«Οι Ηνωμένες Πολιτείες μοιάζουν με δυστοπία»

Oυρές τα μεσάνυχτα της Δευτέρας προς Τρίτη έξω από το βιβλιοπωλείο Waterstones στο Πικαντίλι του Λονδίνου. Ανάμεσά τους, λογοτεχνικές διασημότητες, όπως η Τζάνετ Γουίντερσον, ο Νιλ Γκέιμαν και η Ελιφ Σαφάκ. Περιμένουν όλοι να κυκλοφορήσει επιτέλους και να πάρουν στα χέρια τους, παρουσία της ίδιας της συγγραφέως του, ένα μυθιστόρημα. Προφανώς όχι ακόμα έναν Χάρι Πότερ, αλλά ίσως το πιο αναμενόμενο σίκουελ των τελευταίων χρόνων.

Το πρώτο μυθιστόρημα προέρχεται από τον χώρο της υψηλής τέχνης, αν και η μοίρα του συνδέθηκε στενά με μια τηλεοπτική σειρά. Εγινε πολιτισμικό φαινόμενο και φεμινιστικό σύμβολο. Η τεράστια επιτυχία του ήρθε, όμως, κάπως καθυστερημένα. Οπως και το σίκουελ, που κυκλοφόρησε μόλις χθες σε όλο τον κόσμο, τριάντα τέσσερα ολόκληρα χρόνια μετά το πρώτο. Βρήκε, πάντως, την έτσι κι αλλιώς διάσημη και αναγνωρισμένη συγγραφέα του να είναι πια κάτι σαν ροκ σταρ. Αν και η ίδια χθες, σε συνέντευξη Τύπου στην British Library του Λονδίνου, ειρωνεύτηκε αυτή τη σύνδεση. «Δεν πέθανα ακόμα από υπερβολική δόση οπιοειδούς, όχι ακόμα, έχω καιρό!» είπε. «Και νομίζω ότι αυτού του είδους η επιτυχία θα ήταν καταστροφική για μια νέα συγγραφέα».

Πρόκειται, φυσικά, για το μυθιστόρημα «The Testaments» της 79χρονη Καναδέζας Μάργκαρετ Ατγουντ, συνέχεια της θρυλικής πια «Ιστορίας της θεραπαινίδας» (εκδ. Ψυχογιός). Κάτι ο κόσμος μας, που γέμισε Τραμπ, φονταμενταλιστές και γυναίκες με φρικτή μοίρα, κάτι η τεράστια επιτυχία του σίριαλ της HBO με την Ελίζαμπεθ Μος και να το το σίκουελ.

Η ίδια η Ατγουντ αρνήθηκε, πάντως, χθες ότι «προσπάθησε να γράψει ένα μυθιστόρημα που να απευθύνεται στο τηλεοπτικό κοινό», να το κάνει «πιο προσιτό». Οχι. Αν και επί χρόνια το αρνιόταν, αποφάσισε να γράψει το σίκουελ, πιεσμένη από την παγκόσμια κατάσταση. «Αντί να απομακρυνόμαστε με ταχύτητα από τη Δημοκρατία της Γαλαάδ, ολοένα και την πλησιάζουμε, ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες», είπε.

Θα μπορούσε να φέρει κι άλλα παραδείγματα, καθεστώτα ολοκληρωτικά, θεοκρατικά, που καταπιέζουν ιδιαίτερα τις γυναίκες, δεν έχει και λίγα ο κόσμος. Γιατί ένα τέτοιο ακριβώς –δυστοπικό μάς φαινόταν το 1985– περιγράφει στην «Ιστορία της θεραπαινίδας». Μια φανατική σέχτα έχει καταλάβει με πραξικόπημα τις ΗΠΑ και έχει επιβάλει την εξουσία της. Μην τα πολυλογούμε, το κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι η θέση που επιφυλάσσει στις γυναίκες. Δικαίωμα ουδέν. Και οι νέες, σε ηλικία αναπαραγωγική, ανήκουν σαν αντικείμενα σε κάποιον άντρα, για να του κάνουν παιδιά, μια και οι γεννήσεις είναι πια εξαιρετικά σπάνιες, η οικολόγος Ατγουντ έχει φανταστεί έναν κόσμο που οδεύει στην καταστροφή.

Η «Θεραπαίνιδα» τελειώνει με την κύρια ηρωίδα, την Τουφρέντ (αφού είναι δούλα ανώτατου αξιωματούχου, που λέγεται Φρεντ!), να το σκάει με ένα βανάκι. Πηγαίνει προς τη σωτηρία της, έξω από την κόλαση της Γαλαάδ; Ή μήπως έχει πέσει θύμα προδοσίας αυτών που υποτίθεται τη βοηθάνε; Εμειναν με την αγωνία το 1985 οι αναγνώστες –στην Ελλάδα το μυθιστόρημα πρωτοκυκλοφόρησε το 1989 από την Εστία σε μετάφραση Παύλου Μάτεσι ως «Η ιστορία της πορφυρής δούλης» και το 2018 απέκτησε τα δικαιώματα και το ξαναέβγαλε, σε μετάφραση του Αύγουστου Κορτώ, ο Ψυχογιός, ο ίδιος οίκος που στις αρχές του 2020 θα εκδώσει και το «The Testaments».

Για τον φόβο των σπόιλερ, απόλυτη μυστικότητα υπήρχε μέχρι χθες γύρω από το «The Testaments». Μέχρι και προσπάθειες να της κλέψουν ηλεκτρονικά, έστω και λίγες σελίδες, ανέφερε χθες η Ατγουντ. Αστραπιαία, όμως, δημοσιεύτηκαν οι πρώτες κριτικές, λίγοι επιφανείς επαγγελματίες το είχαν πάρει από καιρό στα χέρια τους, όπως η κορυφαία Ιρλανδέζα συγγραφέας, Αν Ενράιτ, που έγραψε διθυραμβική κριτική στην «Γκάρντιαν» –μην ξεχνάμε ότι το μυθιστόρημα μπήκε πριν από λίγες μέρες στη short list του Booker. «Aν η Ατγουντ είχε δίκιο το 1985, έχει μεγαλύτερο δίκιο σήμερα», καταλήγει, χαρακτηρίζοντας το βιβλίο «Ατγουντ στα καλύτερά της, με αυτό το μείγμα της από γενναιοδωρία, διορατικότητα και έλεγχο».

Η ιστορία στο «The Testaments» ξεκινάει δεκαπέντε χρόνια μετά το φευγιό της Τουφρέντ. Τρεις γυναίκες είναι οι αφηγήτριες. Οι νεαρές Αγκνες και Ντέιζι και η γνωστή (και μισητή μας από τη «Θεραπαινίδα») Θεία Λίντια. Οι πρώτες είναι οι κόρες της Τουφρέντ, την Αγκνες την έχει «χαρίσει» στον Φρεντ και τη γυναίκα του, την Ντέιζι την είχε αποκτήσει από τον ευτυχισμένο γάμο της, πριν από το πραξικόπημα, αλλά είχε την τύχη να γλιτώσει, να ζήσει μια κανονική, ελεύθερη ζωή με θετούς γονείς στο Τορόντο.

Οι δύο νεαρές είναι αισιόδοξες, δυναμικές, γεμάτες όνειρα, ακόμα και περιφρόνηση προς τους άνδρες, αφού η Δημοκρατία της Γαλαάδ έχει αρχίσει να αλλάζει, να φθείρεται. Η αντίσταση των γυναικών έχει θεριέψει, το σύστημα απειλείται, ο γύρω κόσμος, επίσης, αντιδρά. Οσο για την ηλικιωμένη γυναίκα, την κατ’ εξοχην καταπιέστρια των Θεραπαινίδων Θεία Λίντια, έχει γίνει πια από τα πιο ισχυρά πρόσωπα στο καθεστώς και συνεχίζει να συνωμοτεί και να εκφοβίζει.

Αυτή τη φορά, όμως, η Ατγουντ, όπως γράφουν οι κριτικές, αναπτύσσει περισσότερο το θέμα του συμβιβασμού, της υποταγής του ανθρώπου σε σκοτεινές δυνάμεις, της ατομικής ευθύνης καθενός μας. Εξ ου και ασχολείται κυρίως με το πώς η Θεία Λίντια εξελίχθηκε εντελώς συνειδητά από «γυναίκα» σε στυλοβάτη της πιο εχθρικής στο φύλο της εξουσίας. Και την ίδια στιγμή, σε αντίθεση με την «Ιστορία της Θεραπαινίδας», η συγγραφέας αισιοδοξεί.

Στην άκρη του τούνελ, ακόμα και της θεοκρατικης Γαλαάδ, υπάρχει φως. Οταν οι άνθρωποι οργανώνονται, παλεύουν, δεν το βάζουν κάτω, στέκουν ο ένας δίπλα στον άλλο. Οπως οι γυναίκες της, Πορφυρές Δούλες ή Θεραπαινίδες, πέστε τες όπως θέλετε.