Στις βιβλιοθήκες του κόσμου

ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ ΤΟ 2017

Προτάσεις, επισημάνσεις, ταξινομήσεις, διαθέσεις

Για τρία συνεχόμενα ένθετα του «Ανοιχτού Βιβλίου», κριτικοί λογοτεχνίας, φιλόλογοι, δοκιμιογράφοι, πανεπιστημιακοί, πεζογράφοι και ποιητές θα διακρίνουν τα σημαντικότερα βιβλία της απερχόμενης χρονιάς.

Βιβλία που κέντρισαν τον ειδικό ή τον απλό αναγνώστη, βιβλία που διανοίγονται σ’ ένα ευρύ φάσμα ιδεών, έκφρασης, αλλά και συνομιλίας, υπέρβασης ή ρήξης με άλλα βιβλία, βιβλία νεότερων ή παλαιότερων συγγραφέων, βιβλία που αξίζει να διαβάσετε ή να χαρίσετε στα αγαπημένα σας πρόσωπα.

Σήμερα παρουσιάζονται οι ενότητες: Φιλοσοφία (από τον αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ Αρη Στυλιανού) και Ξένη Λογοτεχνία (από την κριτικό λογοτεχνίας Αννα Στασινού).

Αυτή την εβδομάδα φωτογραφίες τoυ Χάρη Παπαδημη­τρακόπουλου και του Κωνσταντίνου Πίττα κοσμούν τις σελίδες μας.

Ξ έ ν η   Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α

Ας υποθέσουμε ότι ένας ξένος, που δεν έχει ιδέα για την κρίση, επισκεπτόταν ένα από τα μεγάλα βιβλιοπωλεία του κέντρου της Αθήνας (χωρίς προηγουμένως να έχει περπατήσει, ει δυνατόν, στους δρόμους της). Θα θεωρούσε ότι η χώρα διάγει την πιο γόνιμη περίοδο, από εκδοτική τουλάχιστον άποψη, και δεν θα είχε άδικο: στενάζουν οι πάγκοι από τις καινούργιες, κατά κανόνα ιδιαίτερα επιμελημένες εκδόσεις.

Πλήθος τίτλων, νέοι εκδοτικοί οίκοι που συναγωνίζονται τους παλιούς σε πρωτοτυπία και τόλμη, ελκυστικά βιβλία, και βέβαια οι αναπόφευκτες επανεκδόσεις.

Επανεκδόσεις και κλασικές σελίδες

Επανεκδόσεις, λοιπόν. Κλασικών έργων ― η «Πείνα» του Κνουτ Χάμσουν (μτφρ. Δ. Παπαγρηγοράκης), το «Δέρμα» του Μαλαπάρτε (μτφρ. Πέτρος Σκόνδρας), από το Μεταίχμιο, ο «Τρίτος άνθρωπος» του Ραλφ Ελισον από τον Κέδρο, οι «Ζωντανοί και νεκροί» του Κονσταντίν Σιμόνοφ σε μετάφραση Αρη Αλεξάνδρου από τον Γκοβόστη―, αστυνομικών επιτυχιών, παλαιότερων μεταφράσεων. Ωστόσο, την προσοχή του ξένου μας θα την τραβούσαν κυρίως οι ανέκδοτοι ώς τώρα στη γλώσσα μας κλασικοί, που προσθέτουν μια χροιά λογιοσύνης στη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή.

Αρχής γενομένης από δύο έργα του βικτοριανού Anthony Trollope, γνωστού για τη σειρά «Τα χρονικά του Μπάρτσεστερ» - έξι μυθιστορήματα, που καθώς έγραψε ο Ναθάνιελ Χόθορν, «είναι θαρρείς και κάποιος γίγαντας ανέσκαψε ένα μεγάλο κομμάτι γης, το έβαλε κάτω από έναν γυάλινο κώδωνα και κάλεσε όλους εμάς να παρακολουθήσουμε τους κατοίκους του στις καθημερινές τους ενασχολήσεις».

