Πώς μια ιδιωτική συλλογή γίνεται δημόσιο κτήμα όλου του κόσμου

Αποστολή στο Λονδίνο

Θα σας πω. Ενας πολύ καλός φίλος μού έστειλε τη φωτογραφία με τα δύο εγγόνια του πιασμένα χέρι χέρι να προχωρούν στην έκθεση στο Καπνεργοστάσιο. Αυτή είναι η μεγάλη χαρά μου για τα έργα της Συλλογής. Να τα βλέπει ο κόσμος. Ισως στο μέλλον κάνουμε σήμα του ΝΕΟΝ τη φωτογραφία με τα δύο παιδάκια», έλεγε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος στους δημοσιογράφους, στην άτυπη συζήτηση που είχε στηθεί, σε χαλαρό κλίμα, σ’ ένα από τα τραπέζια, το βράδυ της περασμένης Πέμπτης, την ίδια ώρα που η Εθνική μας κατέγραφε τον δικό της άθλο στο στάδιο «Γουέμπλεϊ». Η ελληνική νίκη προκάλεσε τις ιαχές θριάμβου και τα γέλια χαράς της αποστολής στο Λονδίνο, ανατρέποντας την «καθώς πρέπει» ατμόσφαιρα στο εστιατόριο. «Είστε γουρλής, κάθε φορά που θα παίζει η Εθνική να κάνετε μια παρουσίαση και μια δωρεά στην Tate», τον πείραξε η συνάδελφος, ενώ εκείνος γελούσε και για τη νίκη και για τον χαρακτηρισμό. Εξάλλου η ημέρα ήταν ξεχωριστή και για τον ίδιο, αφού παρουσιάστηκαν στις Tate Modern, Tate Britain και Tate St Ives έργα από τη Δωρεά της Συλλογής του, ενταγμένα στις μόνιμες βρετανικές συλλογές και σε διάλογο με τα έργα τους.

Αναλυτικά, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος είχε μιλήσει νωρίτερα, το μεσημέρι, στο αμφιθέατρο της Tate Modern, παρουσία καλλιτεχνών, επιμελητών, διευθυντών μουσείων, δημοσιογράφων, στην παρουσίαση της αγγλικής έκδοσης «Στοχασμοί του συλλέκτη: Η Ειρήνη Πάρη συνδιαλέγεται με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο», που καταγράφει τη συζήτηση που ξεκίνησε ανάμεσα σε δύο συνοδοιπόρους στη ζωή και την τέχνη και κατέληξε σ’ ένα βιβλίο για την τέχνη, την ενασχόληση με αυτήν και το πάθος τού συλλέγειν. Το βιβλίο που αποτυπώνει τη ματιά και το όραμα του συλλέκτη να καταστεί «η ιδιωτική συλλογή δημόσιο αγαθό» παρουσιάστηκε στο πλαίσιο συζήτησης ανάμεσα στην Ειρήνη Πάρη και τον Δ. Δασκαλόπουλο με τον Βρετανό δημοσιογράφο Πίτερ Ασπντεν. Η έκδοση (προηγήθηκε η παρουσίαση της ελληνικής το καλοκαίρι στην Αθήνα) προσεγγίζει τη δημιουργία της συλλογής ανατρέχοντας στην πορεία του συλλέκτη (και διακεκριμένου επιχειρηματία), ο οποίος συγκέντρωσε, για περισσότερα από τριάντα χρόνια, έργα των σπουδαιότερων σύγχρονων καλλιτεχνών της διεθνούς πρωτοπορίας. Και ας μην τα χαρακτηρίζει ο ίδιος «όμορφα», όπως επισημάνθηκε κατά τη συζήτηση, για να απαντήσει «η τέχνη δεν κάνει όμορφα πράγματα πια» και να αποσπάσει το γέλιο της αίθουσας. «Η συλλογή μου», πρόσθεσε μετά, «προσπαθεί να περιλάβει έργα που αποτυπώνουν ή εξερευνούν το βάθος της ανθρώπινης υπόστασης».

