Πούλιτζερ για «τη δύναμη της μαρτυρίας του εν μέσω θανάσιμου κινδύνου»

«Σπιτικό: είναι η σκιά των δέντρων στην πορεία μου για το σχολείο προτού αυτά ξεριζωθούν./ Είναι η ασπρόμαυρη γαμήλια φωτογραφία της γιαγιάς και του παππού μου προτού οι τοίχοι καταρρεύσουν./ Είναι το χαλί προσευχής του θείου μου, πάνω στο οποίο χιλιάδες μυρμήγκια κοιμόντουσαν τις νύχτες του χειμώνα, προτού λεηλατηθεί και τοποθετηθεί σ’ ένα μουσείο./ Είναι ο φούρνος όπου η μάνα μου έψηνε ψωμί και κοτόπουλο, προτού μια βόμβα μετατρέψει το σπίτι μας σε στάχτες κι αποκαΐδια./ Είναι η καφετέρια όπου παρακολουθούσα αγώνες ποδοσφαίρου και έπαιζα.../ Το παιδί μου με σταματά: Χωράνε μέσα σε μια λέξη όλ’ αυτά;».

Θεματολογία

Το ποίημα «Τι είναι ένα σπιτικό» του Μοσάμπ Αμπού Τόχα (σε μετάφραση του Λάκη Φουρουκλά) είναι χαρακτηριστικό του ύφους και της θεματολογίας του σπουδαίου Παλαιστίνιου ποιητή, συγγραφέα και ιδρυτή της Βιβλιοθήκης «Εντουάρντ Σαΐντ», ο οποίος τιμήθηκε την περασμένη Δευτέρα με το Βραβείο Πούλιτζερ Σχολιασμού (Pulitzer Prize for Commentary) για τα συγκλονιστικά του κείμενα στο περιοδικό The New Yorker, όπου συνδύασε προσωπικές μαρτυρίες με δημοσιογραφική έρευνα και λογοτεχνική γλώσσα για να αποτυπώσει τη ζωή στη Γάζα κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η επιτροπή των Πούλιτζερ επαίνεσε το έργο του για το «κουράγιο, τη λογοτεχνική οξυδέρκεια και τη δύναμη της μαρτυρίας του εν μέσω θανάσιμου κινδύνου», ενώ ο ίδιος υποδέχτηκε την είδηση της βράβευσής του με τη φράση «Ας φέρει ελπίδα. Ας γίνει μια ιστορία», αφιερώνοντας το βραβείο στον ποιητή και φίλο του, Ρεφάατ Αλαρίρ, που σκοτώθηκε σε ισραηλινή επίθεση τον Δεκέμβριο του 2023.

Τον Τόχα είχαμε την ευκαιρία να τον δούμε από κοντά τον Σεπτέμβριο του 2024 στο 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Αθηνών, παίρνοντας μία γεύση από το συγκλονιστικό έργο του. Εγραφε η Χριστίνα Πάντζου τότε στην «Εφ.Συν.» (24/9/24, «Οι νεκροί της Γάζας, μια αιχμηρή ποίηση στο 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Αθηνών»): «Φορώντας την καφίγια, την παραδοσιακή μαντίλα που συμβολίζει τους αγώνες των Παλαιστίνιων, ο βραβευμένος ποιητής και ιδρυτής της Βιβλιοθήκης “Εντουαρντ Σαΐντ”, απευθύνθηκε στο κοινό με τη λακωνικότητα εκείνων που πασχίζουν να βρουν λέξεις να περιγράψουν το αδιανόητο. Δεν “εμπνέεται” από όσα βλέπει στη γενέτειρά του, τη Γάζα, γιατί είναι ύβρις να “εμπνέεσαι” από το θανατικό. Αλλά είναι τα στιγμιότυπά του, εκείνες οι σκηνές πόνου, ερήμωσης, καταστροφής, πείνας, απύθμενης ανθρώπινης απόγνωσης και οργής, αλλά και αντίστασης και απαντοχής, που στοιχειώνουν τον νου και σαν καυτό σίδερο σημαδεύουν τους συλλογισμούς, ορίζοντας λόγους και λέξεις.