Οι εκδόσεις Gutenberg μόλις κυκλοφόρησαν τα δύο πρώτα έργα της σειράς, «Ο επίτροπος» (μτφρ. Σάντυ Παπαϊωάννου) και «Oι πύργοι του Μπάρτσεστερ» (μτφρ. Ισμήνη Καπάνταη), ολοζώντανες αποτυπώσεις της βικτοριανής κοινωνίας, όπως την έβλεπε και την έκρινε ο ακόρεστος αυτός παρατηρητής του συνηθισμένου, o συγγραφέας που με τα λόγια του Χένρι Τζέιμς «ένιωσε τη ζωή απλά, άμεσα, ολοκάθαρα, μέσα στο μεγαλείο, τη θλίψη, τη χαρά, την κωμωδία της».

Πλάι στον Trollope, διεκδικεί το ενδιαφέρον μας o P.B. Shelley, που περίπου μισό αιώνα νωρίτερα, το 1808, είχε εκδώσει το πρώτο, εφηβικό του μυθιστόρημα με τίτλο «Τζαστρότσι» (μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής, εκδ. Ποικίλη Στοά), μια γοτθική ιστορία βίας, μηχανορραφίας και ηθικού εκφυλισμού.

Στη συλλογή του «Γαλαζοαίματες κυρίες, μεταξωτοί έρωτες» (μτφρ. Μαρία Λαϊνά-Μάνια Μεζίτη, εκδ. Πατάκης), ο Thomas Hardy βάζει δέκα κυρίους, μέλη της ίδιας λέσχης, να πιάνουν στο στόμα τους γυναίκες, κυρίες του 18ου ή του 19ου αιώνα, για να αφηγηθεί ο καθένας, όχι πάντοτε με τον αβρότερο τρόπο, τον έρωτα και τα πάθη μιας εξ αυτών. Λεπτοφυείς αφηγήσεις, ψυχαγωγικότατο το αποτέλεσμα.

Στον κύκλο διηγημάτων του Γκι ντε Μοπασάν «Οι αυτόχειρες», που συγκρότησε ο μεταφραστής τους Γιώργος Ξενάριος (εκδ. Κέδρος), το κέντρο καταλαμβάνει η εκούσια επιλογή του θανάτου από ήρωες απελπισμένους, εξουθενωμένους από την κατάλυση της ενότητας του εγώ.

Γραμμένη το 1919, η έξοχη παρωδική νουβέλα του Max Beerbohm «Ινοχ Σόουμς: μια ανάμνηση από τη δεκαετία του 1890» (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Αγρα), η ιστορία ενός ποιητή που έρχεται σε συμφωνία με τον διάβολο για να μάθει πώς θα τον θυμούνται οι ερχόμενες γενιές, μας γνωρίζει έναν σπουδαίο καρικατουρίστα, δοκιμιογράφο και παραδιωγράφο. Τέλος, ένα μικρό κομψοτέχνημα:

«Η γραφομηχανούλα» του Ζίγκφριντ Κρακάουερ (μτφρ. Νικήτας Σινιόσογλου, εκδ. Κίχλη), όπου ο αφηγητής ερωτεύεται τη γραφομηχανή του, περνώντας από όλα τα στάδια του πάθους: τυχαία συνάντηση, ενθουσιασμός και ερωτική μανία, απομάγευση και χωρισμός.

Νεότεροι κλασικοί

Ενα από τα πιο συγκινητικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, που παρακολουθεί τους κλυδωνισμούς της αγνής καρδιάς ενός νεαρού, άρρωστου εφημέριου σε ένα χωριό της γαλλικής επαρχίας, είναι το βιβλίο του George Bernanos «Ημερολόγιο ενός επαρχιακού εφημερίου» (μτφρ. Ιφιγένεια Μποτουροπούλου, εκδ. Πόλις).

