Μικροί ήρωες μέσα στις αντιξοότητες της καταστροφής

Δύο νέοι σε ηλικία δημιουργοί, παρεμβατικοί σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα, ξεκίνησαν την περασμένη άνοιξη ένα οδοιπορικό με σκοπό να τεκμηριώσουν τον απόηχο των φυσικών καταστροφών που έπληξαν την Ελλάδα το 2023. «Θέλαμε να εξερευνήσουμε τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης – πώς αυτές οι δυνάμεις τέμνονται και διαμορφώνουν η μια την άλλη. Αυτό που φανταζόμασταν θα ήταν ένα ξεκάθαρο χρονικό της καταστροφής και της ανάκαμψης. Αυτό που βρήκαμε ήταν ένα μωσαϊκό ανθεκτικότητας, φόβου και ελπίδας – σκηνές που παραμένουν ζωντανές στη μνήμη μας...».

Ο 34χρονος Ιλίρ Τσούκο, που γεννήθηκε στην Αλβανία και μεγάλωσε στην Ελλάδα, εικαστικός αφηγητής που δραστηριοποιείται σε Τίρανα, Αθήνα και Βερολίνο, και η 31χρονη Ανια Τρόλενμπεργκ, Γερμανίδα συγγραφέας και κινηματογραφίστρια, που εργάζεται στα Βαλκάνια, ξεδιπλώνουν το πλούσιο υλικό του μεγάλου οδοιπορικού τους, παρουσιάζοντας φωτογραφίες, βίντεο και ιστορίες σε μια έκθεση πολυμέσων με τίτλο «Βeyond Destruction – Ρόδος, Θεσσαλία, Εβρος», στο Goethe-Institut Athen. Με μοναδική ευαισθησία και ανθρωπιά δίνουν τον λόγο στους ίδιους τους ανθρώπους που βίωσαν την καταστροφή και αποτυπώνουν τα αντιθετικά συναισθήματα και τις εμπειρίες τους. Καταγράφουν τις πολύπλοκες ανθρώπινες αντιδράσεις, οι οποίες μαρτυρούν όχι μόνο το σκοτάδι και την απόγνωση, αλλά επίσης την ελπίδα και την ανανέωση.

«Στις εικόνες μας, δεν στοχεύουμε να επικεντρωθούμε αποκλειστικά στην ίδια την καταστροφή ή στην ακατέργαστη δύναμη της φύσης. Αντίθετα, προσπαθούμε να αναδείξουμε το αδάμαστο ανθρώπινο πνεύμα, την επιθυμία για ζωή, την αναζήτηση της ομορφιάς μέσα στην καταστροφή και τις αξιοσημείωτες δυνατότητες για αγάπη και αλληλεγγύη που συχνά αποκαλύπτονται μπροστά στην καταστροφή. Στόχος μας είναι να απαθανατίσουμε αυτές τις στιγμές ανθεκτικότητας και σύνδεσης, δείχνοντας πώς οι άνθρωποι ενώνονται και βρίσκουν δύναμη μέσα στις αντιξοότητες», δηλώνουν στην «Εφ.Συν.».

«Το 16ήμερο ταξίδι μας ξεκίνησε στα μέσα Μαρτίου στη Θεσσαλία, μια από τις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τις πλημμύρες. Από εκεί, ταξιδέψαμε στην Αλεξανδρούπολη και τη Ρόδο, περιοχές που έχουν πληγεί βαθιά από τις πυρκαγιές. Στην πορεία, συναντήσαμε ιστορίες απώλειας αλλά και τεράστιου θάρρους, αποφασιστικότητας και θέλησης για ανοικοδόμηση. Κάθε στάση αποκάλυπτε τον αγώνα των ανθρώπων για προσαρμογή, για ανάκαμψη και να χαράξουν ένα νέο μονοπάτι ανάμεσα στα ερείπια».

