Η κοινωνική οικολογία, επίκαιρη όσο ποτέ

Του Σταύρου Καραγεωργάκη*

Οι νέες εκδόσεις Αυτολεξεί καταθέτουν το τρίτο τους βιβλίο που είναι ένας διάλογος με κύριους συνομιλητές τον Μπράιαν Τόκαρ (Brian Tokar) και τον Δημήτρη Ρουσόπουλο. Ο πρώτος είναι πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής Οικολογίας, του ινστιτούτου που ίδρυσε ο Μάρεϊ Μπούκτσιν, και συγγραφέας βιβλίων πολιτικής οικολογίας, ενώ ο δεύτερος, εκδότης των σημαντικότατων για το διεθνές επαναστατικό κίνημα Black Rose Books και μέλος του TRISE (Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας). Οπως καταλαβαίνουμε, πρόκειται για μια συζήτηση με δυο ανθρώπους που παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και προώθηση της κοινωνικής οικολογίας. Οι συζητήσεις απλώνονται σε μια σειρά θεμάτων, μεταξύ των οποίων η κλιματική κρίση, η ανάγκη για μια ριζοσπαστική οικολογία, τα κινήματα των αυτοχθόνων, αλλά και η κεντρικότητα της σημασίας της πόλης και της γειτονιάς ως πεδίων συνύπαρξης των κινηματικών αγώνων.

Ο Τόκαρ αναφέρεται στο καπιταλιστικό δόγμα της αέναης ανάπτυξης το οποίο μας οδήγησε στη σημερινή κλιματική κρίση και τονίζει ότι οι προτεινόμενες διέξοδοι προς την κατεύθυνση του πράσινου καπιταλισμού δεν είναι η λύση. Αν πιστεύουμε ότι η οικονομία μπορεί να συνεχίσει να γιγαντώνεται, με τη στροφή στην «πράσινη» ενέργεια, μας διαφεύγει το γεγονός ότι ουσιαστικά ακολουθούμε το ίδιο μοντέλο «ανάπτυξης» που μας οδήγησε στη σημερινή οικολογική κρίση (σ. 13). Η συζήτηση περιστρέφεται έντονα γύρω από το ζήτημα της ενέργειας, ακόμα και της πυρηνικής ενέργειας, αφού μέχρι και σήμερα κάποιοι την προτείνουν ως εναλλακτική. Ο Τόκαρ εξηγεί γιατί αυτή η ιδέα είναι αποτυχημένη και αναφέρεται μάλιστα και στην ανάγκη των τοπικών κοινωνιών να αποφασίζουν τόσο για την ενέργεια που θα χρησιμοποιούν όσο και για τις μονάδες παραγωγής ενέργειας που θα υπάρχουν στις περιοχές τους. Το παράδειγμα των αιολικών πάρκων στην Ελλάδα είναι πολύ χαρακτηριστικό.

Επίσης, ο Μπράιαν Τόκαρ μιλά για την ανάγκη του εκδημοκρατισμού της πόλης, με την αποκατάσταση εκείνου του χαρακτηριστικού που είχαν οι αστικές γειτονιές της «αίσθησης της ακεραιότητας, της ταυτότητας και της αλληλοβοήθειας μεταξύ των ανθρώπων που ζουν σε ένα τετράγωνο και σχετίζονται με τους ανθρώπους του επόμενου τετραγώνου, ορίζοντας τη γειτονιά ως μια κοινωνική αλλά και μια πολιτική οντότητα» (σ. 33). Ο Δημήτρης Ρουσόπουλος περιγράφει, με αφορμή την προσωπική του συμμετοχή, τον αγώνα που έγινε στο Μίλτον Παρκ, στο Μόντρεαλ του Καναδά, με την κορύφωσή του, μέσα από τη λειτουργία μιας ομοσπονδίας 22 οργανισμών και ισάριθμων γενικών συνελεύσεων, και την έμπνευση που άσκησε σε αυτό το εγχείρημα η σκέψη του Μπούκτσιν.

Πόλη και Οικολογία, Διάλογοι με τους Μπράιαν Τόκαρ και Δημήτρη Ρουσόπουλο

Εκδόσεις Αυτολεξεί,

Αθήνα, 2020, σελ. 66

Αυτή η έκδοση έχει ένα επιπλέον ενδιαφέρον γιατί η συζήτηση που γίνεται απλώνεται σε διάφορα θέματα, κάτι που αφήνει να φανεί ότι η κοινωνική οικολογία μπορεί να προσφέρει απαντήσεις σε σειρά προβλημάτων. Πρόκειται για ένα εύληπτο και χρήσιμο βιβλίο με την κατάθεση των μαρτυριών δύο ανθρώπων που συνετέλεσαν στον χαρακτήρα που έχει η σύγχρονη πολιτική οικολογία. Τέτοιες μαρτυρίες είναι ακόμα σημαντικότερες σήμερα όταν βλέπουμε τα σύγχρονα κινήματα να προσεγγίζουν ακόμα περισσότερο την κοινωνική οικολογία.

Από την εισαγωγή του βιβλίου διαβάζουμε: «Στην παρούσα έκδοση, η συντακτική ομάδα του Αυτολεξεί συνομιλεί με δυο σημαίνουσες προσωπικότητες από το βορειοαμερικανικό κίνημα της κοινωνικής οικολογίας -ένα θεωρητικό όργανο που εστιάζει στην άμεση σχέση που έχει η πολιτειακή οργάνωση της κοινωνίας με τη στάση μας απέναντι στη φύση. [...] Το αποτέλεσμα αυτών των διαλόγων είναι το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας, το οποίο γίνεται ακόμη πιο επίκαιρο με τις τελευταίες παγκόσμιες εξελίξεις. Οι πυρκαγιές που μαστίζουν πια όλο τον πλανήτη, τον Αμαζόνιο, την Καλιφόρνια, τη Σιβηρία και ακόμη πιο δραματικά την Αυστραλία, έρχονται να δείξουν ότι οι συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη έχουν γίνει πραγματικότητα και αρχίζουν να πλήττουν την ανθρωπότητα εδώ και τώρα. Επιπλέον, τα κοινωνικά κινήματα στις πόλεις όλου του κόσμου προσπαθούν να δημιουργήσουν πραγματικούς δημόσιους χώρους, απαλλαγμένους από την καπιταλιστική εκμετάλλευση αλλά και από τον κρατικό έλεγχο. Ετσι, η προοπτική των δημοκρατικών και οικολογικών πόλεων έχει έρθει στο προσκήνιο για άλλη μια φορά.

Μια τέτοια προοπτική γίνεται ακόμη πιο επιτακτική, μετά κι από την παγκόσμια πανδημία του SARS-Cov-2, που ανέδειξε τα όρια και τα κενά του κατεστημένου συστήματος διαχείρισης του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος και ρύθμισης της ζωής. Οι αξίες της αλληλεγγύης, του ανθρωπισμού και της ισότητας, που υπήρξαν τόσο απαραίτητες για τη διατήρηση της συνοχής των κοινωνιών εν μέσω πανδημίας, βρίσκονται σε μετωπική σύγκρουση με τις αξίες του οικονομισμού και της κερδοφορίας που διέπουν τη λειτουργία του κράτους και της αγοράς. Η αποτυχία των κρατικών μηχανισμών να ενεργήσουν ορθολογικά και συνεκτικά ενώπιον του κορονοϊού, που έγινε πιο ευδιάκριτη στα ισχυρά κράτη της Δύσης, έκανε πιο εμφανή και την έκπτωση του κυρίαρχου παραδείγματος. Μα ο ορίζοντας της κοινωνικής οικολογίας και της άμεσης δημοκρατίας μάς φαίνεται η μόνη εναλλακτική απέναντι σε έναν ενισχυμένο κρατισμό που οδηγεί στον οικοφασισμό. Θεωρούμε ότι οι διάλογοι αυτού του τόμου σκιαγραφούν αυτόν τον ορίζοντα».

*Εκπαιδευτικός, δρ Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών