Περιμένοντας τον κεραυνό

Η ζωή μας μοιάζει ώρες ώρες τόσο σύντομη όσο το σπινθήρισμα μιας αστραπής. Ο χρόνος συχνά μας φαίνεται αβάσταχτα ελαφρύς, ρέει σαν την ηλεκτρική εκκένωση στην απροκαθόριστη πορεία της μεταξύ ουρανού και γης. Τα ποιήματα του Κωστή στη συλλογή «éclat éclair», αμιγώς στα γαλλικά, διαβάζονται ακριβώς αστραπιαία, μόνο και μόνο για να ματίσουν τον ουρανό με τη γη, τη μεταφυσική του ανόητου της ζωής μας με την πλήρη νοήματος φύση, την αιωνιότητα των φαινομένων με τη θνητότητα και το ακαριαίο της ύπαρξης και του κεραυνού.

Ο Κωστής, εικαστικός και ποιητής, παρουσίασε άφθονους κεραυνούς σε γλυπτικές εγκαταστάσεις: κάθε εκκένωση μοιάζει σε αρκετά έργα του με μικρή ανακοπή που σε αναγκάζει να επαναρρυθμίσεις τη σκέψη σου με το σώμα σου, την ψευδαίσθηση του επιπόλαιου καθημερινού με το άχρονο. Αγάπησε τόσο πολύ το φαινόμενο του κεραυνού που ποίησε τη συλλογή αυτή. Προμηθέας των λέξεων αλλά και των εικόνων, επιδιώκει την αναπαράσταση του κεραυνού, τόσο στις εκθέσεις του όσο και με το ποιητικό του έργο. Το βιβλίο «éclat éclair» αποτελείται από τρία μέρη: μία συλλογή άτιτλων ποιημάτων, το χειρόγραφο που χαράχτηκε κατά την παρουσίαση του κεραυνού ως επιτέλεση, καθώς και το CD με την ηχογράφηση της ανάγνωσης κάποιων ποιημάτων από τον ίδιο τον Κωστή, συνοδεία σύνθεσης του Guillaume Loizillon με βάση το πινέλο των ήχων του κεραυνού και των στίχων.

Costis

«éclat éclair»

Paris, 1992 - Athènes, 2000.

Εκδότης Roma Gallery, Αθήνα 2021

Η ηχοποιία του κεραυνού μετενσαρκώνεται αφενός στην κατασκευή ήχων μέσω της χρήσης των λέξεων στα ποιήματα όσο και οπτικά μέσω της ταξιθέτησης των φράσεων και των αράδων. Κατά τον τρόπο αυτόν, δημιουργούνται εύστοχα κρεσέντο και ντιμινουέντο κεραυνών, νοημάτων και εικόνων, που παραπέμπουν στις δύο θεμελιώδεις αρχές της ζωής, τη γέννηση και τον θάνατο. Τα ηχητικά και τα οπτικά τοπία του Κωστή λειτουργούν επομένως παραπληρωματικά και εναλλάξ. Εν αρχή είναι το σύννεφο που έρχεται ταυτόχρονα ως ελπίδα και ως απειλή. Η ποίηση γεννάται μέσα από τον κεραυνό («voilà l’origine de la poésie», σ. 11), ενώ η ουσία συμπίπτει με μια από τις τόσο αγαπημένες στον ποιητή αντιστροφές: ο κεραυνός στο τέλος είναι αυτός που γεννάει την ποίηση ως δύναμη γονιμοποιός μέσα στη φύση.

Είτε νεκρή είτε ζωντανή, η φύση δέχεται το σπέρμα του κεραυνού και τίκτει θαύματα. Η ίδια γίνεται όμως και πάλι ο καμβάς πάνω στον οποίο ο Κωστής πλάθει οσφρητικά τοπία με τα τόσα λουλούδια που ανασύρει από εμπειρίες ή γνώσεις, φυτά που ανθίζουν μόλις τα αγγίξει η κοσμογονική επίδραση του κεραυνού. Παρομοίως, διάφορα πετρώματα, όπως ο βακελίτης και ο εβονίτης, είναι οι λέξεις της γης, όπου γλώσσα είναι η ίδια η ύλη, την οποία ο ποιητής αποσπά από την οθόνη της φύσης («l’écran de la nature», σ. 20) για να μας τη μεταδώσει αυτούσια και δραματική.

