Ολος ο κόσμος του Μπότσογλου στη Χώρα της Ανδρου

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες της σύγχρονης ελληνικής τέχνης ο Χρόνης Μπότσογλου (1941-2022), έβαλε στο επίκεντρο της παραστατικής ζωγραφικής του τον άνθρωπο. «Ζωγραφίζω ανθρώπους επειδή είναι το ωραιότερο πράγμα που υπάρχει» εξηγούσε.

Από τα πορτρέτα των γονιών του και τις αυτοπροσωπογραφίες των νεανικών χρόνων μέχρι τα «Τοπία», τη μεγάλη πρόκληση στη ζωγραφική κατά τον ίδιο, συγκεντρώθηκαν έργα από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές και παρουσιάζονται στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Ανδρο, στην έκθεση «Η αδιάλλακτη ειλικρίνεια της ενσυναίσθησης» σε επιμέλεια της Μαρίας Κουτσομάλλη-Μορώ. Είναι η πρώτη αναδρομική μετά τον θάνατό του (3/3/2022), εγκαινιάστηκε το Σάββατο (2/7/23) και θα παραμείνει ανοιχτή για το κοινό μέχρι τις αρχές του Οκτωβρίου.

Το πανόραμα της τέχνης του Θεσσαλονικιού ζωγράφου με ρίζες από τη Μικρά Ασία, ο οποίος λάτρεψε από παιδί τη ζωγραφική, δούλεψε σκληρά και πάλεψε με τα εσωτερικά δαιμόνια για να διαμορφώσει το προσωπικό του ιδίωμα, παρουσιάζεται σε πρωτότυπο σχεδιασμό (Παρασκευή Γερολυμάτου και Ανδρέας Γεωργιάδης) στους τρεις ορόφους του μουσείου. Περισσότερα από εκατό έργα του Χρόνη Μπότσογλου, σχέδια με μολύβι, παστέλ, ελαιογραφίες, ακουαρέλες, μπρούντζινα, ορειχάλκινα και γύψινα, τα οποία καλύπτουν την περίοδο από το 1953 έως το 2018, δηλαδή περισσότερα από εξήντα πέντε χρόνια μιας εξαιρετικά γόνιμης, πολυεπίπεδης και εμπνευσμένης καλλιτεχνικής διαδρομής, παρουσιάζονται σε διάρθρωση που δεν ακολουθεί χρονολογική σειρά αλλά ενότητες, όπως ο ίδιος τις ξεχώρισε σε σημειώσεις και γραπτά.

«Μείναμε πιστοί στα κεφάλαια, τα οποία είχε ορίσει ο ίδιος. Αν και αναδρομική η έκθεση, δεν παραθέτει χρονικά τα έργα» είπε η κ. Κουτσομάλλη και εξήγησε ότι η ενότητα ξεκινάει με τα «Τοπία». Θαυμαστής του έργου του Σεζάν, ο Χρόνης Μπότσογλου αποφασίζει να ασχοληθεί με τα τοπία ενώ βρίσκεται στην 7η δεκαετία της ζωής του όταν κλείνεται σαν ασκητής σ’ ένα εγκαταλειμμένο ελαιοτριβείο στο Πετρί της Λέσβου και ζωγραφίζει τοπία που βλέπει. «Βλέπω τον Μπότσογλου ως αρχιτέκτονα της πέτρας, πως η γεωμετρική σκληρή μορφή θα σχεδιαστεί στα έργα με τον αέρα, τον ήλιο, χωρίς να ωραιοποιεί αυτό που βλέπουμε» είπε κατά την ξενάγηση η κ. Κουτσομάλλη. Οι πίνακες δημιουργήθηκαν από το 2008 έως το 2010, ενώ ανάμεσά τους βρίσκεται και «Βαλίτσα και παράθυρο» του 1977, μια εξαιρετική σύνθεση (λάδι σε καμβά) όπου από το ανοιχτό παράθυρο ξεπροβάλει το τοπίο, ενώ μία βαλίτσα περασμένων δεκαετιών βρίσκεται πλάι (έτοιμη προς αναχώρηση ή κλειστή ακόμα από την επιστροφή του ταξιδιώτη;).

Ακολουθεί στον επόμενο όροφο η ενότητα «Νεανικά έργα» με τα πρώτα σχέδια, όπως «Το σπίτι μου» του 1953, προσωπογραφίες των γονιών του, αυτοπροσωπογραφίες (όπως η εξαιρετική του 1962, αλλά και του 1967 που κοσμεί την αφίσα της αναδρομικής έκθεσης και το εξώφυλλο του καταλόγου), δύο από τις πρώτες προσωπογραφίες της Ελένης (1962 και 1963), του μοντέλου που απεικονίζεται σε πολλά έργα όλων των περιόδων του και δεν είναι άλλη από τη σύντροφο και σύζυγό του, την Ελένη Σακαντάνη, φοιτήτρια τότε της Φιλοσοφικής, με την οποία γνωρίστηκαν το 1962. «... περάσαμε λύπες και χαρές, αποκτήσαμε τρεις κόρες και, ναι, τόσα χρόνια μετά παραμένουμε ευτυχισμένοι που είμαστε μαζί», είχε πει ο ίδιος.

