Τουριστικοποιημένο μνημείο του μέλλοντος η Μονή της Αγίας Αικατερίνης;

H δυσάρεστη εξέλιξη για το παρόν και το μέλλον της Μονής της Αγίας Αικατερίνης στο Ορος Σινά δεν αποτελεί έκπληξη για τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Απλώς αποδεικνύει ακόμα μία φορά ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη, πρώτον, ακολουθεί έναν μοναχικό δρόμο μακριά από τις απόψεις των επιστημόνων, τις οποίες δεν λαμβάνει υπ’ όψιν. Δεύτερον, δεν διαθέτει γρήγορα αντανακλαστικά και, τρίτον, το υπουργείο Πολιτισμού αδυνατεί να παίξει παρεμβατικό ρόλο για ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως το συγκεκριμένο, και να συσπειρώσει γύρω τους τη διεθνή επιστημονική κοινότητα που έτσι κι αλλιώς έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου εδώ και καιρό.

Κειμήλια

Στην εξέλιξη της απόφασης της αιγυπτιακής Δικαιοσύνης στο ιδιοκτησιακό καθεστώς και τη δήμευση των περιουσιακών στοιχείων της Μονής Αγίας Αικατερίνης στη χερσόνησο του Σινά σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει το πρόγραμμα τουριστικής ανάπτυξης Great Transfiguration Project (Μεγάλη Μεταμόρφωση) που εξελίσσεται στην περιοχή. Παρουσιάστηκε το 2021 και οι κατασκευαστικές εργασίες ξεκίνησαν άμεσα και συνεχίζονται με ταχείς ρυθμούς.

Πρόκειται για πρόγραμμα τουριστικής ανάπτυξης κολοσσιαίας κλίμακας που θα αλλάξει την όψη και τον χαρακτήρα του τόπου, ενώ ο κίνδυνος για τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης, ένα από τα παλαιότερα εν λειτουργία ορθόδοξα μοναστήρια στον κόσμο με ανεκτίμητα κειμήλια, είναι η τουριστικοποίηση. Αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμα και χθες η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, δεν έθεσε, έστω εκτός ατζέντας, το θέμα κατά τη Διάσκεψη της UNESCO στη Νάπολη που διοργανώνεται σε συνεργασία με την ιταλική κυβέρνηση και στην οποία παρευρέθηκε.

Για να ευλογήσουμε τα γένια μας, η «Εφ.Συν.» έχει δημοσιεύσει ήδη από τον Δεκέμβριο 2023 το άρθρο της Ελένης Μεθοδίου με τίτλο «Η οικουμενική αξία της Ιεράς Μονής του όρους Σινά “διακυβεύεται”».

Η αρχαιολόγος και πρώην αντιπρόεδρος της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO έγραφε μεταξύ άλλων «Η περιοχή της Αγίας Αικατερίνης με έκταση 60.100 εκτάρια περιλαμβάνει το μοναστήρι και την πόλη της Αγίας Αικατερίνης, μικρούς οικισμούς και το όρος Χωρήβ. Εργα μεγάλης κλίμακας υποδομών (ξενοδοχεία, ορεινά θέρετρα, οδικά δίκτυα) έχουν ήδη γίνει και άλλα βρίσκονται στη διαδικασία υλοποίησης με σκοπό την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού χωρίς να έχουν προηγηθεί μελέτες τουριστικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων, σχέδιο διαχείρισης επισκεπτών καθώς και μελέτη επίπτωσης στην οπτική - αισθητική ακεραιότητα της Μονής. Παραδοσιακοί οικισμοί στα χωριά των Βεδουίνων κατεδαφίζονται και αντικαθίστανται με νέα κτίσματα από σκυρόδεμα που αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του τοπίου. Κατά τη διάρκεια των έργων έχουν πραγματοποιηθεί ανασκαφές χωρίς να είναι γνωστά τα αποτελέσματα».

Η Ελένη Μεθοδίου αναφερόταν στη διατάραξη του οικοσυστήματος που διαθέτει σπάνια είδη πτηνών και φυτών τα οποία αναπτύσσονται «σε βραχώδεις σχηματισμούς ηλικίας άνω των 800 εκατομμυρίων ετών» και εκτιμούσε ότι το μνημείο θα έπρεπε «να είχε ήδη εγγραφεί στον «Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς σε Κίνδυνο» για να διαφυλαχθεί η οπτική - αισθητική ακεραιότητά του και η αυθεντικότητα του τοπίου».

