Το αέναο καλοκαίρι των νεοϊμπρεσιονιστών στην καρδιά του ελληνικού χειμώνα

Πανδαισία χρωμάτων, απίθανα παιχνίδια με το φως, εκτυφλωτικές λάμψεις, εμφατικές αντιθέσεις, αίσθημα γαλήνης, αναζωογόνησης, ελευθερίας, απόλαυσης. Παιδιά που ονειρεύονται πάνω στην άμμο, γυναίκες με πέπλα σαν ημίθεες και μούσες, σειρές σπιτιών στην προβλήτα, η αντανάκλαση του ουρανού στη θάλασσα, καράβια με ανοιχτά πανιά, δέντρα ψηλόλιγνα, λόφοι καμπυλωτοί, καλύβες πνιγμένες στη βλάστηση... Το αέναο καλοκαίρι των νεοϊμπρεσιονιστών στην Κυανή Ακτή, στο τέλος του 19ου αιώνα, έρχεται στην καρδιά του χειμώνα στο Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, με την περιοδική έκθεση «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου».

Συνολικά 55 έργα λουσμένα στο χρώμα και στο φως των Πολ Σινιάκ, Ανρί Εντμον Κρος, Μαξιμιλιάν Λους, Τεό βαν Ρισελμπέργκ, Ανρί Ματίς, Ανρί Μανγκέν και Λουί Βαλτά περιλαμβάνει η... εκθαμβωτική έκθεση που οργανώνεται σε συνεργασία με κορυφαία μουσεία της Ευρώπης (Musée d’Orsay, National Gallery του Λονδίνου, Centre Pompidou, Musée des Beaux-Arts de Besançon, Musée de Grenoble κ.ά.), καθώς και ιδιώτες συλλέκτες -το ζεύγος Γουλανδρή, πάντως, δεν είχε νεοϊμπρεσιονιστές στην περίφημη συλλογή του. Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται στην Ελλάδα ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα στον κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού, εστιάζοντας στην περιοχή της Μεσογείου. Οπως διευκρινίζει η Μαρία Κουτσομάλλη - Moreau, υπεύθυνη της συλλογής του Ιδρύματος Γουλανδρή και συνεπιμελήτρια της έκθεσης, μόνο ένα έργο, «Η κόκκινη σημαδούρα» του Πολ Σινιάκ είχε παρουσιαστεί πριν από 40 ολόκληρα στην Εθνική Πινακοθήκη, επί Δημήτρη Παπαστάμου, ως δάνειο από τη Γαλλία, σε ένδειξη φιλίας για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ.

Οι νεοϊμπρεσιονιστές με πρωτοπόρο τον Ζορζ Σερά φαίνεται πως ακολούθησαν την παρότρυνση του Ντελακρουά, «μην αφήνεστε στη διαβολική ευκολία του πινέλου», και αφέθηκαν στην κυριαρχία του φωτός και του χρώματος. Δεν ανακάτευαν τα χρώματα στην παλέτα, τα έβαζαν «καθαρά» πάνω στον καμβά όπου τα άπλωναν κουκκίδα κουκκίδα (έτσι γεννήθηκε ο όρος «πουαντιγισμός»), αποτύπωσαν τη φύση και εισήγαγαν θέματα από την καθημερινή ζωή. Οσο κι αν φαίνεται πως είχαν ελευθερία κινήσεων, τόσο επιστημονική ήταν η μέθοδος που ανέπτυξαν και συνδύαζαν τα χρώματά τους. Κι όσο ανέμελες κι αν φαίνονται οι συνθέσεις τους, δεν ήταν αποκομμένες από την κοινωνία, καθώς οι περισσότεροι υποστήριζαν ιδεολογικά την αναρχία, επιδιώκοντας, όπως σημείωνε ο Σινιάκ το 1902, «δικαιοσύνη στην κοινωνία και αρμονία στην τέχνη». Ενδεικτικά το «Αγρόκτημα (βράδυ)», που ο Κρος έκανε το 1892, εκφράζει «την πραγμάτωση της καθαρής αναρχίας», απεικονίζει «ένα τοπίο στη μεσογειακή ακτή που δεν έχει αλλοιωθεί από τη βιομηχανική επανάσταση, όπου χωρικοί, τεχνίτες και εργάτες μπορούν να εργάζονται και να αναπαύονται σε απόλυτη ηρεμία».