Στην ίδια ενότητα παρουσιάζεται το δίπτυχο «Ο Συνταξιούχος» (1974), όπου αποτυπώνει με φωτογραφικό ρεαλισμό πρόσωπα της οικογένειάς του και την ιστορία της, τον γάμο των γονιών του, τη γιαγιά του, Καλλιόπη, ενώ στο δεξί μέρος κυριαρχεί ο πατέρας του, Δημήτρης. Η πίστη του στον κομμουνισμό και η συνδικαλιστική δράση του είχαν τιμωρηθεί την εποχή εκείνη (1949) με απόλυση από την Εταιρεία Σιδηροδρόμων όπου εργαζόταν. «Είχα την τύχη να γεννηθώ από δύο υπέροχους ανθρώπους [...] ήταν φτωχοί, αλλά είχαν πλούσια καρδιά και κιμπαριλίκι, γι’ αυτό δεν μας έλειψε ποτέ τίποτα».

Στην ενότητα «Ερως» ξεχωρίζει το εξπρεσιονιστικό «Ερωτικό 1» (1963), που αποτυπώνει το ταλέντο και τις επιρροές εκείνης της εποχής. Ο Μπότσογλου αρχίζει να φτιάχνει ερωτικά σχέδια το 1986. Αλλά μόνο μία δεκαετία αργότερα, και σε ηλικία 60 ετών, βρίσκει τις πλαστικές λύσεις που του επιτρέπουν να εξερευνήσει πλήρως το θέμα. «Ο καημός του έρωτα είναι πιο δυνατός από τον φόβο του θανάτου. Αυτός κυριαρχεί στη ζωή. Μόνο που μέχρι τώρα δεν τολμούσα να ζωγραφίσω τον έρωτα, ίσως γιατί φοβόμουν μη με χάσει» («Το χρώμα της σπουδής», Πατάκης 2005).

Στην ενότητα «Το πέρασμα από τον ρεαλισμό στον υπαρξισμό» η πολιτική δράση του εκπροσωπείται από τον πίνακα «Χωρίς Τίτλο» (1971). Οταν επιστρέφει από το Παρίσι το 1972 είναι πολιτικοποιημένος -«πάντοτε και τώρα λέω ότι είμαι αριστερός», «Μονόγραμμα», 2017- καταγγέλλει τη χούντα των Συνταγματαρχών και προσεγγίζει το κίνημα του Νέου Ρεαλισμού, όπου τοποθετεί τη φωτογραφία στη βάση της καλλιτεχνικής έμπνευσης. Στην ενότητα παρουσιάζεται και η σειρά έργων «Αντίο Ατελιέ».

Ακολουθεί η ενότητα «Ζωγραφίζω ανθρώπους, επειδή είναι το ωραιότερο πράγμα που υπάρχει», όπου σπαρακτικές αυτοπροσωπογραφίες και πορτρέτα, «Ο Ζήτουλας» (1992) και «Ο Ασβεστάς» (1991) από τη σειρά «Επαγγέλματα», συνυπάρχουν με έργα που αφιερώνει στον καλό φίλο του, Διονύση Φωτόπουλο, με τα «Εννέα σχέδια» (1990) στα οποία αποτυπώνει τον Νίκο Κεσσανλή, τον Νίκο Καρούζο κ.ά.

Ακολουθεί η ενότητα «Μια προσωπική Νέκυια», πολύπτυχο 26 έργων μεγάλων διαστάσεων που ξεκινάει το 1993 και ολοκληρώνεται το 2000. Πηγή έμπνευσης είναι η ραψωδία λ’ της «Οδύσσειας» και αφετηρία η πανάρχαια ανάγκη του ανθρώπου να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη αγαπημένων προσώπων. Ο Μπότσογλου, σε έργα υψηλής αισθητικής και μεγάλης ευαισθησίας, θυμάται και αναπαριστά τη μητέρα του από τα νεανικά χρόνια μέχρι το τέλος της ζωής της, όπου το σώμα έχει παραδοθεί πλήρως στη φθορά του χρόνου, τον πατέρα του, συγγενείς, τον ποιητή Νίκος Καββαδία κ.ά.

Η έκθεση ολοκληρώνεται με τις «Αναφορές», όπου αποτίει φόρο τιμής στους δασκάλους του δημιουργώντας φανταστικά πορτρέτα καλλιτεχνών που αγάπησε και επηρεάστηκε από την τέχνη τους, δηλαδή των Γιαννούλη Χαλεπά, Γιώργου Μπουζιάνη, Βίνσεντ βαν Γκογκ, Χαϊμ Σουτίν, Αλμπέρτο Τζιακομέτι και Φράνσις Μπέικον.

Η έκθεση πλαισιώνεται από εκπαιδευτικά προγράμματα και συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο με όλα τα έργα, εισαγωγικό κείμενο της επιμελήτριας, αποσπάσματα από γραπτά και συνεντεύξεις του Χρόνη Μπότσογλου, χρονολόγιο κ.ά.

📌 Πληροφορίες: Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή Χώρα, Ανδρος Διάρκεια έως 1 Οκτωβρίου 2023