● Ποιες ήταν οι πρώτες αντιδράσεις σας μπροστά στο ασύλληπτο μέγεθος της καταστροφής;

Το ταξίδι μας ξεκίνησε σε ένα μικρό χωριό της Αστρίτσας, όπου φτάσαμε αργά το βράδυ. Το κατάλυμά μας βρισκόταν σε περιοχή που είχε πληγεί πολύ από τις πλημμύρες. Προς έκπληξή μας, το σπίτι ήταν πεντακάθαρο: φρεσκοβαμμένοι τοίχοι, καθαρισμένα δάπεδα και το αχνό άρωμα του καθαριστικού. Δεν υπήρχε ορατό ίχνος της καταστροφής. Μας έκανε να αναρωτηθούμε: Πώς θα μπορούσαμε να τεκμηριώσουμε μια καταστροφή όταν η ζημιά δεν ήταν πλέον ορατή; Ωστόσο, τις επόμενες μέρες, συνειδητοποιήσαμε ότι είχαν μείνει πολλά αόρατα σημάδια στις ψυχές των ανθρώπων. Η συναισθηματική και ψυχολογική επιβάρυνση ήταν εμφανής στις συνομιλίες που είχαμε με τους κατοίκους, οι οποίοι πάσχιζαν να επεξεργαστούν όσα είχαν βιώσει.

Στον κοντινό Βλοχό το σκηνικό ήταν εντελώς διαφορετικό. Το χωριό φαινόταν εγκαταλειμμένο, με προσόψεις καλυμμένες με λάσπη και κοντέινερ να ξεβράζονται από τα νερά της πλημμύρας.

Λίγες μέρες αργότερα στην Αλεξανδρούπολη, συναντήσαμε ένα παρόμοιο δυστοπικό τοπίο. Οδηγώντας περάσαμε μέσα από χωράφια – μαυρισμένη, απανθρακωμένη γη, μια έντονη υπενθύμιση των πυρκαγιών. Αλλά μετά από προσεκτικότερη παρατήρηση, προέκυψε μια άλλη ιστορία: η φύση είχε ήδη αρχίσει να ανακτά τον χώρο της. Ανάμεσα στους καμένους κορμούς των δέντρων φύτρωναν φρέσκα πράσινα φύλλα, προσφέροντας μια απρόσμενη αίσθηση ανανέωσης.

Στη Ρόδο το φαινόμενο αυτό ήταν ακόμη πιο έντονο. Το καμένο δάσος είχε μεταμορφωθεί σε ένα σκηνικό εξαιρετικής ομορφιάς. Οι στάχτες των κατεστραμμένων δέντρων είχαν εμπλουτίσει το χώμα, δημιουργώντας μια γονιμότητα που δεν είχαμε ξαναδεί. Το τοπίο ήταν σε πλήρη άνθιση – μια ισχυρή απόδειξη της ανθεκτικότητας και της ικανότητας της φύσης να αναγεννάται στον απόηχο της καταστροφής.

● Υπάρχει κάποια ιστορία που σας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση;

Πώς να εστιάσουμε σε μία; Υπήρχε ένας αγρότης που έσωσε τους γείτονές του από τις πλημμύρες. Υπήρχε ένας καπετάνιος που δέθηκε σε έναν σωλήνα για να φτάσει στο σκάφος του, με το οποίο αργότερα θα έσωζε πολλούς ανθρώπους. Υπήρχε ένας δασολόγος που εσκεμμένα έβαλε φωτιά στα δικά του δέντρα για να αποτρέψει μια μεγαλύτερη καταστροφή. Αλλά παράλληλα με αυτές τις ιστορίες ηρωισμού, υπήρξαν και μικρότερες, πιο ήσυχες στιγμές που μας συγκίνησαν βαθιά: στη Ρόδο, συναντήσαμε έναν ηλικιωμένο άνδρα να φυτεύει ελιές μετά τη φωτιά, γνωρίζοντας ότι θα περνούσαν χρόνια μέχρι να καρποφορήσουν. Στο Κήρυκι, μια 80χρονη γυναίκα πότιζε τα τριαντάφυλλα στον κήπο του σπιτιού της, που είχε γίνει στάχτη – μικρές αλλά δυνατές χειρονομίες ελπίδας και δέσμευσης για το μέλλον.

Στον Βλοχό, στη Θεσσαλία, συναντήσαμε τον Μακρή ο οποίος κάποτε διηύθυνε ένα εστιατόριο στη Γερμανία και μετά επέστρεψε στο σπίτι για να χτίσει τη ζωή του ως αγρότης. Εζησε τον εφιάλτη βλέποντας τα άψυχα σώματα των 300 προβάτων του που πνίγηκαν από την πλημμύρα τον Σεπτέμβριο του 2023. Ο Μακρής έλαβε 32.000 ευρώ ως αποζημίωση για ζημιές που υπολόγισε σε 120.000 ευρώ. Ωστόσο, η ζωή συνεχίζεται: ακριβώς έναν χρόνο μετά την καταστροφή, βρέθηκε να χορεύει στον γάμο της κόρης του. «Μόλις μάθεις να χτίζεις μια ζωή, κουβαλάς αυτή την ικανότητα μέσα σου – μπορείς να ξεκινήσεις εκ νέου, όσο συχνά χρειάζεται», μας είπε.

