Το παρόν και το μέλλον της ανάγνωσης

Νεαρός ο Γιώργος Δαρδανός -σήμερα καταξιωμένος εκδότης- είχε ρωτήσει τον Κώστα Βάρναλη, που έγραφε σε τυπογραφικό χαρτί διορθώσεων το χρονογράφημα της «Αυγής» παρέα με το καλό κρασί του Γιαμπανά, στην ταβέρνα της οδού Ζωοδόχου Πηγής: «Πόσα φύλλα να τραβήξω, κυρ-Κώστα, από κάθε τυπογραφικό;». Του απάντησε πως θέλει 100 αντίτυπα και στην απορία «γιατί τόσα λίγα;» ο Βάρναλης ήταν ξεκάθαρος: «Θα μου περισσέψουν κιόλας. Πού θα βρω τόσους πολλούς φίλους να τα χαρίσω;».

«Από τότε η κατάσταση άλλαξε», σημειώνει ο Γιώργος Δαρδανός στην εισαγωγή του συλλογικού τόμου «Σελίδες στην οθόνη ή σε χαρτί» (Β' συμπληρωμένη έκδοση με νέα δεδομένα - εκδόσεις Gutenberg), τον οποίο ο ίδιος επιμελήθηκε και αναφέρεται στο μέλλον της ανάγνωσης. «Οι αναγνώστες έγιναν περισσότεροι. Τα ποιήματα του Βάρναλη τυπώθηκαν ξανά και ξανά. Πολλοί συγγραφείς και απόγονοί τους εισπράττουν αρκετά χρήματα από συγγραφικά δικαιώματα. Το ζήτημα βέβαια είναι τι βιβλία εκδίδεις και τι διαβάζεις. Τα ποιοτικά κριτήρια της ανάγνωσης. Γιατί δεν νομίζω ότι αυτοί που διαβάζουν ποιοτικά βιβλία είναι σήμερα πολύ περισσότεροι από τότε, αφού την εποχή εκείνη η παραλογοτεχνία δεν υπολογιζόταν στην είσπραξη ενός βιβλιοπωλείου· τα βιβλία αυτού του είδους τα πουλούσαν στα περίπτερα σε φτηνές πρόχειρες εκδόσεις.

«Σελίδες στην οθόνη ή σε χαρτί» - εκδόσεις Gutenberg

Σήμερα εμείς οι εκδότες κάνουμε καλές στοιχειοθεσίες, φτιάχνουμε ωραία εξώφυλλα και τα πουλάμε μέσα από τα βιβλιοπωλεία. Μεγάλη ευθύνη των εκδοτών αποτελεί το γιατί δεν έχουμε σήμερα περισσότερους απαιτητικούς-ποιοτικούς αναγνώστες [...] Αλλά ούτε το ίδιο το σχολείο και οι καθηγητές ούτε οι γονείς βοηθούν όσο πρέπει προς την κατεύθυνση αυτή. Αφήσαμε τις βιβλιοθήκες –μεγάλη αμαρτία– στην τύχη τους...».

Με αφετηρία αυτά τα ουσιαστικά θέματα, η εμπλουτισμένη έκδοση με πρόλογο του Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου, αναδεικνύει τον υφιστάμενο προβληματισμό γύρω από τη συνεχώς αυξανόμενη εξάπλωση των ηλεκτρονικών εφαρμογών (e-book) στον χώρο του βιβλίου. «Κατόπιν σφαιρικής επισκόπησης, τα στοιχεία που παρατίθενται στο βιβλίο τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά δεν αφήνουν κάποιο σημαντικό κενό στον μελετητή τους για να καταλήξει ότι προσεκτικός και αρμονικός συνδυασμός του έντυπου και του ηλεκτρονικού βιβλίου θα ήταν ιδανική έκβαση των πραγμάτων», σύμφωνα με ακόμη έναν εκδότη, τον Δημήτρη Μπαλιάτσα. «Το πρόβλημα ανακύπτει καθ' όσον αναδύεται ως αυστηρή επιλογή μεταξύ του ενός ή του άλλου, το οποίο προσωπικά πολύ το φοβάμαι για τα ελληνικά δεδομένα και σε συνάφεια, βέβαια, με το εκπαιδευτικό και ειδικότερα το επιστημονικό βιβλίο».

Στο Α' μέρος του τόμου περιλαμβάνονται κείμενα για το παραδοσιακό και το ηλεκτρονικό βιβλίο που υπήρχαν και στην πρώτη έκδοση του 2010 και έχουν την υπογραφή των: Δημήτρη Αρμάου, Κατρίν Βελισσάρη, Ευριπίδη Γαραντούδη, Τάσου Γιαννίτση, Τιτίκας Δημητρούλια, Νίκου Δήμου, Χαράλαμπου Κουταλάκη, Χρήστου Μασσαλά, Γιώργου Μπαμπινιώτη, Γιάννη Μπασκόζου, N.Δ. Μαρωνίτη, Μιχάλη Μητσού, Σπύρου Γιανναρά, κ.ά.

Τα κείμενα του Β' μέρους δημοσιεύονται πρώτη φορά στη νέα έκδοση: Γιώργος Δαρδανός «Τα νέα δεδομένα», Ζωή Μπέλλα-Αρμάου «Ψηφιακά συγγράμματα - Μια “επανάσταση” που δεν είναι», Κώστας Δαρδανός «Οθόνη από χαρτί!», Γιώργος Κεντρωτής «Τα ηλεκτρονικά επιστημονικά συγγράμματα είναι εναντίον της προόδου», Θάνος Ψυχογιός «Εντυπο και Ηλεκτρονικό Βιβλίο: Βίοι Παράλληλοι». Επίσης συμπεριλαμβάνονται συμπεράσματα ερευνών σε Αμερική και Ευρώπη, σχετικά με το θέμα και, τέλος, στο Παράρτημα αναδημοσιεύονται κείμενα για τα πνευματικά δικαιώματα στο διαδίκτυο.

Παραδοσιακός εκδότης, με πείρα, γνώση και άποψη, ο Γιώργος Δαρδανός επισημαίνει: «Τη σημερινή εξέλιξη προσπαθώ να τη δω δίχως προκαταλήψεις. Προσπαθώ να αντισταθώ στη θεοποίηση της μηχανής και τη δαιμονοποίηση του e-book [...]. Τα πράγματα θα εξελιχθούν. Η πρόοδος θα συνεχιστεί. Η νομοθεσία θα εκσυγχρονιστεί. Και εμείς, οι εκδότες, οι συγγραφείς και κυρίως οι αναγνώστες, πάντα θα περιμένουμε την επόμενη εξέλιξη».