Χωρίς φλιτζανάκια... «Μυταράδες»

Τέλη δεκαετίας 1990, όταν ο Δημήτρης Μυταράς έκανε διακοπές με τη συζυγό του στη Μυτιλήνη, κάθισαν σε ένα παραδοσιακό καφενείο για καφέ. «Θα σας σερβίρω σε πολυτελείας φλιτζανάκια... “Μυταράδες”», τους είπε τότε ο καφετζής, ανίδεος ασφαλώς ότι είχε μπροστά του τον... αυθεντικό Μυταρά! Αγαπητός, δημοφιλής, από τους εμπορικότερους ζωγράφους της γενιάς του, ο Δημήτρης Μυταράς μπήκε σε κάθε σπίτι με χρηστικά αντικείμενα που συνόδευαν στα σούπερ μάρκετ προϊόντα γνωστών εταιρειών.

Πολλοί από αυτό τον γνωρίζουν, δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Ενας πολύπλευρος καλλιτέχνης, μοναδικός στο σχέδιο και στο χρώμα, που αφουγκραζόταν την εποχή του, με πολιτική ματιά, ευαισθησία για την κοινωνία, τη φύση και τα ζώα –ιδιαίτερα τα σκυλιά– λατρεία για το γυναικείο φύλο αλλά και σημαντική πορεία στο θέατρο.

Μυταράς, λοιπόν, εφ’ όλης της ύλης, στην Ανδρο, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, με την έκθεση «Δημήτρης Μυταράς: Από το σύγχρονο στο διαχρονικό» (μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου), που αφηγείται μοναδικά την καλλιτεχνική διαδρομή του, με την επιμέλεια της Μαρίας Κουτσομάλλη, τον σχεδιασμό της από τον Ανδρέα Γεωργιάδη και την Παρασκευή Γερολυμάτου και τον ογκώδη κατάλογο που τη συνοδεύει.

Ξεχωριστή όμως ήταν και η ξενάγηση το περασμένο Σάββατο, πριν από τα εγκαίνια, με τη Χαρίκλεια Μυταρά, αγαπημένο του μοντέλο και σύντροφο ζωής –από τα φοιτητικά τους χρόνια–, να μοιράζεται μαζί μας άγνωστες στιγμές: «Εζησα μαζί του τόσα πολλά χρόνια, ήμασταν αυτοκόλλητοι. Μου λείπει. Πιστεύω θα λείψει και από την Ελλάδα, γιατί ήταν μια καθαρή και ειλικρινής φωνή... Υποστήριζε τους συναδέλφους του... Το σπίτι μας ήταν εξομολογητήριο για τους σπουδαστές του. Σπουδαίος δάσκαλος, γιατί είχε τον τρόπο να βγάζει την αλήθεια κάτω από την επιφάνεια».

Μια μεγάλη φωτογραφία με το πρόσωπο του Δημήτρη Μυταρά σε μαύρο φόντο υποδέχεται τους επισκέπτες και γύρω στιγμιότυπα με συναδέλφους, φίλους και συνεργάτες. Με τον Κάρολο Κουν στο Θέατρο τέχνης, με την Καραΐνδρου, τον Καζάκο, την Καρέζη στα «Διαμάντια και μπλουζ», με τον Φασιανό στη Γαλλία, στο εργαστήριο του Χατζηκυριάκου-Γκίκα, με τον Τσαρούχη και τον Μόραλη σε εκθέσεις.

Σε μια φωτογραφία αγκαλιάζει τον σκύλο του, «Χόκνεϊ», όνομα που του έδωσε από τον Αγγλο ζωγράφο Ντέιβιντ Χόκνεϊ, και αλλού φτιάχνει ένα αεροπλανάκι για τον γιο του, Αριστείδη (μουσικός πλέον), στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Το νήμα της αφήγησης ξεκινάει από τη Χαλκίδα, όπου ο Δ. Μυταράς γεννήθηκε το 1934, τις σπουδές του το 1952 στην Καλών Τεχνών της Αθήνας, τη θητεία του στον στρατό και τα πολυσέλιδα γράμματα που έστελνε στη Χαρίκλεια, τα οποία συνόδευαν σχέδια-μικρά αριστουργήματα με στυλό, τις ζωγραφιές με τα κοστούμια και τα σκηνικά για παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.

Σταδιακά, το στοιχείο της βίας μπαίνει στις εικόνες του. Θρυμματισμένα αρχαία αγάλματα μαρτυρούν φθορά και την απειλή του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, ρεαλιστικά ντοκουμέντα από φωτογραφίες εφημερίδων με αυστηρούς άντρες που φορούν καπέλα και γυαλιά, εκφράζουν το κλίμα καταπίεσης και ανελευθερίας στη δικτατορία. Μάλιστα, γι’ αυτά τα έργα τον είχαν καλέσει στο τμήμα και του έκαναν τη σύσταση... «Καλύτερα να μην ζωγραφίσετε άλλα τέτοια».

Η αίσθηση της ελευθερίας αλλά και του κινδύνου που αποπνέουν οι μοτοσικλέτες τον κεντρίζουν, με αποκορύφωμα τον «Φόνο», έναν τεράστιο πίνακα, που θα τον δωρίσει στην Εθνική Πινακοθήκη στη μνήμη του αδικοχαμένου Θόδωρου Αγγελόπουλου, ο οποίος παρασύρθηκε από μηχανή.

Πορτρέτα μεγάλου μεγέθους με αγριεμένα σκυλιά αλλά και δρόμοι που «εισβάλλουν» στο φυσικό τοπίο, διαδέχονται υποβλητικά επιτύμβια και εκφραστικές γυναίκες μπροστά σε καθρέφτες. Κι όμως, παρ’ όλη τη φήμη του πορτρετίστα, ο Μυταράς δήλωνε ότι στους περισσότερους δεν άρεσαν τα πορτρέτα τους, επειδή δεν τους κολάκευε... «Τα καλύτερα έργα μου είναι πορτρέτα που δεν μου παρήγγειλε κανείς» τόνιζε.

Ο σπουδαίος ζωγράφος που έφυγε από τη ζωή πριν από ένα χρόνο έλεγε πως «Τα έργα ζωγραφικής ανήκουν μάλλον σ’ εκείνους που τα αισθάνονται και λιγότερο σ’ εκείνους που τα καταλαβαίνουν». Κι όμως, αυτή η έκθεση μας κάνει και να τα αισθανθούμε και να τα καταλάβουμε.