«Η μετανάστευση είναι τραύμα διαχρονικό και πολυεπίπεδο»

Μπήκε με φόρα στη λογοτεχνική οικογένεια με το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα για την ποιητική συλλογή «Ανεκπλήρωτοι Φόβοι» (2013). Από τότε, αλλά κυρίως όταν έβγαλε το πρώτο του μυθιστόρημα, τη «Λάσπη» (2015), ένα μαύρο, ασφυκτικό αφήγημα για έναν νεαρό Βορειοηπειρώτη μετανάστη, τον Αλέξανδρο, που σχεδιάζει την αυτοκτονία του, είχα την περιέργεια πώς μπορεί να εξελιχθεί αυτό το εκρηκτικό, νεανικό ταλέντο, που δοκιμάζει τους ήρωες –και τους αναγνώστες τους– με έναν κόσμο γεμάτο αδιέξοδα;

Η απάντηση ήρθε πριν από λίγο καιρό με το δεύτερο μυθιστόρημά του, το «ΧάΘηκε Βελόνι» (εκδόσεις Μεταίχμιο). Ο γεννημένος στη Χιμάρα Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, στα 33 του χρόνια, κάνει ακόμα ένα μεγάλο βήμα. Χωρίς, όμως, να βάλει νερό στο κρασί του, χωρίς να απαρνηθεί τον οργισμένο, μπερδεμένο, χαμένο σε υπαρξιακά σκοτάδια ήρωά του, τον Αλέξανδρο («ναι, είναι το alter ego μου», μου λέει).

Τον ξανασυναντά σε ένα πολυπρόσωπο, πολύπλευρο βιβλίο με ανάσες μεγάλες για τον αναγνώστη. Με θεματικό και ιστορικό εύρος. Ενα είδος οικογενειακής σάγκα, με τραγωδίες και δράματα, με ακρότητες βγαλμένες λες από δικά μας ανεμοδαρμένα ύψη. Ξεκινάει το 1932 από το μυθιστορηματικό, απομονωμένο Δρέπενι της Βόρειας Ηπείρου και καταλήγει στην απεραντοσύνη της σύγχρονης Αμερικής, χωρισμένο σε τρία κεφάλαια, με πολύ διαφορετικό λογοτεχνικό ύφος το ένα από το άλλο – μέχρι και μια πρωτοπρόσωπη γυναικεία αφήγηση έχει, της μάνας του Αλέξανδρου, γραμμένη σε ντοπιολαλιά.

«Κάθε βιβλίο μου, τουλάχιστον μέχρι τώρα, αντλεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από το παρελθόν μου, τα βιώματά μου είναι η πρώτη ύλη, η μαγιά», λέει ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, που ήρθε στην Ελλάδα στα τρία του χρόνια, ακολουθώντας την οικογένειά του. «Σ’ αυτό, όμως, ειδικά το μυθιστόρημα ήθελα για πρώτη φορά να αναδείξω περισσότερο κάποιες εμπειρίες που αφορούν όχι τόσο εμένα όσο μια μεγαλύτερη ομάδα ανθρώπων. Δούλεψα σκληρά, 4-5 χρόνια, για να ολοκληρώσω κάτι που να ξεφεύγει από τον κλειστό κόσμο ενός μυαλού, ενός ατόμου και μιας ψυχολογίας.

Γιατί καθώς μεγάλωνα και ωρίμαζα, άρχισα να καταλαβαίνω ότι υπάρχουν κάποια πράγματα που ο κόσμος νομίζει ότι τα ξέρει, αλλά τα αντιλαμβάνεται με κάπως ελαφριά διάθεση. Εννοώ τη μετανάστευση, γενικά, όχι μόνο τη δικιά μας, των Βορειοηπειρωτών. Μπορεί και ο πιο καλοπροαίρετος να λέει: “Καταλαβαίνω, καταλαβαίνω”, αλλά δεν ξέρει τι πόνο, τι τραύμα, διαχρονικό και πολυεπίπεδο, συνεπάγεται η μετανάστευση. Πόσο αυτό το μαρτύριο μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, έτσι ώστε να πρέπει να παλέψεις για να χαράξεις τη μοίρα σου».

Είναι και η δικιά του ιστορία κάπως έτσι. Βρέθηκε παιδάκι από τη Χιμάρα σε ένα ελληνικό χωριό, τη Σκάλα Λακωνίας. «Θα ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα, κοινωνικά και οικονομικά, αν οι δικοί μου είχαν διαλέξει να πάμε σε μια μεγάλη πόλη, την Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη. Θα υπήρχε ένας μεγαλύτερος κύκλος Βορειοηπειρωτών και άλλων μεταναστών. Εμείς, όμως, ζούσαμε εντελώς ξεκομμένοι, δεν ξέραμε ποιοι είμαστε, τι είμαστε, το αίσθημα του “ανήκειν” και της ομάδας ήταν πολύ δύσκολο να το χτίσουμε».

