Με αφορμή το βιβλίο του Χρήστου Λάσκου «Να ξαναμιλήσουμε για την εκμετάλλευση»

Ξαναδιάβασα πρόσφατα το βιβλίο του Χρήστου Λάσκου Να ξαναμιλήσουμε για την εκμετάλλευση. Αν και στον σεμνό υπότιτλο αναφέρεται ότι το βιβλίο δίνει Απλοϊκά μαθήματα Πολιτικής Οικονομίας, εντούτοις τα θέματα που πραγματεύεται μόνον απλά δεν είναι. Τα 47 κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα τα οποία απασχολούν το εργατικό και αριστερό κίνημα - τόσο τα τρέχοντα θέματα της επικαιρότητας όσο και ορισμένα βασικά θεωρητικά ζητήματα. Ο Χρήστος Λάσκος αντιμετωπίζει όλα αυτά τα θέματα από μια αριστερή, ριζοσπαστική σκοπιά με έντονη την κριτική του στο νεοφιλελευθερισμό και τον ύστερο καπιταλισμό. Το βιβλίο ωστόσο –παρά την πληθώρα των στοιχείων- δεν έχει τίποτα ακαδημαϊκό. Το αντίθετο μάλιστα. Όπως αναφέρει και ο συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου «Τα “απλοϊκά μαθήματα” επιχειρούν να σχολιάσουν τα κεντρικά θέματα της οικονομίας με τρόπο εύληπτο, ευχάριστο, κατά το δυνατόν έγκυρο και πολύ σύντομο· όποτε είναι δυνατόν, και διασκεδαστικό. Άρα μένουν μακριά από ακαδημαϊκότητες και τις αντίστοιχες προδιαγραφές των πέιπερς. Δεν έχουν παρά ελάχιστες σημειώσεις και αναφορές (…) Έμπνευση μου, μεταξύ άλλων, υπήρξε και το Εγκώμιο του εγκλήματος του Καρλ Μαρξ. Ο τρόπος που παρουσιάζει την καπιταλιστική οικονομία είναι πρότυπος, διασκεδαστικός, σχεδόν ξεκαρδιστικός, καθόλα ακριβής».

Ο Λάσκος στα κεφάλαια που πραγματεύεται θέτει ορισμένα ερωτήματα όπως «Είναι οι καπιταλιστές ευφυείς άνθρωποι;», «Κι αν κλείσουν οι τράπεζες;», «Είναι ο σοσιαλισμός αδύνατος;». Τον απασχολούν επίσης μια σειρά ζητήματα καίριας σημασίας για τους εργαζόμενους και τις λαϊκές τάξεις, όπως η φορολογική εκμετάλλευση στην Ελλάδα, οι Μισθοί και τα Κέρδη στην Ελλάδα, το Ιδιωτικό Χρέος, οι ιδιωτικοποιήσεις στην Ελλάδα και πολλά άλλα, όλα γραμμένα απλά και κατανοητά αλλά απολύτως διεισδυτικά και θεμελιωμένα.

