Aνελέητη ταξική μάχη μέσα σ’ ένα τηλεφωνικό κέντρο

Το νέο βιβλίο της Καταρίνα Φόλκμερ, συγγραφέα του πολύ πετυχημένου «Στον γιατρό ή το εβραϊκό πουλί» (εκδ. Ποταμός), με τίτλο «Wonderfuck», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στερέωμα σε μετάφραση Κρυστάλλης Γλυνιαδάκη και ανήκει σε εκείνη τη σπάνια κατηγορία των βιβλίων που, ενώ διαδραματίζονται σε μια ξένη χώρα, καταφέρνουν να μιλήσουν άμεσα και οικεία στον αναγνώστη όποια κι αν είναι η δική του πατρίδα. Το «Wonderfuck» απλά ξεπερνά τα γεωγραφικά όρια της χώρας του και είναι παγκόσμιο.

Κεντρικός πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ο Τζίμι, ένας Ιταλός μετανάστης σικελικής καταγωγής που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο σε ένα τηλεφωνικό κέντρο, απαντώντας σε παράπονα τουριστών απ’ όλο τον κόσμο. Παγιδευμένος σε μια καθημερινότητα γεμάτη ανία και εξαναγκασμένος να δουλεύει σε ένα μικροσκοπικό γραφείο με χαμηλές αποδοχές, ο Τζίμι είναι ένας άνθρωπος που αδυνατεί να επαναστατήσει. Ωστόσο, χρησιμοποιεί το καυστικό χιούμορ του ως μοναδικό όπλο ενάντια στην κατάθλιψη και την πλήξη, προσπαθώντας να «επιβιώσει» σε ένα εργασιακό περιβάλλον αποστραγγισμένο από κάθε ανθρώπινο στοιχείο. Ταυτόχρονα, έρχεται αντιμέτωπος με τους προσωπικούς του δαίμονες: από την αποδοχή του σώματός του και τη σεξουαλικότητά του μέχρι την ανάγκη του να ξεφύγει από την προβληματική σχέση με τη μητέρα του. Η συγγραφέας συνυφαίνει το προσωπικό με το συλλογικό, τοποθετώντας σχεδόν εξ ολοκλήρου τη δράση στο τηλεφωνικό κέντρο και ξεδιπλώνει την ιστορία με αριστοτεχνικό τρόπο, δημιουργώντας ένα οικείο περιβάλλον που λειτουργεί σαν καθρέφτης της σύγχρονης κοινωνίας.

Η γραφή της Φόλκμερ είναι πυκνή και παρ’ όλο που συνεχώς βομβαρδίζει τον αναγνώστη με εκτενείς περιγραφές, γρήγορους (σχεδόν βιτριολικούς) διαλόγους και αναφορές στην pop κουλτούρα, δεν σε κουράζει. Κάθε νέα της παράγραφος «γεννά» και μια νέα ιδέα που αναδεικνύει σύγχρονους κοινωνικούς προβληματισμούς. Στον μικρόκοσμο που δημιουργεί καταφέρνει να «χωρέσει» διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς, αναδεικνύοντας την πολυπολιτισμικότητα του εργασιακού περιβάλλοντος του Τζίμι. Μέσα από αυτήν, σατιρίζει τα στερεότυπα της κάθε εθνικότητας, ενώ παράλληλα αποτυπώνει την οπτική του πρωταγωνιστή και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τους ανθρώπους γύρω του.

