλο, ενώ και οι δυο τους δεν διαφέρουν από τις ερωτικές τους αντίζηλες ή τις συζύγους των εραστών τους, τις θυματοποιημένες θύτισσες Μ., Ζ. και Ξ. και τις γυναίκες που εμφανίζονται στο Μ[ο]ΝΗ ή ΜΟΝΗ[ή]. Το ίδιο συμβαίνει και με τους άρρενες «Εκείνους», οι οποίοι, παρά τα διαφορετικά προσωπεία και τα χαρακτηριστικά που φαινομενικά τους διαχωρίζουν, αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο. Οπου τα υποκείμενα ονοματίζονται, η χειμαρρώδης αφήγηση υιοθετεί ατμόσφαιρες περισσότερο ρεαλιστικές και φωτισμούς πιο ξεκάθαρους (ΕΠΙΚΗΡΥΓΜΕΝΗ, ΑΦΙΕΡΩΣΗ ΜΟΙΑΖΕΙ). Με εξαίρεση το πρώτο διήγημα (Η ΚΥΡΙΑ ΜΕ ΤΑ ΑΣΠΡΑ), όπου περιγράφεται μία εκ των έξω επιβεβλημένη στέρηση του πιο πολύτιμου αγαθού, του νερού, στη συνέχεια, η «στεγανοποίηση» των συναισθημάτων αλλά και η ανεκδιήγητη ρευστότητά τους, οδηγεί τα πρόσωπα στο χάος και στην αυτοαναίρεση.