Η γέννηση του ποιητή που στεφάνωσε την αρετή με την τέχνη

Τα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου (1909-1990) είναι ζωγραφιές. «Πρωινά άστρα». Είναι λιμάνια που ξεκουράζονται οι ψαράδες, το κύμα και οι γλάροι. Είναι «επιτάφιοι» θρήνοι. Είναι η «ρωμιοσύνη», ολόκληρη η Ελλάδα κάτω από τις σημαίες του ήλιου. Είναι η αντίσταση. Η ποίηση που στεφανώνει την αρετή με την τέχνη.

Πρωτομαγιά γεννήθηκε και τον θυμόμαστε κάθε χρόνο.

«Ω πώς να σε ξεχάσω! Ολα για σένανε μες στο φτωχικό σπιτάκι μας μιλούνε, κι όλο για σένα οι άνεμοι, τα κύματα, έξω θρηνούνε… Θαμπό και κρύο το σούρουπο τα πράγματα χαϊδεύει, που απ’ το χάδι σου έχουν πάρει: μια τρυφεράδα αχνή, κι απ’ τη χάρη σου μια τέτοια χάρη! … Τρίζει έξω ο αγέρας, τρίζει στη σκαλίτσα μας… Μήπως το πάτημά σου είναι γλυκιά μου; Πώς τρέμει μου η ψυχή, η καρδιά πώς λαχταρά! Κι ω πώς να το πιστέψω; Είσαι μακριά μου».

Πόσο επίκαιρο είναι το απόσπασμα από τις «Γειτονιές του Κόσμου»:

«Βραδιάζει νωρίς στις συνοικίες. Κι είναι πολύ πικραμένες οι συνοικίες. Ο ήλιος χάνεται σκονισμένος πίσω απ’ τα βουνά όπως χάνεται ο θόρυβος μιας στρατιωτικής μοτοσυκλέτας στο μάκρος της λεωφόρου. Δεν ακούγεται τίποτα. Κλειδωμένα τα σπίτια. Κλειδωμένες οι καρδιές. Κλειδωμένα τα στόματα. Τίποτα. Μόνο το βήμα του αστυφύλακα ακούγεται καθαρά. Πολύ καθαρά το βήμα του αστυφύλακα στις βραδινές γειτονιές της Αθήνας. Οι γειτονιές θυμούνται. Οι γειτονιές δεν θέλουν να ξεχάσουν. Τα χαράματα οι ομοβροντίες στο σκοπευτήριο. Την νύχτα τα φώτα του Χαϊδαριού. Η συσκότιση. Το φιλί ήταν πικρό και βιαστικό. Υστερα πέφτανε τα χέρια στο πλάι. Μια πιστολιά στο δρόμο. Η νύχτα. Κι η τρεχάλα. Η νύχτα. Κι η καρδιά που χτυπάει δυνατά όπως χτυπάει μια γροθιά πάνου στο τραπέζι…».

Η ποίησή του είναι συνδεδεμένη με τη ζωή του τόπου, τους αγώνες και τις εμπειρίες του. Μου έλεγε ότι «η ζωή είναι θείο δώρο και όσα υπομένει κανείς αφήνουν πίσω τους ένα κέρδος». Οι εξορίες, τα βασανιστήρια, οι κακουχίες, υπήρξαν δάσκαλοι, ερεθίσματα, πηγές έμπνευσης, χωρίς τις οποίες η ποίηση δεν θα ήταν αυτό που είναι. Το ήξερε ο ίδιος, γι’ αυτό και σ’ έναν βαθμό ευγνωμονούσε τους διώκτες.

Ο Γιάννης Ρίτσος σ’ όλο το έργο του εκφράζει την αξία του ανθρώπου. Εγραφε ασταμάτητα, οκτώ έως δέκα ώρες την ημέρα, όχι μόνο τα ποιήματά του, αλλά και μερικά γράμματα στους φίλους του. Ενα απ’ αυτά απευθύνεται στη Χρύσα Προκοπάκη που ήταν φίλη και συνεργάτιδά του:

«Κοντεύει μεσάνυχτα. Είμαι μόνος. Μυρίζει καλοκαίρι. Ολο το απόγευμα έγραφα επιστολές, που θα ‘πρεπε να ‘χαν γραφτεί από μέρες, για να ξεμπλέξω και να μπορέσω να μείνω κάπως ελεύθερος μαζί σου, να σου κουβεντιάσω όσο και όπως μπορώ… [...] Μη νομίσεις πως θέλω να επαναλάβω το χιλιοειπωμένο και σαν λογοπαίγνιο πια "η ποίηση δεν γράφεται με ιδέες αλλά με λέξεις", σάμπως οι λέξεις να μην υποδηλούν έννοιες, πράγματα, ιδέες. Οχι. Αλλά μπορώ να πω πως η ποίηση δεν γράφεται μόνο με ιδέες. Ας τ’ αφήσουμε αυτό γιατί θα μας πάει πολύ μακριά. Κι ας δούμε έναν άλλο κίνδυνο που αφορά στην ποίηση άμεσα, στο ύφος και στο ήθος του ποιητή. Η μεγάλη ιδέα που μπορεί να σχηματίσει ο ποιητής για τον εαυτό του, απ’ την αγάπη και τον θαυμασμό του πλήθους καθώς και η διάθεσή του να διατηρήσει και να επαυξήσει αυτόν τον θαυμασμό, μπορεί να τον κάνει κάποτε να φουσκώσει ως τη γελοιότητα, να στρεβλώσει τον χαρακτήρα του, να πιστέψει πως είναι ο εκπρόσωπος του λαού του ή της χώρας του ή του κόσμου και το χειρότερο αυτό το φούσκωμα, αυτή η αυταρέσκεια να περάσει στο ύφος του, περιβλημένο τάχα τη δικαιωμένη, αντικειμενική έπαρση των δυνάμεων που αντιπροσωπεύει… Αν γλίτωσα κάπως εγώ απ’ αυτόν τον κίνδυνο είναι γιατί αρκετά νωρίς απόχτησα την "καλλιτεχνική πονηριά" να βάζω τους τρίτους να μιλάνε».