«Πρόκειται για μια συλλογή στοχασμών, που «ενσωματώνει» τη δημιουργία των τελευταίων δεκαετιών», είπε ο Ειρήνη Πάρη και τη χαρακτήρισε «βαθιά ελληνική γιατί βάζει στο επίκεντρο τον άνθρωπο» αλλά και «πολιτική» ταυτόχρονα. Αναμφισβήτητα ασκείς πολιτική στον πολιτισμό όταν αναλαμβάνεις πρωτοβουλίες και διοργανώνεις εκθέσεις, χορηγίες, πολιτιστικές δράσεις και ανακαινίσεις κτιρίων (Καπνεργοστάσιο), όταν προχωράς σε συμπράξεις διοργανώσεων όπου η πολιτιστική κληρονομιά συνομιλεί με τη σύγχρονη τέχνη, όταν ιδρύεις Οργανισμούς όπως το ΝΕΟΝ και η ΔιαΝΕΟσις και τελικά προχωράς σε μια Δωρεά της Συλλογής με την οποία ενώνεις τέσσερα εμβληματικά μουσεία από Ευρώπη και Αμερική, συμπεριλαμβάνοντας και τη χώρα σου.

Οπως αποκαλύφθηκε στη συζήτηση αλλά και στις σελίδες του βιβλίου, με το πέρασμα του χρόνου διαμορφώθηκε εντός του Δ. Δασκαλόπουλου η ξεκάθαρη ιδέα της δωρεάς της συλλογής σε δημόσια μουσεία «που μπορούν να τα διαχειριστούν καλύτερα», εγγυώνται τη συντήρηση και την ανάδειξή τους. Μια ριζοσπαστική δύσκολη πράξη που αποτυπώνει τη θέση του ότι λειτούργησε ως θεματοφύλακας των έργων αλλά και «για να τα βλέπει ο κόσμος», όπως συχνά επαναλαμβάνει, καθώς «η τέχνη έχει νόημα μόνο όταν βρίσκεται σε συνδιαλλαγή, σε επικοινωνία με τον αποδέκτη της, με τον άνθρωπο».

Η Δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου που ανακοινώθηκε το 2022 περιλαμβάνει 350 έργα της συλλογής του από 142 καλλιτέχνες της σύγχρονης τέχνης, τα οποία δόθηκαν σε: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) στην Αθήνα, Tate Modern στο Λονδίνο, Guggenheim στη Νέα Υόρκη και MCA στο Σικάγο. Ετσι μια ιδιωτική συλλογή μετουσιώνεται σε δημόσιο αγαθό που έχει ελεύθερη πρόσβαση το κοινό καθώς τα έργα εντάσσονται σταδιακά στις μόνιμες συλλογές των μουσείων.

Στην Tate Modern

«Ναός» της σύγχρονης και μοντέρνας τέχνης μπορεί να χαρακτηριστεί άνετα η Tate Modern με τους χιλιάδες επισκέπτες που συρρέουν για να δουν τα έργα καλλιτεχνών που καινοτόμησαν, άλλαξαν κατευθύνσεις στην τέχνη και πολλοί εξ αυτών είναι ενεργοί και σήμερα. Φτάσαμε νωρίς το πρωί και είδαμε τις ουρές να σχηματίζονται πριν ανοίξουν οι πόρτες (με δωρεάν είσοδο) για το κοινό όλων των ηλικιών και πολλών διαφορετικών εθνικοτήτων. Μαθητές σε γκρουπ, μεμονωμένοι επισκέπτες, παρέες φιλότεχνων που έκαναν «μπαμ» από μακριά αλλά και φοιτητές Καλών Τεχνών που σχεδίαζαν στα μεγάλα μπλοκ τους. Οπως η κοπέλα που είχε καθίσει στο πάτωμα και με προσήλωση αποτύπωνε στο χαρτί το μικρής κλίμακας έργο, μια φιγούρα με πολυφορεμένα ρούχα που φωτιζόταν ιλαρά, του Βλάση Κανιάρη. Το γλυπτό στέκει στο πλάι της μεγάλης εγκατάστασης «Πιθανό Φόντο» του 1974 που κυριαρχεί στην αίθουσα και συνομιλεί με τη μνημειακή εγκατάσταση του Γιόζεφ Μπόις.

Κανιάρης και Μπόις, Μπουρζουά και Χάμονς

Η εύθραυστη, φορτισμένη συγκινησιακά, γλυπτική εγκατάσταση με τα χρησιμοποιημένα αντικείμενα, τα φθαρτά και φθαρμένα υλικά του πρωτοποριακού Κανιάρη, που επηρεάστηκε από την Arte Povera, σχολίασε τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της εποχής του, ενέταξε στα έργα του το υλικό του γύψου που παραπέμπει στη χουντική περίοδο και τελικά δημιούργησε μεταβαλλόμενες συνθέσεις, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των υλικών, που συμβόλισαν «την προσαρμογή των μεταναστών στο νέο τους περιβάλλον», συνομιλεί στον ίδιο χώρο με τα άκαμπτα υλικά από μπρούντζο και αλουμίνιο του Μπόις.