»Για ένα τέτοιο στιγμιότυπο ενός κοριτσιού που σκοτώθηκε από ισραηλινό βομβαρδισμό, έγραψε το ποίημά του “Το Φεγγάρι”, που διάβασε ενώ σε μια γιγαντοοθόνη προβαλλόταν η φωτογραφία μιας μικρής νεκρής πάνω σε ερείπια. Στην κατάμεστη αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος του Μεγάρου Μουσικής, σε μια ακόμη συγκινητική έκφραση αλληλεγγύης, το κοινό όρθιο επί ώρα χειροκροτούσε και επευφημούσε τον Μοσάμπ Αμπού Τόχα, τιμώντας στο πρόσωπό του έναν ολόκληρο λαό που δεν σωπαίνει μπροστά στον καθημερινό ανείπωτο όλεθρο που του έχουν επιβάλει».

Αυτό είναι και το ποίημα («Το Φεγγάρι») που ακούστηκε τότε:

«Είναι ξαπλωμένη στην άσφαλτο./ Η μικρή της κοιλιά, το στήθος της,/ το κούτελό της, τα χέρια της,/ τα κρύα της πόδια γυμνά μέσα στη νύχτα./ Μια πεινασμένη γάτα κόβει βόλτες./

Θραύσματα έκρηξης χτυπάνε/ γειτονικά σπίτια ήδη βομβαρδισμένα./ Η γάτα πεινάει όλο και πιο πολύ./ Η γάτα βλέπει το κορίτσι,/ οι πληγές της ακόμα ζεστές./ Πιο πεινασμένες./

Ο πατέρας του κοριτσιού ξαπλωμένος ανάσκελα/ δίπλα της. Το σακίδιό του έχει ακόμα την αγαπημένη καραμέλα του κοριτσιού/κι ένα μικρό παιχνίδι./ Το κορίτσι περιμένει μέχρι/ που έφτασαν και της έφαγαν το γλειφιτζούρι./ Η γάτα πλησιάζει,/ άραγε να δοκιμάσει τη σάρκα;/ Μια βόμβα σκάει στον δρόμο./ Τέλος η σάρκα, τέλος το κορίτσι,/ τέλος ο πατέρας, τέλος η γάτα./ Κανένας δεν είναι πεινασμένος./ Το φεγγάρι από ψηλά/δεν είναι φεγγάρι»

Ο Τόχα, που έχει αναδειχθεί σε μία από τις πιο σημαντικές φωνές της παλαιστινιακής λογοτεχνίας, μεταφέροντας μέσα από την ποίηση και τα δοκίμιά του τις τραυματικές εμπειρίες του πολέμου, της απώλειας και της προσφυγιάς, γεννήθηκε το 1992 στο προσφυγικό στρατόπεδο Αλ-Σάτι. Σπούδασε αγγλική φιλολογία στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Γάζας και το 2017 ίδρυσε τη Βιβλιοθήκη «Εντουαρντ Σαΐντ», την πρώτη δημόσια αγγλόφωνη βιβλιοθήκη στη Γάζα που καταστράφηκε ολοσχερώς απ’ τους βομβαρδισμούς των Ισραηλινών.

Μεταπτυχιακό

Το 2023 απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο (MFA) στη δημιουργική γραφή από το Πανεπιστήμιο του Σίρακιουζ. Εχει διατελέσει επισκέπτης ποιητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και συνεργάτης του προγράμματος Scholars at Risk. Το πρώτο του ποιητικό έργο, Things You May Find Hidden in My Ear (Πράγματα που ίσως βρείτε κρυμμένα στο αφτί μου, 2022), απέσπασε το Palestine Book Award και το American Book Award, ενώ ήταν υποψήφιο για το National Book Critics Circle Award και το Walcott Poetry Prize. Στα ελληνικά η συλλογή κυκλοφορεί, σε μετάφραση Χρίστου Αγγελακόπουλου, από την Κοινωνία των (δε)κάτων. Το δεύτερο έργο του, Forest of Noise (2024), καταγράφει την καθημερινότητα στη Γάζα πριν και μετά τον πόλεμο του 2023–2024.

Τον Νοέμβριο του 2023, ενώ προσπαθούσε να διαφύγει από τη Γάζα με την οικογένειά του, συνελήφθη από τον ισραηλινό στρατό, ξυλοκοπήθηκε και ανακρίθηκε. Επειτα από διεθνή πίεση, απελευθερώθηκε και κατέφυγε στις ΗΠΑ. Σήμερα ζει στη Νέα Υόρκη, συνεχίζοντας να γράφει και να διδάσκει, ενώ παραμένει βαθιά συνδεδεμένος με τη Γάζα, διατηρώντας ζωντανό το όνειρο να ξανασυστήσει μια μέρα τη Βιβλιοθήκη «Εντουαρντ Σαΐντ».