Πρόσωπα και προσωπεία

Το φάντασμα που αναφέρεται στον τίτλο του μυθιστορήματος του Πάτρικ Μακγκράθ δεν είναι άλλο από το φάντασμα του φασισμού που πλανιέται πάνω από ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο και που, παρά την ήττα του μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, συνεχίζει να εμφανίζεται και απειλητικά να δείχνει τα δόντια, καθώς οι εναπομείναντες φασίστες συσπειρώνονται, έτοιμοι να επιτεθούν και να πάρουν εκδίκηση.

Καθώς μπορεί μεν ο Χίτλερ να ηττήθηκε αλλά δεν ηττήθηκαν η μισαλλοδοξία, ο ρατσισμός και η ματαιοδοξία των μελών της Βρετανικής Ενωσης Φασιστών που ακόμα κρατούν ακόμα τις στολές τους στην ντουλάπα και συσπειρώνουν τις δυνάμεις τους για αναζωπύρωση της δράσης τους.

Στο μεταπολεμικό Λονδίνο (1947), ο Τσάρλι Γκράις, διάσημος ηθοποιός, πεθαίνει ξαφνικά και ο κόσμος του θεάτρου πενθεί. Ο Γκράις ήταν γνωστός και αγαπητός από όλους, αλλά ελάχιστοι γνώριζαν όλες τις πτυχές της ζωής του και σίγουρα ανάμεσα σε αυτούς δεν ήταν η σύζυγός του, Τζόαν, μια σπουδαία μοδίστρα, ούτε η κόρη του, Βέρα, ταλαντούχα ηθοποιός.

Τον ρόλο του στο «Δωδέκατη Νύχτα» παίρνει ο αντικαταστάτης του, Φρανκ Στόουν, ο οποίος έχει μια ιδιότυπη προφορά που αφήνει υποψίες για γερμανική καταγωγή. Η Τζόαν αρχίζει να δίνει στον κακοντυμένο νεαρό τα κοστούμια του νεκρού συζύγου της, μετά τις απαραίτητες μεταποιήσεις. Η μοναξιά της μετά τον θάνατο του άντρα της είναι μεγάλη, η μοναδική κόρη της, παντρεμένη με έναν ιμπρεσάριο, περνάει τη δική της δοκιμασία και έχει απομονωθεί στη σοφίτα όπου προετοιμάζεται πυρετωδώς για τον επόμενο ρόλο της.

Σύντομα ανάμεσα στην Τζόαν και στον νεαρό Φρανκ θα αναπτυχθεί μια ερωτική φιλία που θα εξελιχτεί σε σχέση και η Τζόαν θα αναλάβει το ρόλο της ερωμένης/ μητέρας, ενώ ο Φρανκ θα επωφεληθεί από τη γενναιοδωρία της. Ομως, λίγο λίγο, το παρελθόν του καθενός ξεμυτίζει. Βρισκόμαστε στο 1947, μετά τον πόλεμο, περίοδο μεγάλης φτώχειας και ένδειας για τη Βρετανία, και στο παγωμένο Λονδίνο έχουν καταφύγει πολλοί Εβραίοι, που κρύβουν την ταυτότητά τους.

Η Τζόαν είναι Εβραία, το ίδιο και η κόρη της, αλλά κι ο Φρανκ, που με τη μητέρα του κατάφερε να δραπετεύσει από τους ναζί, κάτω από μυστήριες συνθήκες, και να έρθουν στο Λονδίνο λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος.

Η Τζόαν ψάχνοντας τα ρούχα του νεκρού συζύγου της, για να τα δώσει στον εραστή της, τυχαία ανακαλύπτει πως ο Γκράις υπήρξε φιλοναζί και εχθρός των Εβραίων, κάτι που η ίδια δεν είχε υποψιαστεί όσο εκείνος ζούσε. Τότε είναι που αρχίζει να «συνομιλεί» με το φάντασμά του που εμφανίζεται σποραδικά στην γκαρνταρόμπα του. Η υπόθεση θα πάρει ανεξέλεγκτη τροπή, όταν η Τζόαν αποφασίζει να ερευνήσει το παρελθόν του συζύγου της, προσεγγίζοντας μια οργάνωση νεοναζί για να μάθει για τη δράση του άντρα της.

Τα κρυμμένα μυστικά, το σκοτεινό παρελθόν, οι παραποιημένες ταυτότητες που, κατά τη διάρκεια του πολέμου, είχαν την ευκαιρία να αλλοιωθούν, βγαίνουν σταδιακά στην επιφάνεια και δεν είναι όλοι έτοιμοι να αντέξουν την αλήθεια.

Τα φαντάσματα τιμωρούν και εκδικούνται σε έναν κόσμο που μοιάζει με θεατρική σκηνή, ενώ η Τζόαν διαπιστώνει πως η απόπειρα να τιμωρήσεις ένα φάντασμα μπορεί να σε οδηγήσει στην τρέλα. Επιπλέον το «Φάντασμα του βεστιαρίου» είναι και ένα μυθιστόρημα για το θέατρο και για όσα συμβαίνουν στα παρασκήνια ανάμεσα στους ηθοποιούς και στους ανθρώπους του θεάτρου, καθώς και για την επίδραση των ρόλων τους σε αυτούς, σε σημείο που ο ηθοποιός να χάσει κάθε αίσθηση του εαυτού:

«Συμβαίνει αυτό μερικές φορές, έχουμε παρατηρήσει, με τον αυθεντικό, τον αληθινό ηθοποιό, η αίσθηση του εαυτού να είναι σε τέτοιο βαθμό αδύναμη, ώστε να χάνει τη συνεκτικότητά της. Ναι. Είναι ο τρόπος της μάσκας».

Στο μυθιστόρημα κυριαρχεί μια γκόθικ ατμόσφαιρα, καθώς τα «φαντάσματα» –ως μεταφορά για τα κρυμμένα μυστικά– πρωταγωνιστούν. Ενδιαφέρουσα είναι επίσης και η επιλογή της οπτικής γωνίας: η αφήγηση αλλάζει συνεχώς οπτική, περνώντας από την οπτική της Τζόαν στην οπτική ενός γυναικείου χορού που σχολιάζει, σαρκάζει και προοικονομεί τα όσα συμβαίνουν, ενίοτε προλαβαίνοντας το πώς μπορεί να νιώθουμε ή τι μπορεί να σκεφτόμαστε εμείς που διαβάζουμε την ιστορία.

Η ελληνική έκδοση του βιβλίου είναι ιδιαίτερα φροντισμένη. Ο Μιχάλης Μακρόπουλος απέδωσε το ύφος και τον υπόγειο σαρκασμό του πρωτότυπου. Εντυπωσιακός ο σχεδιασμός του εξωφύλλου από τον Φώτη Πεχλιβανίδη.