Όσο προχωρά η ιστορία που αφηγούνται τα ποιήματα, τόσο πιο έντονη και πιο πολιτική καθίσταται η παρουσία του ανθρώπου, γιου του κεραυνού. Στη γυναίκα απευθύνεται με κεραυνούς. Της εκφράζει την αγάπη του σαν κεραυνός που μετέρχεται λέξεις κεραυνοβόλες σαν τον έρωτα. Προσωπικός και κοινωνικός, γίνεται αναγκαία πολιτικός: το δόγμα του σοκ, σαν συμπυκνωμένος κεραυνός, επιτυγχάνει τον στόχο του («le dogme du choc a bien réussi son coup», σ. 22), ή μήπως ένα αισθητικό πραξικόπημα; Οι αισθήσεις παραμένουν μ’ όλα ταύτα αλώβητες και δε διαμεσολαβούνται, είναι η άμεση υλική και σωματική έκφραση της συναναστροφής: μέχρι και οι τυφλοί βλέπουν τον κεραυνό («même les aveugles voient l’éclair», σ. 39), καθώς η επικοινωνία μεταξύ των υποκειμένων δεν περνά από φίλτρα που εξέπεσαν από τη φυσική υπόσταση των πραγμάτων και έγιναν εργαλεία ολοκληρωτισμών στη σύγχρονη πολιτική διαδικασία («e-fascisme», σ. 40).

Ο κεραυνός, καθ’ όλο το μήκος της συλλογής, διατηρείται ως επεξηγηματική ή ερμηνευτική αρχή μελέτης πλείστων ανθρώπινων φαινομένων: μετανάστευση, έρωτας, μοναξιά, ύπαρξη. Από την άλλη πλευρά, στον αντίποδα του ρεαλισμού των καταστάσεων, η λέξη ως πληροφορία γονιμοποιημένη εισάγει τον υποκειμενισμό που εκφεύγει της μαύρης τρύπας της μνήμης που όλοι φέρουμε μέσα μας («trous noirs de la mémoire», σ. 59). Ο ηλεκτρισμός των σωμάτων, των λέξεων, των πραγμάτων και των χρωμάτων παραμένει η αναπόφευκτη συνθήκη μέχρι το τέλος, μέχρι τη σιωπή, μέχρι την τελευταία φράση της συλλογής.

Στο δεύτερο μέρος, η κινηματογραφικοποίηση του ποιήματος και η μετατροπή του σε εγκατάσταση καταδεικνύει το πώς ο κεραυνός πασχίζει να υποστασιοποιηθεί ως γεννήτορας μεταφορών μέσα στη διαρκή κίνηση της ύλης που καταγγέλλει τα νοήματα ως ρευστά. Η ίδια εναγώνια τάση διακρίνεται στη λαχανιασμένη ανάγνωση των ποιημάτων από τον Κωστή στο CD του Loizillon, όπου ο κεραυνός παλεύει να επικρατήσει του ρυθμού, άλλοτε χάνει, άλλοτε νικά, άλλοτε μας φέρνει ηρεμία, άλλοτε καταιγίδα, και στη μύτη μας έρχεται η μυρωδιά του χώματος μετά τη βροχή. Στο τρίτο και τελευταίο κομμάτι, η ρυθμική αλφαβήτιση με την προοδευτική προώθηση των γραμμάτων επικυρώνει παραστατικά την κυκλικότητα των γεγονότων που συνοδεύεται από την ψευδαίσθηση εξέλιξης, αλλαγής και διαφοράς.

Εν συνόλω, η έκδοση της Roma Gallery, με αυτό το ελκυστικό βιβλίο –με φωτογραφία στο εξώφυλλο του Κωστή εν καλλιτεχνική δράσει– και το όμορφο τεχνικά CD, αποτελεί απόκτημα στο οποίο θα επανερχόμαστε αναγκαστικά από καιρού εις καιρόν.

* Ο Χαράλαμπος Μαγουλάς είναι συγγραφέας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας