Καποδιστριακό και εγκαταλειμμένο

Με επίκεντρο την Αίγινα, το αγαπημένο νησί του Αργοσαρωνικού, τρεις σύγχρονοι εικαστικοί που ζουν και εργάζονται εκεί για μεγάλα διαστήματα, ενώνουν τις δυνάμεις τους.

Με αναγνωρισμένο έργο και διεθνές εκτόπισμα ο Κώστας Βαρώτσος, η Βένια Δημητρακοπούλου και η Δανάη Στράτου δημιούργησαν την κοινή εικαστική εγκατάσταση «επιφυλακή» με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 30 χρόνων από την απομάκρυνση των φυλακών από το ιστορικό κτίριο του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου της Αίγινας.

Την επιμέλεια ανέλαβε ο Γιώργος Καλόφωνος και το έργο θα παραμείνει στον χώρο μόνον για τρεις ημέρες (25-26-27/9). Εντάσσεται στο πλαίσιο της 7ης Γιορτής Φιστικιού Αίγινας, που λειτουργεί ως πόλος εμπορικής έλξης και πολιτιστικών δράσεων.

Εργο μεγάλης κλίμακας, αλλά χαμηλού κόστους (έγινε αποκλειστικά από ιδιωτικές χορηγίες) η εγκατάσταση «επιφυλακή» στήθηκε επί της οδού Καποδιστρίου, ακριβώς απέναντι από την πρόσοψη του κτιρίου του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου, που είναι διατηρητέο μνημείο.

Η συνεργασία των τριών καλλιτεχνών για την παραγωγή του «αποτελεί από μόνη της ένα σημαντικό εικαστικό γεγονός, που θα έχει μεγάλη απήχηση εντός και εκτός της χώρας» εκτιμούν οι διοργανωτές.

Και σημειώνουν ότι στόχος της δράσης είναι «να υπομνηματίσει εικαστικά το πολυτάραχο παρελθόν, την έντονη συμβολική φόρτιση, αλλά και την ελπιδοφόρα δυναμική του σημαντικού μνημείου, που συνδέεται άρρηκτα με την ίδρυση του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους». Ελπίζουν ότι δίνουν και το έναυσμα ώστε να επαναλειτουργήσει ως τόπος μνήμης και δημιουργίας.

Πόσοι γνωρίζουν ή πόσοι θυμούνται την ύπαρξη και τη χρήση αυτού του χώρου που απέχει μια ανάσα από την Αθήνα; Σήμερα το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο της Αίγινας είναι παραγνωρισμένο, εγκαταλειμμένο στη φθορά του χρόνου.

Στάθηκε αδύνατο να αξιοποιηθεί από το υπουργείο Πολιτισμού τα τελευταία χρόνια, παρά το γεγονός ότι δαπανήθηκαν δεκάδες εκατομμύρια.

Το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου συνόλου μνημείων, που συνδέονται με την ίδρυση στην Αίγινα του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους και την εγκατάσταση στο νησί της πρώτης κυβέρνησης από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Ανεγέρθηκε σε λιγότερο από έναν χρόνο (1828–1829), με κρατικούς και ιδιωτικούς πόρους.

Το οικόπεδο 20 στρεμμάτων παραχώρησε η δημογεροντία του νησιού για να στεγάσει τα ορφανά του απελευθερωτικού αγώνα. Καλύπτει περίπου 11.000 τετραγωνικά μέτρα (π. 5.000 τ.μ. κτιριακών εγκαταστάσεων και π. 6.000 τ.μ. εσωτερικής αυλής).

Εκτός από τη χρήση του για τη στέγαση και τη βασική, μέση και επαγγελματική εκπαίδευση 750 ορφανών (με σχολεία, εργαστήρια τεχνών, εργαστήρια χειροτεχνίας κ.λπ.) υπήρξε ο τόπος ίδρυσης και αρχικής λειτουργίας πολλών θεσμών του κράτους: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Εθνική Βιβλιοθήκη, Ορυκτολογικό και Βοτανικό Μουσείο, Εθνικό Τυπογραφείο, Εθνικό Νομισματοκοπείο, Βοτανικός Κήπος κ.λπ..

Μετά τον θάνατο του Καποδίστρια και την ανατροπή της πολιτικής του, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας, λοιμοκαθαρτήριο, φρενοκομείο, τόπος στέγασης προσφύγων. Από το 1880 έως το 1984 λειτούργησε ως φυλακή.

Αυτή η χρήση σφράγισε την ταυτότητά του, μετατρέποντάς το από χώρο εκπαίδευσης και πολιτισμού σε χώρο εγκλεισμού και τιμωρίας. Υπήρξε μάλιστα έως πρόσφατα τόπος κολασμού και μαρτυρίου πολλών πολιτικών κρατουμένων.

Η παρούσα κατάστασή του «δεν μπορεί δυστυχώς να εμπνεύσει καμία διάθεση για εορτασμούς, παρά μόνο έντονο προβληματισμό» αναφέρουν οι διοργανωτές.

Και θέτουν στόχο τη μελλοντική λειτουργία του ως μνημείου με ισχυρή συμβολική φόρτιση. Εκφράζουν «έντονο προβληματισμό, επίσης, για την αποτυχία του κράτους –και συγκεκριμένα του αρμόδιου υπουργείου Πολιτισμού– να διαχειριστεί το εμβληματικό αυτό μνημείο.

Από το 1997, που ξεκίνησε η διαδικασία αναστήλωσής του –και παρά τα τεράστια κονδύλια που απορρόφησε– παραμένει ακόμη σε ερειπιώδη κατάσταση και ερμητικά κλειστό – μια ανοιχτή πληγή τόσο για την τοπική κοινωνία του νησιού, όσο και για το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας».

Το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο αποτελεί τις τελευταίες δεκαετίες σημείο τριβής και εντάσεων ανάμεσα στις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού και την τοπική κοινωνία που διεκδικεί την ανοιχτή χρήση του, καθώς η Αίγινα έχει έντονη πολιτισμική δραστηριότητα, αλλά και έλλειψη κτιριακών υποδομών.

info:

Εικαστική δράση «επιφυλακή», Κώστας Βαρώτσος - Βένια Δημητρακοπούλου - Δανάη Στράτου. Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο, 25-26-27 Σεπτεμβρίου. Εγκαίνια: αύριο, Παρασκευή, 21.30 μ.μ. Στο πλαίσιο της 7ης Γιορτής Φιστικιού Αίγινας. Επιμέλεια: Γιώργος Καλόφωνος