Βρέθηκε η μοναδική εν ζωή προσωπογραφία του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου

Η μοναδική αυθεντική προσωπογραφία του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου, αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες συντήρησης στο καθολικό της Παλαιάς Μονής Ταξιαρχών Αιγιαλείας από την αρχαιολόγο δρα Αναστασία Κουμούση, διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, πρόκειται για τη μοναδική εν ζωή προσωπογραφία, ένα αυθεντικό πορτρέτο στο οποίο ο ζωγράφος αποδίδει με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά», όπως τον αποκαλεί η λαϊκή παράδοση. Ο ζωγράφος, πιθανά από τον Μυστρά, απέδωσε έναν ήρεμο ώριμο άνδρα, με λεπτά χαρακτηριστικά, ο οποίος φέρει αυτοκρατορικά σύμβολα και κρατά σταυροφόρο σκήπτρο. Ο χρυσοκέντητος πορφυρός μανδύας του διακοσμείται με μετάλλια και δικέφαλους αετούς με στέμμα ανάμεσα στις κεφαλές τους, διακριτικό των μελών της οικογένειας των Παλαιολόγων.

Στο καθολικό της ιστορικής Μονής, την οποία ίδρυσε ο όσιος Λεόντιος, διατηρούνται δύο στρώματα τοιχογραφιών, υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας, των ύστερων βυζαντινών χρόνων που αντανακλούν τις αισθητικές τάσεις της Κωνσταντινούπολης. Κατά τις εργασίες η κ. Κουμούση εντόπισε το δεύτερο στρώμα τοιχογράφησης, το οποίο βάσει τεχνοτροπικών κριτηρίων χρονολογείται με ασφάλεια στα μέσα του 15ου αιώνα. Η Μονή βρίσκεται κάτω από τους πρόποδες του όρους Κλωκός σε υψόμετρο 450 και σε απόσταση 15 χιλιομέτρων από το Αίγιο. «Είναι η τελευταία χρονολογικά σωζόμενη προσωπογραφία αυτοκράτορα στη βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική και το μοναδικό πορτρέτο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, σύγχρονο με τη σύντομη βασιλεία του (6 Ιανουαρίου 1449-29 Μαΐου 1453)» γράφει η ανακοίνωση του ΥΠΠΟ. «Ως πορτρέτο δεν είναι ιδεαλιστικό ή τυποποιημένο. Πρόκειται για αυθεντική προσωπογραφία, που αποδίδει με ακρίβεια τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα. Είναι μια μορφή γήινη, ένας ώριμος άντρας, με λεπτό πρόσωπο και εξατομικευμένα χαρακτηριστικά, που αποπνέει ηρεμία και ευγένεια. Στον Μυστρά, απ’ όπου πιθανότατα προερχόταν ο ζωγράφος που εικονογράφησε το δεύτερο στρώμα του καθολικού, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είχε ζήσει πέντε χρόνια ως δεσπότης, πριν στεφθεί αυτοκράτορας. Το αυτοκρατορικό πορτρέτο συνδέεται με τη γνωστή από τις γραπτές πηγές γενναιόδωρη χορηγία των αδελφών του στη Μονή, μετά τη λήξη του πρώτου μεταξύ τους εμφυλίου πολέμου (1449–1450), που επιτεύχθηκε με τη “διαιτησία” του Κωνσταντίνου, όπως αναφέρει ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης». Η Μονή είχε ανακαινιστεί με χορηγία των αδελφών του Κωνσταντίνου, των δεσποτών Δημητρίου και Θωμά.

Το έργο της αποκατάστασης και συντήρησης, που επιτελούν σε μνημεία όλης της επικράτειας οι Εφορείες Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ, χαρακτήρισε «εξαιρετικά σημαντικό» η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, «καθώς φέρνει στο φως μοναδικές αρχαιολογικές μαρτυρίες που συνδέονται με ιστορικά πρόσωπα». Για το συγκεκριμένο πορτρέτο η υπουργός ανέφερε: «Ο ζωγράφος πρέπει να απέδωσε τα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου ΙΑ΄ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου από ιδία αντίληψη, δηλαδή το πρότυπό του να μην ήταν ένα επίσημο αυτοκρατορικό πορτρέτο, όπως συνηθιζόταν, αλλά ο ίδιος ο αυτοκράτορας».