Στη σκιά της πανδημίας, ζητήματα ιδεολογίας και ταυτότητας

Τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2021 ανακοινώθηκαν, χθες, από το υπουργείο Πολιτισμού, με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων να απονέμεται στον Δημήτρη Τζιόβα για τη συνολική του προσφορά στα Γράμματα. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμέναμε τα κορυφαία κρατικά λογοτεχνικά βραβεία.

Σίγουρα, το 2020 ήταν μια χρονιά με πολλές και καλές εκδόσεις, με καταξιωμένους συγγραφείς να παραδίδουν σημαντικά έργα που διαβάστηκαν, συζητήθηκαν, αλλά και με νεότερους να αναδύονται και να διεκδικούν την προσοχή μας.

Κυρίως, όμως, το 2020 ήταν μια χρονιά δύσκολη και ιδιόμορφη, που καθρεφτίστηκε και στο μυθιστόρημα, το οποίο, σύμφωνα με την κριτική επιτροπή, «αναμετρήθηκε με θέματα όπως η ασθένεια, ο θάνατος, η οικολογική κρίση. Η δυστοπία, με μελέτες θανάτου ή έργα του φανταστικού, δίνει επίσης αξιόλογα δείγματα, συνομιλώντας ενδεχομένως με τη ζοφερή περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής».

Δύσκολο, όπως φαίνεται, το έργο της επιτροπής να επιλέξει ανάμεσα σε σπουδαία βιβλία, σε αυτή τη συγκυρία. Ισως γι' αυτό κατέληξε σε διπλές επιλογές, σε αρκετές περιπτώσεις. Ετσι, για παράδειγμα, το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2021 μοιράζονται ο Νίκος Δαββέτας και η Λουίζα Παπαλοΐζου και το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος - Νουβέλας 2021 απονέμεται εξ ημισείας στον Θανάση Χατζόπουλο και τον Χρήστο Χρηστίδη. Ενώ με το ελπιδοφόρο ντεμπούτο τους ξεχώρισαν ο 25χρονος Φοίβος Οικονομίδης και ο 31χρονος Σπύρος Γούλας.

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 2021

● Καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας, όπου από το 1995 διευθύνει την πολυβραβευμένη μεταφραστική σειρά του Κέντρου Βυζαντινών, Οθωμανικών και Νεοελληνικών (Καβάφης, Καρυωτάκης, Χατζής, Κουμανταρέας, Δημητρίου κ.ά.), ο Δημήτρης Τζιόβας είναι, από χθες, κάτοχος του Μεγάλου Βραβείου Γραμμάτων.

Εχει γράψει ή επιμεληθεί 24 τίτλους και το τελευταίο του βιβλίο «Greece from Junta to Crisis: Modernization, Transition and Diversity» (Bloomsbury 2021) θα κυκλοφορήσει φέτος στα ελληνικά από τον Gutenberg. Οπως επισημαίνει η επιτροπή, «το πλούσιο έργο του, ιδιαίτερα επιδραστικό στους μελετητές των πολιτισμικών και νεοελληνικών σπουδών αλλά και των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών, συνδέει τη λογοτεχνία με την κουλτούρα και την κοινωνία, με τα πολιτικά και τα πολιτισμικά συμφραζόμενα, συμβάλλοντας στην υπεράσπιση των ευρύτερων ανθρωπιστικών επιστημών και στη σοβαρή μελέτη ζητημάτων ιδεολογίας και ταυτότητας του νεότερου Ελληνισμού».

● Το Βραβείο Μυθιστορήματος απονεμήθηκε κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στα βιβλία του Νίκου Δαββέτα, «Αντρες χωρίς άντρες» (εκδόσεις Πατάκη) και της Λουίζας Παπαλοΐζου, «Το βουνί» (εκδόσεις Το Ροδακιό).

Με κεντρικό θέμα το «σφαγείο» της οικογένειας, το μυθιστόρημα του Δαββέτα είναι ένα έργο «εξαιρετικής αφηγηματικής οικονομίας και γοργής αφήγησης, που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη, με δυνατή πλοκή, ανατροπές και πειστικούς χαρακτήρες» και «αποτυπώνει την ατμόσφαιρα της μεταπολεμικής και μεταδικτατορικής εποχής», σύμφωνα με την κριτική επιτροπή. Ενώ «το εκτενές, σπονδυλωτό και πολυφωνικό μυθιστόρημα της Παπαλοΐζου, βασισμένο σε σοβαρή έρευνα, ακτινογραφεί σε βάθος την κυπριακή ταυτότητα και τη δυναμική της ιστορίας στην ταραχώδη πορεία της Κύπρου».