Στο φλέγον θέμα του ιδιωτικού χρέους προς τις τράπεζες –το οποίο οδηγεί ήδη σε πλειστηριασμούς 700.000 ακινήτων (!)- ο Λάσκος αναφέρεται στο κεφάλαιο του βιβλίου με τον ενδεικτικό τίτλο Ιδιωτικό Χρέος, κυβερνήσεις και κοράκια. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζει τον καταστροφικό ρόλο της τρόικας, των υπερχρεωμένων τραπεζών και των περιβόητων φαντς που λυμαίνονται, παρά την λαϊκή κατακραυγή και τις αντιδράσεις του κινήματος, ακόμα και την πρώτη κατοικία. Περιγράφει παραστατικά το μεγάλο σκάνδαλο να παραχωρηθούν, στην ουσία να χαρισθούν, στα τοκογλυφικά φαντς τα τραπεζικά δάνεια, στη μεγάλη τους πλειοψηφία δάνεια πρώτης κατοικίας. «Όταν ανέλαβε ο Τσίπρας -αναφέρει ο Λάσκος- η χρηματιστηριακή αξία των τραπεζών ανέρχονταν σε 45 δις και το ενεργητικό –ας πούμε, απλοϊκά, η περιουσία τους- στα 400 δις. Το Νοέμβριο του 2015, η τρόικα ανάγκασε την κυβέρνηση να χαρίσει τις τράπεζες σε ξένα, αγνώστου ταυτότητας, πολλές φορές, φαντς- γιατί η συμμετοχή στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου απαγορεύτηκε στο ελληνικό Δημόσιο αλλά και αλλά και σε Έλληνες επενδυτές, γενικότερα- στο ένα δέκατο της τιμής τους: 4,5 δις για χρηματιστηριακή αξία 45 δις και περιουσία 400 δις, μεταξύ τω οποίων και απαιτήσεις από τους δανειολήπτες! Μια τράπεζα μπορούσε, πλέον, να πουλήσει ένα δάνειο σε 100.000 σε τιμή 2.000 και το φαντ, στη συνέχεια, να απαιτήσει την αποπληρωμή στο ακέραιο. Τα νούμερα δεν είναι φανταστικά· ακριβώς αυτό έγινε! Τη διαφορά την ανέλαβε το κράτος, σβήνοντας πρακτικά, τις ζημιές των τραπεζών και αυξάνοντας το Δημόσιο Χρέος, για να μας πει και πάλι, εν καιρώ, πως αυτό οφείλεται στην κραιπάλη των μισθωτών και των συνταξιούχων. Οι έδρες των “σωτήρων” είχαν την δυνατότητα αν είναι στο εξωτερικό, ώστε να μην πληρώνουν φόρους …». (σελ. 109).

Το απλό ερώτημα που τίθεται είναι γιατί οι τράπεζες δεν πούλησαν τα δάνεια στους ίδιους του δανειολήπτες, ακόμα και σε καλύτερη τιμή, η απάντηση είναι ότι το τόσο το δημόσιο όσο και το ιδιωτικό χρέος είναι για το αστικό σύστημα εξουσίας -σε κάθε χώρα ξεχωριστά και στον καπιταλιστικό κόσμο στο σύνολο του- όρος επιβίωσης. Οι πάντες, τα κράτη και οι πολίτες, πρέπει να χρωστούν, ώστε εντελώς αδύναμοι να αποδέχονται χωρίς διαμαρτυρίες τόσο τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό όσο και την αντίληψη ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση.

Ο Λάσκος απαντά και στους θεωρητικούς του νεοφιλελευθερισμού οι οποίοι θεωρούν τον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας ως ένα έγκλημα καθοσιώσεως. Παρουσιάζει το παράδειγμα της Κίνας, τη νέα τίγρη της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία είναι «ήδη η μεγαλύτερη οικονομία σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (33 τρισεκατομμύρια δολάρια έναντι 26 των ΗΠΑ) και λογικά θα συνεχίσει να αυξάνει τη διαφορά».