Ενα βιβλίο για την αγάπη, τη συμφιλίωση και τη λύτρωση γραμμένο με εξαιρετική λιτότητα ύφους και μεγάλη ψυχογραφική δύναμη. «Ο Πρώτος άνθρωπος» του Αλμπέρ Καμί (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Καστανιώτη) ασκεί ανάλογη καθαρτήρια δύναμη στον αναγνώστη.

Αυτοβιογραφικό έργο του μεγάλου συγγραφέα, εστιασμένο στην Αλγερία των παιδικών του χρόνων και στον «κόσμο των ταπεινών» μέσα στον οποίο μεγάλωσε, αποκαλύπτει γιατί, σε όλη του τη ζωή, ο Καμί επέλεξε να μιλήσει εξ ονόματος όλων αυτών που δεν έχουν φωνή.

Η Τόνι Μόρισον, με τη σειρά της, δίνει τον λόγο σε έναν βετεράνο του πολέμου της Κορέας: η αξεπέραστη οδύνη ενός στρατιώτη που πάσχει από μετατραυματικό στρες, ο ρατσισμός και η βία στην Αμερική του '50, τα ιατρικά πειράματα σε μαύρους και άπορους λευκούς που θα αποσιωπηθούν για δεκαετίες, αλλά και η χάρις της αγάπης ηχούν συγκλονιστικά στον «Γυρισμό» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Παπαδόπουλος) από την πιο εμβληματική φωνή της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας.

Στα «Χρόνια δίχως έλεος» του Victor Serge (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Θύραθεν) παρακολουθούμε ένα ζευγάρι απογοητευμένων από το κομμουνιστικό κόμμα επαναστατών στην αναζήτηση της ελπίδας και του σκοπού, από το προπολεμικό Παρίσι στο πολιορκημένο Λένινγκραντ και από την ερειπωμένη μεταναζιστική Γερμανία στο ονειρικό Μεξικό. Λυρικό και σκληρό, πολιτικό και βαθιά υπαρξιακό, γραμμένο από έναν αιώνιο επαναστάτη που πλήρωσε πολύ ακριβά τις ιδέες και την ακεραιότητά του.

Ο ατμοσφαιρικός Patrick Hamilton με το μυθιστόρημά του «Οι σκλάβοι της μοναξιάς» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Στερέωμα) μας μεταφέρει στην αγγλική επαρχία και στο Λονδίνο στην καρδιά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπου μοναχικοί, στερημένοι άνθρωποι αναζητούν παρηγοριά στα μπαρ, στα θέατρα, στις αίθουσες χορού.

Την ίδια χρονική συγκυρία επιλέγει και ο Σουηδός Στιγκ Ντάγκερμαν, την καρδιά του πολέμου, για να αποτυπώσει στο συγκλονιστικό «Φίδι» (μτφρ. Γρηγόρης Κονδύλης, εκδ. Καστανιώτη) τη διαβρωτική ισχύ του φόβου, αλλά και να παρακινήσει τον αναγνώστη σε μια κραυγή ελευθερίας, σ' ένα κάλεσμα προσωπικής ευθύνης.

Το φάσμα του ναζισμού πλανάται πάνω από το έργο του Ερνστ Βάις «Ο αυτόπτης μάρτυρας» (μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδ. Σκαρίφημα), ένα τολμηρό ψυχογράφημα των οπαδών του εθνικοσοσιαλισμού που έγραψε ο συγγραφέας λίγο πριν αυτοκτονήσει, όταν είδε τα γερμανικά στρατεύματα να προελαύνουν στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1940.

Το αριστούργημα του Μπέρναρντ Μάλαμουντ «Ο Μάστορας» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Καστανιώτη), που εκτυλίσσεται στις αρχές του 20ού αιώνα στην τσαρική Ρωσία, είναι μια καταγγελία της αυθαιρεσίας της εξουσίας και του αντισημιτισμού και συνάμα ένας ύμνος στην ακατάβλητη δύναμη της εσωτερικής ελευθερίας.