Από τότε, όπως λέει, το να αποκτήσει «ταυτότητα» έγινε «ο μεγάλος αγώνας» της ζωής του. Ακόμα και το να αποδεχτεί, να συνηθίσει το «αλβανικό» του, μη χριστιανικό όνομα, το τόσο ωραίο, πάντως, Αρμάντο, που σήμερα πια δεν το αρνείται. «Μικρός το ένοιωθα εντελώς ξένο, ήταν μια γραφειοκρατική λεπτομέρεια στα επίσημα χαρτιά μου, εγώ μόνο στο “Χρήστος” άκουγα, ήταν το πιο αυθεντικό κομμάτι μου, έτσι με έλεγαν πάντα οι δικοί μου», λέει. «Το είχα κάπως δραματοποιήσει μέσα μου όλο αυτό, το ζούσα έντονα. Ενιωθα ότι δεν είχα καμιά παραδομένη ταυτότητα, ούτε από την οικογένειά μου ούτε από την κλειστή, συντηρητική, στερημένη επαρχιακή ζωή. Κάθε τι που έκανα ήταν, λοιπόν, μέρος ενός ανώτερου σχεδίου».

Ευτυχώς τα πράγματα πήγαν καλά για τον μικρό Χρήστο. «Το σχολείο με βοήθησε πολύ, γιατί ήμουνα άριστος μαθητής και ένιωσα ότι κάτι κάνω καλά, κάτι έχω να προσδοκώ, παρά τις δυσκολίες». Και έπειτα ήρθε η λογοτεχνία για να παίξει τον δικό της ρόλο. «Σχεδόν με έσωσε. Με βοήθησε να διευρύνω ακόμα περισσότερο τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις μου από τη ζωή, να φανταστώ εμπειρίες που, μεγαλώνοντας στη Σκάλα, δεν είχαν καν περάσει από το μυαλό μου». Πρώτα χάρη σε μια κινητή βιβλιοθήκη, που ερχόταν μια στις τόσες στο χωριό, στη συνέχεια στην Αθήνα, φοιτητής πια στο ΕΜΠ, να ψάχνει σε βιβλιοθήκες και ιντερνετ, να διαβάζει συστηματικά. «Ηταν ακόμα ένας αγώνας να μορφωθώ σε ένα πιο βαθύ επίπεδο, πέρα από το ακαδημαϊκό», λέει.

Να, όμως, που ένας παλιός «παράγοντας διχασμού και αντίφασης» για το μικρό παιδί, δηλαδή, η γλώσσα της Χιμάρας, είναι αυτός που απογειώνει το «Χάθηκε Βελόνι». Σε αυτήν είναι γραμμένο το πιο συναρπαστικό για τον αναγνώστη κεφάλαιο, εκεί που μιλάει η μάνα του ήρωα, η Τέτα. «Πάντα ήθελα να γράψω κάτι εκτενές στο ιδίωμα της Χιμάρας, που μιλούσαμε πάντα στο σπίτι, είτε στην Αλβανία είτε στην Ελλάδα», λέει. «Μου είναι πολύ οικεία αυτή η γλώσσα και ελάχιστες μετατροπές έκανα, κυρίως για να γίνει πιο ευανάγνωστη. Προφανώς και είχε πολλή δουλειά, έπρεπε η αφήγηση της μητέρας να έχει ρυθμό. Αλλά ήταν μια εμπειρία πολύ ευχάριστη στο γράψιμο και αναζωογονητική».

Και ακόμα μια απορία. Γιατί το μεγάλο ταξίδι του βιβλίου τελειώνει στην Αμερική; Γιατί έχει ο αναγνώστης την αίσθηση ότι ίσως υπάρχει εκεί ένα παράθυρο σωτηρίας από τα τραύματα του παρελθόντος; «Είχα αποφασίσει αυτή την εξέλιξη πριν καν ταξιδέψω στις ΗΠΑ», εξηγεί ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος. «Την είχα μέσα μου την Αμερική σαν το αναγκαστικό πεδίο εξερεύνησης που είχε ανάγκη ο ήρωάς μου. Σαν το μέρος που θα τα έπαιζε όλα για όλα και θα μπορούσε να βρει επιτέλους τον εαυτό του, παρά τις αγωνίες και τις φαντασιοκοπίες του. Γιατί η Αμερική είναι το λίκνο του σύγχρονου καπιταλισμού, η χώρα του υπερκαταναλωτισμού και των ευκαιριών, μια πανίσχυρη χώρα αλλά και χώρα μεταναστών».