Οι τολμηροί νεοϊμπρεσιονιστές έκαναν τη δική τους επανάσταση στην τέχνη, κάτι που δεν άρεσε στο καλλιτεχνικό κατεστημένο της εποχής στο Παρίσι, που τους ωθούσε στο περιθώριο. Γι' αυτό πήραν των ομματιών τους και έφυγαν στον γαλλικό Νότο, στην απόρθητη τότε ακτογραμμή της Μεσογείου, όπου συνήθως πήγαιναν άνθρωποι με προβλήματα υγείας. Πρώτος ο Κρος, το 1883, εγκαθίσταται στο Καμπασόν, επιδιώκοντας να γλιτώσει από την επέλαση της βιομηχανίας και του τουρισμού. Το 1891, ο Σινιάκ γοητεύεται από το Σεν Τροπέ, ένα μικρό λιμάνι ψαράδων εκείνη την εποχή, και ακολουθούν οι φίλοι τους Λους και Βαν Ρισελμπέργκ για τις θερινές διακοπές, ενώ και νέοι καλλιτέχνες μεταξύ των οποίων ο Ματίς γοητεύονται από τα τοπία της «αγνής» Κυανής Ακτής. Το 1905, ο κριτικός Louis Vauxcelles γράφει χαρακτηριστικά: «Τράβηξαν όλοι προς τα εκεί, σαν σμάρι αποδημητικών πουλιών. […] μια μικρή γενναία αποικία ζωγράφων που ζωγράφιζαν και συνδιαλέγονταν σ’ εκείνο το μαγευτικό μέρος».

Ηταν μια αναγέννηση για τους νεοϊμπρεσιονιστές που συνέχισαν με τον ίδιο ενθουσιασμό σε Τουλόν, Μασσαλία, Αντίμπ, αλλά και Βενετία, Κωνσταντινούπολη... «Στην επαφή με τον ήλιο της Μεσογείου, πότε ευεργετικό, πότε ανελέητο, εμβαθύνουν στις εικαστικές αναζητήσεις τους, προσανατολίζοντας το νεοϊμπρεσιονιστικό κίνημα σε μια ζωγραφική με περισσότερα χρώματα και περισσότερες αντιθέσεις». Η «τελεία» τους μεγαλώνει, σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται ψηφίδα, η ζωγραφική τους φαίνεται πιο υποκειμενική, οι ανθρώπινες φιγούρες πιο αλληγορικές. Υποκύπτουν στα θέλγητρα της ακουαρέλας και επίσης δίνουν τροφή για τους πειραματισμούς των φωβιστών, θα παρατηρήσει ο επισκέπτης, καθώς περιηγείται στις τέσσερις ενότητες της έκθεσης, που εγκαινιάζεται σήμερα, παρουσία της δισέγγονης του σπουδαίου ζωγράφου Πολ Σινιάκ, διευθύντριας του αρχείου του, Charlotte Hellman Cachin, και της συνεπιμελήτριας Marina Ferretti Bocquillon (επίτιμη επιστημονική διευθύντρια του Musee des impressionnismes Giverny). H έκθεση θα διαρκέσει έως τις 7 Απριλίου και συνοδεύεται από πολυτελή κατάλογο, ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά, δράσεις για άτομα άνω των 60 και άτομα με Ηπια Γνωστική Διαταραχή, καθώς και συναυλίες τζαζ.

—

♦ Πληροφορίες: Από 10 Ιανουαρίου μέχρι 7 Απριλίου. Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, Ερατοσθένους 13, Παγκράτι, Τ: 210 725 2895 | goulandris.gr