Φιλίστωρ και φιλότεχνος επισκέπτης του «κάτω κόσμου»

Η Αθήνα διαθέτει πολλά νεκροταφεία κι όσο απλώνεται η ίδια, ανάλογα πολλαπλασιάζονται και οι τελευταίες μονές των «κεκοιμημένων» της. Ομως ένα πάντα θα ξεχωρίζει ανάμεσά τους, το Α' Νεκροταφείο, το παλαιότερο και πιο επίσημο της πόλης, το πιο περιζήτητο στην ελληνική κοινωνία.

Εκεί που αναπαύονται εξέχουσες προσωπικότητες του τόπου μέσα σε αντίστοιχης λαμπρότητας μνήματα, παρέα με όσους διακρίθηκαν ενόσω ζούσαν, απέκτησαν φήμη και περιουσίες, διατηρώντας ανάλογες φιλοδοξίες για τη μεταθανάτια ζωή τους. Μαζί τους παρατάσσονται και όσοι δημιουργοί (γλύπτες, αρχιτέκτονες και μεταλλοτεχνίτες) κλήθηκαν να φιλοτεχνήσουν έργα αντάξια των τιμώμενων νεκρών.

Δόξα και επιτυχία, προβολή και επικράτηση: ένας καθρέφτης της κορυφής στη στρωματογραφία της κοινωνίας, όπου η συνεχής απόθεση επιφανών νεκρών δίνει την απατηλή εντύπωση της αιωνιότητας.

Σε αυτόν τον βαθύσκιο και απόκοσμο χώρο, πριν από έναν αιώνα (1914) πολλά νεαρά ζευγάρια έδιναν ερωτικά ραντεβού προσβάλλοντας τα ήθη. Στη συνέχεια, όμως, το Α' Nεκροταφείο έχασε σταδιακά τη ρομαντική του ατμόσφαιρα. Πιο πρόσφατα, δεν πρόφταινε να ικανοποιήσει την ακόρεστη ζήτηση του κοινού, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η διαχείρισή του. Χάρη στις διαδοχικές επεκτάσεις του, αποτελεί σήμερα μια «πόλη των νεκρών» εξίσου χαοτική όπως είναι και η Αθήνα.

Ολοι λίγο-πολύ γνωρίζουν πως εδώ βρίσκεται η περίφημη «Κοιμωμένη» του Χαλεπά· το πολύ να ξεχωρίζουν τους τάφους των μεγάλων σύγχρονων πολιτικών σε περίοπτη θέση στην αρχή του νεκροταφείου. Ελάχιστοι πάντως θα πρέπει να γνωρίζουν πως εδώ υπάρχουν περιοχές ταφής για ξένα δόγματα.

Από εκεί και πέρα τα υπόλοιπα είναι ένας λαβύρινθος καθώς κανείς ακολουθεί την τυχαία νεκρώσιμη πομπή που προχωράει μέσα στα στενά δρομάκια του. Αν και τα πιο αξιόλογα μνήματα του νεκροταφείου είχαν παλαιότερα καταγραφεί και δημοσιευτεί, κανείς δεν θα μπορούσε ποτέ αβοήθητος να βρει εδώ τη θέση ενός μνημείου.

Παρ’ όλη την ανυπολόγιστη αξία του και τη στρατηγική θέση του στη σύγχρονη ζωή, το Α' Νεκροταφείο δεν είχε λοιπόν ποτέ χαρτογραφηθεί.

Ο τόσο φροντισμένος χρηστικός αυτός «οδηγός» των Μ. Καρδαμίτση-Αδάμη και Μ. Δανιήλ, που συντάχθηκε χάρη στην πρωτοβουλία της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, έρχεται να καλύψει αυτήν ακριβώς την έλλειψη.

Οι επιμέρους 10 λεπτομερείς χάρτες στο τέλος του οδηγού συμπληρώνουν με ιδανική ευκρίνεια τις υπόλοιπες σημαντικές πληροφορίες του βιβλίου, που αφορούν ιστορικές πληροφορίες κατατεθειμένες σε μια εξαιρετικά περιεκτική εισαγωγή, την ανάλυση εννέα ταφικών τύπων, τα βιογραφικά έντεκα κατηγοριών από «ενταφιασμένες προσωπικότητες», και τρεις ομάδες δημιουργών που «φιλοτέχνησαν έργα».

Αυτές οι ενότητες πληροφόρησης αποτελούν πραγματικό άθλο καθώς οι συγγραφείς καλούνται να κατηγοριοποιήσουν και να αξιολογήσουν έναν τεράστιο αριθμό από ετερόκλητα μνημεία που ανήκουν σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους.

Πράγματι, το Α' Νεκροταφείο δεν μοιάζει με το παλιό της Ερμούπολης, με την καθαρά νεοκλασική του ατμόσφαιρα. Οπως μας θυμίζει το εξώφυλλο του οδηγού, που δείχνει ένα έργο του γλύπτη Τόμπρου, εδώ συνυπάρχουν τα πάντα. Δίπλα στην οικεία ευγένεια των νεοκλασικών μνημείων παρατάσσονται άλλα νεότερα στα οποία, όμως, λείπει ο ενιαίος χαρακτήρας.

Με αυτόν τον οδηγό στο χέρι, μπορεί ο σημερινός επισκέπτης του Α' Νεκροταφείου να επιλέξει πώς θα κινηθεί, με τη βοήθεια των χαρτών, ώστε να επισκεφθεί συγκεκριμένα μνημεία έχοντας παράλληλα τη φωτογραφική κάλυψη και την ιστορική τεκμηρίωσή τους.

Η φωτογράφηση μάλιστα αυτή, που οφείλεται στον Γιώργη Γερόλυμπο, αποτελεί εξίσου άθλο, γιατί ήταν δυσχερέστατη, επειδή τα μνημεία είναι συχνά στριμωγμένα το ένα πλάι στο άλλο και με ελλιπή συντήρηση, ενώ σκιάζονται ή καλύπτονται από πλούσια βλάστηση.