● Τι ήταν αυτό που υπερτερούσε στις σκέψεις των πληγέντων. Η δύναμη της φύσης, η ανθρώπινη παρέμβαση ή μήπως η κρατική αποτυχία;

Και τα τρία. Μια καταστροφή είναι ένας βάναυσος δάσκαλος, που αναγκάζει τους ανθρώπους να έρθουν αντιμέτωποι με το δέος και τον σεβασμό τους για τη φύση. Σε αρκετά σημεία του ταξιδιού μας ήταν εμφανής η συντριπτική δύναμη της φύσης. Ενώ η ίδια η φύση είναι εύθραυστη, συνειδητοποιήσαμε ότι η ανθρώπινη υποδομή είναι ακόμη πιο εύθραυστη. Στη Ζαγορά, για παράδειγμα, οι μηλιές συνέχισαν να καρποφορούν ακόμη και κατά τη διάρκεια των πλημμυρών, αλλά οι αγρότες δεν μπορούσαν να φτάσουν στα χωράφια τους.

Ασφαλώς, πολλά άτομα που επλήγησαν εξέφρασαν την απογοήτευσή τους για την έλλειψη ανταπόκρισης του κράτους κατά τη διάρκεια της καταστροφής και την ανεπαρκή υποστήριξη στη συνέχεια. Για αυτούς, η κρατική παρέμβαση –ή η αποτυχία της– έπαιξε αναμφισβήτητο ρόλο στο μέγεθος των δεινών τους.

Ωστόσο, υπήρχε ένα άλλο στοιχείο που δεν είχαμε σκεφτεί όταν ξεκινήσαμε το ταξίδι μας: η πίστη. Για πολλούς που συναντήσαμε, η καταστροφή θεωρήθηκε θεϊκή τιμωρία για την κακή μεταχείριση της ανθρωπότητας στον φυσικό κόσμο. Εχει ενδιαφέρον ότι για αυτά τα άτομα, η πίστη στον Θεό και η αποδοχή της κλιματικής αλλαγής δεν ήταν αντιφατικές, αλλά συμπληρωματικές εκφάνσεις της ίδιας κρίσης.

● Καταλαβαίνω πως η αλληλεγγύη είναι ο κοινός παρονομαστής όσων είδατε και ακούσατε στο οδοιπορικό σας.

Μια απροσδόκητη αλήθεια μας αποκαλύφθηκε: η σκληρότητα της φύσης συχνά φωτίζει τη βαθιά ικανότητα των ανθρώπων για αγάπη και θυσίες. Σε αυτές τις στιγμές, οι κοινότητες ενώνονται, ανοίγοντας τις πόρτες και τις καρδιές τους σε όσους έχουν ανάγκη. Η καταστροφή, παρ’ όλα τα δεινά της, φαίνεται να οδηγεί τον μετασχηματισμό, αναγκάζοντάς μας να προσαρμοστούμε, να ξαναχτίσουμε και να σφυρηλατήσουμε την αλληλεγγύη. Ωστόσο, αυτό εγείρει ένα δύσκολο ερώτημα: πρέπει να ενστερνιστούμε την καταστροφή ως αναπόσπαστο μέρος της ύπαρξης, ξεκλειδώνοντας τις δυνατότητές της για ανθεκτικότητα και ανανέωση; Ή μήπως υπάρχει κίνδυνος αυτή η αποδοχή να γίνει μια σιωπηρή παράδοση στο αναπόφευκτο της καταστροφής;

♦ Πληροφορίες: Goethe-Institut Athen (Ομήρου 14-16), τηλ. 210-3661000. Διάρκεια: 12.12.2024-31.01.2025. Ωράριο: Δευτ.-Πέμπ. 8.00-22.00, Παρ. 8.00-17.00. Είσοδος ελεύθερη. Το πρότζεκτ πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ - Γραφείο Θεσσαλονίκης.