Η σατιρική της διάθεση, η πολιτικά μη ορθή γλώσσα, ο κυνισμός και η αιχμηρή κριτική της ματιά διαπερνούν ευρύ φάσμα θεματικών: από τις πολυεθνικές που μετατρέπουν τους εργαζόμενους σε αριθμούς, την εργασιακή εξαθλίωση και την αποξένωση, έως την τουριστική εκμετάλλευση και την καταστροφή του περιβάλλοντος στο όνομα του κέρδους. Πίσω από τις τηλεφωνικές γραμμές μαίνεται μια ταξική μάχη. Οι χαμηλόμισθοι υπάλληλοι, με το δικαίωμα ενός μικρού διαλείμματος, με μισθούς που δεν επαρκούν για να βγάλουν τον μήνα, εργάζονται για να εξυπηρετήσουν και να ακούσουν τα ανούσια παράπονα πλούσιων τουριστών – ανθρώπων που, με τη σειρά τους, αναζητούν μάταια νόημα στην άδεια ζωή τους μέσα από εξωτικούς προορισμούς. Η κατάρρευση του κράτους δικαίου και η απαθής στάση των υπαλλήλων, που απλώς επιβιώνουν σε μια κατάσταση «αυτόματου πιλότου», δημιουργούν το τέλειο έδαφος για να ευδοκιμήσει ο άκρατος καπιταλισμός. Σε αυτόν τον ταξικό πόλεμο, ο Τζίμι συμμετέχει με το σαρκαστικό χιούμορ του, την αυθάδειά του και την προσπάθειά του να αποδομήσει το αφήγημα των πλούσιων πελατών του. Ταυτόχρονα, συγκρούεται με τους συναδέλφους του και τον μάνατζερ, οι οποίοι υπακούν χωρίς αντίσταση και μετατρέπουν τη δουλειά τους σε κάτι μεγαλύτερο από αυτό που πραγματικά είναι: μια εργασία επιβίωσης και συντήρησης των καταδικασμένων ζωών τους.

Ομως, όσο επιδέξια η Φόλκμερ παρουσιάζει τον Τζίμι ως έναν σύγχρονο, γλυκό και προκλητικό αντιήρωα, άλλο τόσο αριστοτεχνικά τον «ξεγυμνώνει», αποκαλύπτοντας τα βαθύτερα αίτια της δυσλειτουργίας του. Ο Τζίμι είναι ηττημένος, καταβεβλημένος από το βάρος μιας ανίατης ζωής, παγιδευμένος σε προβλήματα που δεν τολμά να αντιμετωπίσει και σε μια καθημερινότητα που τον απομυζά. Δεν ζει, αρκείται να φαντασιώνεται και να ονειρεύεται, χωρίς όμως ποτέ να τολμά να διεκδικήσει. Η επαναστατική του διάθεση ξενικά και τελειώνει αποκλειστικά στα στενά όρια της δουλειάς του, εκεί όπου η απόστασή του με τους πελάτες δίνει μια αίσθηση ασφάλειας και με θράσος μπορεί να διαχειριστεί τους συναδέρφους του που με τη σειρά τους αδιαφορούν για τη συμπεριφορά του.

Η ανάγνωση του «Wonderfuck» είναι μια έντονη, συχνά άβολη εμπειρία. Το βιβλίο είναι σκληρό, ωμό, δεν στρογγυλεύει τις γωνίες. Η σάτιρά του, το πικρό χιούμορ και η κωμικοτραγική ιστορία του Τζίμι λειτουργούν σαν μια διαρκή υπενθύμιση της σύγχρονης κοινωνίας. Ακόμα κι όταν το αφήσεις στην άκρη, οι εικόνες, η ζωή του Τζίμι επιστρέφουν στο μυαλό σου και, με έναν τρόπο, σε στοιχειώνουν. Η ιστορία του πρωταγωνιστή δεν μας είναι ξένη, είναι η συμπυκνωμένη πραγματικότητα εκατομμυρίων εργαζομένων που περνούν τις μέρες τους σε μουντά γραφεία, κάτω από λάμπες φθορισμού, με τα τηλέφωνα να χτυπούν ασταμάτητα. Μπορεί να είναι η ζωή του αναγνώστη, ενός φίλου, ενός συγγενή του. Και αυτή η συνειδητοποίηση, ότι το βιβλίο αντανακλά το ίδιο μας το είδωλο, είναι ίσως το πιο αβάσταχτο και δύσκολο κομμάτι του, γι’ αυτό και αξίζει να διαβαστεί.