Τέλος, ο John Williams μάς πηγαίνει πολύ πιο πίσω, στα συναρπαστικά χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπου ανάμεσα σε διλήμματα, δολοπλοκίες και εγκλήματα αναδύεται η μορφή του Οκτάβιου, του μακροβιότερου αυτοκράτορα στην ιστορία της Ρώμης: «Αύγουστος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Gutenberg), ένα εξαιρετικό ιστορικό, επιστολικό μυθιστόρημα.

Σύγχρονες, ισχυρές φωνές

Τα αινιγματικά αφηγήματα του Γκρεγκ Τζάκσον («Ασωτοι», μτφρ. Παναγιώτης Κεχαγιάς, εκδ. Αντίποδες) συνθέτουν μια πινακοθήκη απελπισμένων ηρώων, που αναζητούν νόημα στα πάθη του σώματος, απεικονισμένη με ακαταμάχητο, παραισθησιακό λυρισμό.

Ο βραβευμένος George Saunders οδηγεί επίσης τον αναγνώστη σε έναν κόσμο παραισθητικό, ή καλύτερα υπερφυσικό, καθώς αναπαριστά τον αποχαιρετισμό του Αβραάμ Λίνκολν στον μικρό του γιο μέσα στην αυλή ενός κοιμητηρίου. Το μυθιστόρημά του «Λίνκολν και Λήθη» (μτφρ. Γ.Ι. Μπαμπασάκης, εκδ. Ικαρος) διερευνά την αντοχή της αγάπης μέσα στην απώλεια.

Γοτθική ατμόσφαιρα επικρατεί και στο «Βιβλίο των ψευδαισθήσεων» (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο) του Πολ Οστερ, όπου ένας καθηγητής, συντετριμμένος από τον θάνατο των δικών του σε αεροπορικό δυστύχημα, προσκολλάται εμμονικά στην ιδέα να ανακαλύψει τι απέγινε ένας ηθοποιός του βωβού και τον αναζητεί παντού.

Μια συναρπαστική αφήγηση γεμάτη αντικατοπτρισμούς, σφραγισμένη από το πένθος. Η απώλεια βρίσκεται επίσης στο επίκεντρο του μοναδικού μυθιστορήματος που έγραψε η πολυβραβευμένη Lydia Davies «Το τέλος της ιστορίας» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Παπαδόπουλος), που πραγματεύεται την ερωτική απώλεια, την αδυναμία ανασύνθεσης του αγαπημένου προσώπου μέσα από την ανάκληση των αναμνήσεων, και τη λύτρωση από τον πόνο μέσω της γραφής.

Η μετεμφυλιακή Βαρκελώνη και η πρώτη περίοδος της φρανκικής δικτατορίας είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται το συναρπαστικό μυθιστόρημα του Χουάν Μαρσέ «Η καλλιγραφία των ονείρων» (μτφρ. Γεωργία Ζακοπούλου, εκδ. Πατάκη) με ήρωα ένα έξυπνο και παρατηρητικό αγόρι που μεγαλώνει σε μια λαϊκή γειτονιά και ανακαλύπτει τον κόσμο μέσα από τις ιστορίες των γειτόνων του, τα συνοικιακά σινεμά και τους δρόμους μιας πόλης η οποία αναζητεί το μέλλον της πέρα από την αυθαιρεσία του δικτατορικού καθεστώτος.

Και από τον ρεαλισμό του Μαρσέ, ένα άλμα στην επικράτεια του εξωφρενικού και του χιούμορ, φυσικό χώρο του Jean Echenoz. Στο μυθιστόρημά του «Ειδική απεσταλμένη» (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ικαρος) μια ποπ τραγουδίστρια επιστρατεύεται από τις γαλλικές μυστικές υπηρεσίες για να αποσταθεροποιήσει το καθεστώς της Βόρειας Κορέας!