Αν και διάφοροι δημοσιολογούντες, απολογητές του φιλελευθέρου καπιταλισμού, υποστηρίζουν ότι η φρενήρης οικονομική ανάπτυξη της Κίνας οφείλεται στην «φιλελευθεροποίηση» της οικονομίας, εντούτοις τα στοιχεία δεν συμφωνούν με αυτές τις εκτιμήσεις. «Αυτό που κάνει τη διαφορά, σε ότι αφορά την οικονομική της δομή –σημειώνει ο Λάσκος αναφερόμενος στην κινέζικη οικονομία- είναι ο πολύ μεγάλος και ενεργός οικονομικά κρατικός τομέας της. Όχι τόσο μεγάλος όσο το 1978, αλλά, πάντως πολύ μεγάλος σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πικετί, η δημόσια περιουσία στην Κίνα –επιχειρήσεις, κτίρια, οικόπεδα, μετοχές, ομόλογα, μείον τα χρέη- είναι το 32% της συνολικής, ενώ στις ΗΠΑ είναι αρνητική (-10%). Ο τραπεζικός τομέα και οι κύριοι παραγωγικοί κλάδοι, ανήκουν επίσης στον δημόσιο τομέα. Η ιδιωτική περιουσία είναι σε μεγάλο βαθμό ακίνητα και όχι επιχειρήσεις. Σε ότι αφορά τον επιχειρηματικό τομέα, το κράτος κατέχει το 60% του συνολικού κεφαλαίου των εταιριών, ενώ η ξένη ιδιοκτησία βρίσκεται στο 12% (από το μέγιστο 18% το 2006). Η πιο πετυχημένη, λοιπόν, από άποψη μεγένθυσης, οικονομία στον κόσμο, με πρωτοφανείς ρυθμούς, είναι μια οικονομία με πολύ μεγάλο κρατικό τομέα και με πολύ “σχεδιασμό”».( σελ. 216)

Στο κεφάλαιο Κι αν κλείσουν οι τράπεζες παραθέτει στοιχεία με τα οποία μπορεί να εξηγηθεί γιατί ακόμα και η ακραία πολιτική των «κάπιταλ κοντρόλς» (capital controls) έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα για τους εκβιαστές των Βρυξελλών και των υποστηρικτών στο εσωτερικό της χώρας, από τη Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ μέχρι το ΣΕΒ και την ΓΣΕΕ!

Στις 26 Ιουνίου του 2015 η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, με διάγγελμα του Α. Τσίπρα ανήγγειλε το δημοψήφισμα. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αντέδρασε άμεσα και αποφάσισε να μην αυξηθεί περαιτέρω το επίπεδο της δανειστικής έσχατης προσφυγής (ELA), για τις τράπεζες στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ υποχρεώθηκε, στις 28 Ιουνίου, να κλείσει τις τράπεζες για 3 εβδομάδες, μέχρι τις 20 Ιουλίου, εφαρμόζοντας έλεγχο στα τραπεζικά εμβάσματα από τις ελληνικές στις ξένες τράπεζες, ενώ, και το πιο επώδυνο, καθόρισε το όριο για αναλήψεις μετρητών τα 60€ την ημέρα. Ωστόσο, παρά τους εκβιασμούς και τα τεράστια προβλήματα από την εφαρμογή των κάπιταλ κοντρόλς, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν εκείνο το ανεπανάληπτο ΟΧΙ.

Ο Λάσκος στο άρθρο του αυτό δίνει στοιχεία για τις τραπεζικές καταθέσεις, τα οποία μπορούν να μας βοηθήσουν γιατί εκτός των άλλων –πολιτικό κλίμα, άνοδος του κινήματος κλπ.- οι εκβιασμοί της τρόικας δεν είχαν αποτέλεσμα: «Το 72% των καταθετών στην Ελλάδα έχει καταθέσεις μέχρι 1.000 ευρώ, ενώ οι μισοί εξ αυτών έχουν μηδενικές καταθέσεις. Αυτό το 72% κατέχει το 1,7% των συνολικών καταθέσεων. Ένα επιπλέον 14% έχει καταθέσεις από 1.000 έως 5.000 ευρώ (…) Στην άλλη πλευρά της κλίμακας, το 1,8 του πληθυσμού κατέχει το 53% των αποταμιεύσεων, ενώ το ανώτερο 20% περίπου έχει το 96% των καταθέσεων!». (σελ. 147).

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είχε -ακόμα και με τραπεζικά κριτήρια- εντελώς ταξικά χαρακτηριστικά.

Τα μαθήματα που παραδίδει ο Λάσκος με το βιβλίο αυτό, αν και «απλοϊκά», αποτελούν υπόδειγμα εκλαϊκευμένης ανάλυσης για όλα τα τρέχοντα ζητήματα της οικονομίας. Ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί, ιδιαίτερα από αυτούς που έχουν απορίες και αναζητούν απαντήσεις.

*Συγγραφέας