Ο Γερμανός καλλιτέχνης, που επηρεάστηκε από το κίνημα Fluxus της δεκαετίας του 1960, μιλάει για τον εθνικισμό στη δική του πατρίδα, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. «Οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν φυσικά αντικείμενα για να δημιουργήσουν γλυπτά τα οποία καταδεικνύουν το πολιτικό δυναμικό της τέχνης», είπε κατά την ξενάγηση η Κέιτι Γουάν, υπεύθυνη επιμελήτρια της Tate για τη Δωρεά της Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου.

Στην ξενάγηση βλέπουμε το μεγάλων διαστάσεων φαλλικό γλυπτό «Μικρό κορίτσι» (1968-69) που αιωρείται, της Λουίζ Μπουρζουά, την εντυπωσιακή γλυπτική εγκατάσταση «Babel» (2001) του Βραζιλιάνου Σίλντο Μεϊρέλες που έχει τη μορφή κολοσσιαίου κυλινδρικού πύργου κατασκευασμένου από εκατοντάδες μεταχειρισμένα ραδιόφωνα, τα έργα του Αφροαμερικανου Ντέιβιντ Χάμονς που λατρεύει να δουλεύει στον δρόμο και ενσωματώνει στα έργα του υλικά, αντικείμενα, εικόνες που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή των Αφροαμερικανών. Ο εντυπωσιακός πορτοκαλί τοίχος που δημιούργησε για τον φίλο του ποιητή Στιβ Κάνον στο East Village, το έργο του 1975 όταν κάλυψε το γυμνό του σώμα με μαγειρικό λίπος και πίεσε τον εαυτό του πάνω σε χαρτί ή χαρτόνι και το «Blue Angels» (1970) που απεικονίζει τρεις αιωρούμενους φαλλούς.

Γυναικείες υποψηφιότητες για το Turner

Αλλες δύο αίθουσες είναι αφιερωμένες στη δουλειά του γλύπτη Ρόμπερτ Γκόμπερ και του ανατρεπτικού Μάρτιν Κίπενμπεργκερ, ενώ ξεχωρίζει η εγκατάσταση της Βρετανίδας γλύπτριας και φωτογράφου Ελεν Τσάντγουικ (1953-1996), από τις επιδραστικότερες και μια από τις πρώτες γυναίκες που προτάθηκαν το 1987 για το βραβείο Turner. H εγκατάσταση αποτελείται από 12 λευκά, χάλκινα γλυπτά που μοιάζουν με λουλούδια πάνω σε ένα πράσινο χαλί που παραπέμπει στο γρασίδι. Δημιουργήθηκαν από ούρα δικά της και του συνεργάτη της σε λοφίσκους χιονιού, τα οποία στη συνέχεια χυτεύτηκαν σε μπρούντζο και επισμαλτώθηκαν.

Από τις ξεχωριστές στιγμές το καθηλωτικό βίντεο της Πιπιλότι Ριστ που παρακολουθείς ενώ κάθεσαι αναπαυτικά στο παχύ χαλί με τις μεγάλες μαξιλάρες. Ενα ταξίδι στον κόσμο των χρωμάτων, κάτω από το νερό, στα λιβάδια από τουλίπες, στο αιώνιο κόκκινο του αίματος, στον κόσμο των αισθήσεων και των παραισθήσεων του έργου «Λοβός πνεύμονα» (2009).

Στην Tate Britain φιλοξενείται και η εγκατάσταση βίντεο του Αμερικανού γλύπτη και φωτογράφου Πολ Φάιφερ που βρίσκεται σε συνομιλία με τον ζωγράφο που κατάφερε να απεικονίσει μοναδικά το φως, τον JMW Turne, στον πίνακα «Light and Colour (Goethe’s Theory) - the Morning after the Deluge». Επίσης τρία σημαντικά έργα της δεκαετίας του 1990, η εγκατάσταση σε μέγεθος δωματίου της Μόνα Χατούμ, τα ντουλάπια με βάζα φορμαλδεΰδης του.

Ντάμιεν Χιρστ και το γλυπτό-τουαλέτα με το πούρο και τα δύο καρύδια που παραπέμπουν στο φαλλικό σύμβολο, της Σάραχ Λούκας.