● Το Βραβείο στην κατηγορία Διήγημα - Νουβέλα δόθηκε κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στον Θανάση Χατζόπουλο για το βιβλίο «Ιστορικός ενεστώς» (εκδ. Πόλις) και στον Χρήστο Χρηστίδη για το βιβλίο «Γυμνός» (Εκδόσεις Εντευκτηρίου). «Επίμονο γραφιά» χαρακτηρίζει τον Χατζόπουλο η κριτική επιτροπή, ενώ το βιβλίο του είναι «είναι ένα υβριδικό συνονθύλευμα “λοξών” ιστοριών που αναδεικνύουν όσα χάνονται στον χρόνο εκείνα (...) τα λησμονημένα γεγονότα που στιγμάτισαν την κοινή μας μοίρα, “τα συμβάντα που κινητοποιούν την αδρανή ύλη της ζωής”».

Η νουβέλα του Χρήστου Χρηστίδη πραγματεύεται τη συνθήκη του θανάτου, με έναν πρωτότυπο τρόπο και η γραφή του «διακρίνεται από χαρίεσσα άνεση, σπαρταριστούς διαλόγους έμπλεους χιούμορ».

● Το Κρατικό Βραβείο Ποίησης απονεμήθηκε κατά πλειοψηφία στον Διονύση Καψάλη για τη συλλογή του «Σημειώσεις για τη μουσική του κόσμου» (εκδ. Αγρα), όπου ο ποιητής, «με έναν ήρεμο στοχασμό για τον χρόνο, την ομορφιά, τον πόνο, τις στιγμές αθανασίας, επιβεβαιώνει τη διαυγή προσωπική φωνή του».

● Επίσης, κατά πλειοψηφία, το Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής δόθηκε στη Χριστίνα Κουλούρη για το έργο της «Φουστανέλες και χλαμύδες. Ιστορική μνήμη και εθνική ταυτότητα 1821-1930» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

● Βραβείο Μαρτυρίας, Χρονικού, Βιογραφίας και Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας κατά πλειοψηφία στους Στράτο Ν. Δορδανά και Βάιο Καλογρηά για το βιβλίο τους «Οι ζωές των άλλων. Η Στάζι και οι Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία (1949-1989)» (εκδόσεις Επίκεντρο).

● Το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου/ης Συγγραφέα έως 35 ετών μοιράζονται ο Φοίβος Οικονομίδης (γεν. 1997) για το μυθιστόρημα «Βορράς» (εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας) και ο Σπύρος Γούλας (γεν. 1991) για την ποιητική συλλογή «Τα περσινά τους βάζουν για καλά» (εκδ. Πόλις).

Ο μεν Οικονομίδης «γράφει με ευαισθησία για τις υπαρξιακές περιδινήσεις και τις αναζητήσεις της ευτυχίας της γενιάς του, με πρόσχημα μια μελλοντολογική δυστοπία», ενώ ο Γούλας χαρακτηρίζεται μεταξύ άλλων από «παιγνιώδη γραφή, νοηματική πύκνωση, έκκεντρη έως ανατρεπτική διαπίστευση των “αναμενόμενων”».

● Το Ειδικό Βραβείο σε συγγραφείς που τα βιβλία τους προάγουν τον διάλογο πάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα δόθηκε στον Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη («Εξοδα νοσηλείας», εκδ. Ενύπνιο) και στον Δημήτρη Χριστόπουλο («Τζίντιλι» εκδ. Το Ροδακιό). Τέλος, τιμητική διάκριση δόθηκε στα λογοτεχνικά περιοδικά Δέκατα και Σημειώσεις.

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ 2021

● Το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ξένης Λογοτεχνίας στην Ελληνική Γλώσσα απονεμήθηκε ομόφωνα στον Ευριπίδη Γαραντούδη, για τη μετάφραση του έργου του Σάντρο Πέννα, «Τα ποιήματα», εκδ. Gutenberg.

● Κρατικό Βραβείο Απόδοσης Εργου Της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά, ομόφωνα στον Θανάση Βαλτινό, για τη μετάφραση του έργου του Ευριπίδη «Τρωάδες. Μήδεια», Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

● Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ελληνικής Γλώσσας σε Ξένη Γλώσσα, ομόφωνα, στον Νικόλα Κροτσέτι για τη μετάφραση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, «Odissea», εκδ. Crocetti, Μιλάνο.