Μέσα από την πολύπαθη σχέση ενός πατέρα με την κόρη του, ο βραβευμένος με Booker Ρίτσαρντ Φλάναγκαν στο μυθιστόρημά του «Ο ήχος του ενός χεριού» (μτφρ. Γ. Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός), αποτυπώνει ανάγλυφα, στο δεύτερο μισό του 20ου αιτώνα, δεινά πολέμου, προσφυγιάς, διαψεύσεων.

Η Ασλί Ερντογάν, πρόσφατα βραβευμένη με το Βραβείο Σιμόν ντε Μποβουάρ για την ελευθερία των γυναικών, μέσα από τον σεφερικής πνοής τίτλο «Μήτε κι η σιωπή είναι πια δική σου» (μτφρ.-εισ. Ανθή Καρρά, εκδ. Ποταμός) δεν αποτυπώνει μόνο, στο ανάποδα φυλλομετρημένο ημερολόγιό της, την κατάλυση στοιχειωδών δημοκρατικών δικαιωμάτων στη γείτονα χώρα, αλλά σωματικοποιεί τον τρόμο και την οργή γυμνά και αδιαμεσολάβητα.

Αστυνομική πλοκή, σύγχρονα δράματα

Η «Λετισιά» του Ivan Jablonka (μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη, εκδ. Πόλις) είναι η ιστορία μιας νεαρής γυναίκας που δολοφονείται στα δεκαοκτώ της χρόνια από αγνώστους.

Με πρότυπο το «Εν ψυχρώ» του Τρούμαν Καπότε ο συγγραφέας αναλαμβάνει έναν ρόλο ντετέκτιβ, διερευνώντας την παιδική ηλικία της Λετισιά, σφραγισμένη από την κακοποίηση και τη σεξουαλική παρενόχληση, και φέρνει στο φως έναν κόσμο κοινωνικών ανισοτήτων, γυναικείας υποδούλωσης και παιδικής δυστυχίας.

Νεαροί έφηβοι πρωταγωνιστούν και στους «Dodgers» (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, εκδόσεις Στερέωμα) του Bill Beverly, ένα μυθιστόρημα δρόμου, στην εξέλιξη του οποίου οι παραβατικοί ήρωες, αναζητώντας έναν άνθρωπο που έχουν διαταχθεί να σκοτώσουν, ωριμάζουν και γνωρίζουν τον εαυτό τους.

Ενα εθνοψυχιατρικό-αστυνομικό μυθιστόρημα προτείνει ο Tobie Nathan με το «Σαράκα Μπο» (μτφρ. Αργυρώ Μακάρωφ, εκδ. Αγρα), βάζοντας στο επίκεντρο Αφρικανούς μετανάστες που ζουν στη Γαλλία αντιμέτωποι με δεκάδες προβλήματα ένταξης και αποδοχής.

Το «Βρεγμένο ψάρι» του Volker Kutscher (μτφρ. Τάσος Ψηλογιαννόπουλος, εκδ. Ποικίλη Στοά) μάς μεταφέρει στο προπολεμικό Βερολίνο: ο ναζισμός σε πλήρη επικράτηση, η κοινωνία σε έκλυτη παραφορά, οι εξόριστοι αντικομμουνιστές σε συνωμοτικές κινήσεις ενάντια στον Στάλιν, και μέσα σ' όλα αυτά ένας αταυτοποίητος νεκρός με σημάδια βασανισμού.

Στο «Ψεύτικο εννιάρι» του Philip Kerr (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κέδρος) πρωταγωνιστής είναι ο βρόμικος κόσμος του ποδοσφαίρου, ενώ στις «Πέντε μικρές αδικίες» του εγκληματολόγου και συνεργάτη της ιταλικής αστυνομίας Antonio Fusco (μτφρ. Γιάννα Σκαρβέλη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα) συναντάμε έναν ακόμη γοητευτικό επιθεωρητή, τον ευφυή, κυνικό αλλά και ανθρώπινο Τομάζο Καζαμπόνα, που παλεύει με ένα ανεξιχνίαστο έγκλημα.