Ακολούθως το Παρατηρητήριο Παγκόσμιας Κληρονομιάς - World Heritage Watch, η διεθνής οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών που εργάζεται για την προστασία και τη διατήρηση των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς, σε δελτίο Τύπου τον Δεκέμβριο 2024 με τίτλο «Ορος Σινά: Ενα Ιερό Τοπίο Παραμορφώνεται από Ενα Σχέδιο Μαζικού Τουρισμού» έκανε λόγο για τον κίνδυνο που διατρέχει η ιστορική μονή, η ευρύτερη περιοχή και το φυσικό περιβάλλον.

Καταστροφικές αλλαγές

«Η περιοχή του Μοναστηριού της Αγίας Αικατερίνης, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, υφίσταται σοβαρές και καταστροφικές αλλαγές καθώς η Αίγυπτος υλοποιεί το μεγαπρότζεκτ τουριστικής ανάπτυξης με την ονομασία “Το Μεγάλο Εργο της Μεταμόρφωσης”. Τα κρατικά ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι αυτό το στρατηγικό σχέδιο εθνικής σημασίας, το οποίο φέρεται να έχει την υποστήριξη του Προέδρου της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι, στοχεύει να μετατρέψει την Αγία Αικατερίνη σε νέο κόμβο θρησκευτικού, περιβαλλοντικού τουρισμού –σε απόλυτη αντίθεση με την ουσία αυτής της περιοχής: τη γαλήνη, τη μοναξιά και την πνευματικότητα. [...] Πλατείες, βίλες, εμπορικά παζάρια, πολυτελή ξενοδοχεία και άλλες υποδομές έχουν ήδη κατασκευαστεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη, απλωμένες πάνω σε ένα τοπίο ανεκτίμητης ιστορικής και πνευματικής σημασίας για τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ. Νέα έργα πρόκειται να ξεκινήσουν σύντομα και σε άλλες περιοχές του χώρου».

Το Παρατηρητήριο έκανε λόγο για εκτεταμένες ζημιές, παραβιάσεις δικαιωμάτων, για απώλεια σημαντικών τμημάτων της φυλετικής επικράτειας των Βεδουίνων Τζεμπελέγια της Αγίας Αικατερίνης, για κατεδαφίσεις κατοικιών, για την καταστροφή νεκροταφείου καθώς «ένας νέος αστικός κόσμος οικοδομείται γύρω από έναν λαό με νομαδική κληρονομιά».

Σημείωνε ότι η κυβέρνηση της Αιγύπτου έχει αγνοήσει πολλαπλές συστάσεις που έγιναν για την περιβαλλοντική μελέτη, η οποία παραβιάζει περιβαλλοντικούς νόμους σχετικά με τις εθνικές φυσικές προστατευόμενες περιοχές και τις κοινότητες που ζουν σε αυτές, ενώ «αγνόησε ειδοποίηση του 2023 που ζητούσε κατεπειγόντως την παύση των έργων στην Αγία Αικατερίνη. [...] Ιδιωτικές εταιρείες, όπως η ξενοδοχειακή αλυσίδα Steigenberger, φέρεται να έχουν αποκτήσει μεγάλα τμήματα αυτού του ιερού τοπίου για τις δραστηριότητές τους, ενώ σημαντικές τουριστικές εταιρείες προσεγγίζονται ώστε να προωθήσουν την Αγία Αικατερίνη ως έναν από τους κύριους νέους τουριστικούς προορισμούς τους».

Επιπτώσεις

Το World Heritage Watch ζητούσε εφτά μήνες πριν: Να σταματήσουν άμεσα οι κατασκευαστικές εργασίες στην περιοχή της Αγίας Αικατερίνης έως ότου αποσταλεί Αντιπροσωπεία Παρακολούθησης για να διερευνήσει τις επιπτώσεις των έργων.

Να ενταχθεί η Αγία Αικατερίνη στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς σε Κίνδυνο της UNESCO. Να προταθούν εναλλακτικές λύσεις για τη διατήρηση του χώρου, συμπεριλαμβανομένης της κατεδάφισης νέων κατασκευών για την αποκατάσταση του τοπίου. Να αξιολογηθεί ο ρόλος του γραφείου της UNESCO στο Κάιρο και να αποσυρθούν οι τουριστικές εταιρείες από το έργο.

Ανακοίνωση για το θέμα εξέδωσε και το ελληνικό ΙCOMOS. Υπογραμμίζει την ανησυχία του για τις εξελίξεις, ζητά την ακύρωση της απόφασης του αιγυπτιακού δικαστηρίου «ώστε να ενταθούν οι προσπάθειες για την ορθή διαχείριση αυτού του Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς» και θεωρεί σκόπιμο στην προσεχή σύνοδο της UNESCO, τον Ιούλιο του 2025, να εγγραφεί η Μονή της Αγίας Αικατερίνης στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς σε Κίνδυνο, «προκειμένου να ληφθούν ενισχυμένα μέτρα προστασίας της».

Δήμευση

Οπως αναφέρει το ICOMOS, «δεν διαφαίνεται πρόθεση των αιγυπτιακών αρχών να διακόψουν τις εργασίες. Το πρόβλημα που αναδείχτηκε, με την έκδοση της απόφασης μιας δικαστικής διαδικασίας, που εκκρεμούσε επί έτη, σχετικά με το καθεστώς της Μονής, δεν είναι μεμονωμένο. Εγγράφεται σε ένα δίκτυο πολιτικών και δράσεων σε παγκόσμια κλίμακα, που συνδέονται άρρηκτα και με όσα κλιμακώνονται τελευταία στην ανατολική Μεσόγειο και επιφέρουν γοργά ριζικές αλλαγές στις πολιτικές, οικονομικές και οικολογικές ισορροπίες της περιοχής.

Οι διαβεβαιώσεις των αιγυπτιακών αρχών ότι θα διαφυλαχθεί ο θρησκευτικός και λειτουργικός χαρακτήρας της Μονής δεν αναιρούν την ουσιαστική δήμευση της έγγειας περιουσίας της. Οι επιπτώσεις “στη διαφύλαξη του μοναστικού τρόπου λειτουργίας της Ιεράς αδελφότητας και του προσκυνηματικού χαρακτήρα” θα είναι μη αντιστρέψιμες, με αποτέλεσμα την ερήμωση της Μονής και την προσάρτηση του αραβικού πληθυσμού στο πλαίσιο της Μεγάλης Μεταμόρφωσης. Η Μονή θα διατηρηθεί ως τουριστικό αξιοθέατο, χωρίς ουσιαστικό θρησκευτικό περιεχόμενο. Δεν γίνεται αναφορά στα αμύθητης αξίας κειμήλια, που φυλάσσονται επί αιώνες στα κτίριά της, τα οποία εγγράφονται τόσο στην υλική όσο και στην άυλη κληρονομιά και τα οποία, συνεκδοχικά, προστατεύονται ως αναπόσπαστο τμήμα της Εξαιρετικής Παγκόσμιας Αξίας του συγκεκριμένου Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς, που ορίζεται από την UNESCO ως “Περιοχή Αγία Αικατερίνη” (“Saint Catherine Area”). [...] Στην περιοχή της Χερσονήσου του Σινά και της Παλαιστίνης “συνωστίζονται” μνημεία και ιερά, που συνδέονται με την απαρχή τριών μεγάλων θρησκειών. Η προοπτική της τουριστικής εκμετάλλευσης αυτών των μνημείων και ιερών, αλλά και των φυσικών πόρων τους, προκαλεί το ενδιαφέρον οικονομικών κολοσσών, που δεν διστάζουν να καταστρέψουν ουσιαστικές αξίες πολιτιστικής και ανθρωπιστικής κληρονομιάς, τις οποίες διατείνονται ότι αξιοποιούν. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, τα μνημεία καταντούν αντικείμενα μιας εικονιστικής ιστορικής - πολιτιστικής - ανθρωπιστικής πραγματικότητας, χωρίς σοβαρό περιεχόμενο».

Μόλις έγινε γνωστή η απόφαση του αιγυπτιακού δικαστηρίου την περασμένη εβδομάδα ανακοίνωση έβγαλε και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, που μεταξύ άλλων ανέφερε ότι «είναι εντυπωσιακό ότι παρά το ότι αυτό το μείζον ζήτημα είναι γνωστό από το 2015, η διαχείρισή του το τελευταίο διάστημα ήταν τέτοια που και το ίδιο το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών δεν φαίνεται να γνωρίζει ακριβώς τι έχει συμβεί. Η μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά ιδρύθηκε από τον Ιουστινιανό Α’ τον 6ο αιώνα και αποτελεί κιβωτό της χριστιανικής τέχνης στην Ανατολή με μοναδικούς θησαυρούς που χρονολογούνται από τη βυζαντινή και τη μεταβυζαντινή εποχή» και ζητούσε την επίσημη ενημέρωση του ΥΠΕΞ αλλά και της UNESCO, «η οποία έχει εντάξει το κτιριακό συγκρότημα της μονής στα μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς».