Λίθινα εργαλεία που κατασκευάστηκαν εκατομμύρια χρόνια πριν από τους προϊστορικούς μας προγόνους και τα οποία δίνουν πληροφορίες για τις δεξιότητες, την ευρηματικότητα αλλά και την αισθητική τους. Λίθινα τέχνεργα από τον Παλαιό Κόσμο, δηλαδή από αρχαιολογικές θέσεις της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. «Μορφές σε λίθο» που εικονίζουν κυρίως πτηνά αλλά και πρόσωπα.
Ολα αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα όπως και τα λίθινα εργαλεία της αχελαίας τεχνικής παράδοσης από τη Λέσβο. Συνομιλούν στην έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής. Αρχαιολογικά ευρήματα από τον Παλαιό Κόσμο και τη Λέσβο 2,5 εκατομμύρια έως 50.000 χρόνια πριν από σήμερα» στο Μουσείο Μπενάκη.
Πρόκειται για την πρώτη μεγάλης κλίμακας έκθεση παλαιολιθικών εκθεμάτων που διοργανώνεται στη χώρα μας, φέρνοντάς μας πιο κοντά στις καταβολές μας και ανοίγοντας ένα παράθυρο στα προγονικά είδη που προηγήθηκαν του δικού μας, του Homo sapiens. Και εκείνα τα είδη κατασκεύαζαν εργαλεία, επέλεγαν εντυπωσιακά πετρώματα, επιδίωκαν τη συμμετρία, τους έδιναν δακρυόσχημα και σφαιρικά σχήματα και ενίοτε δημιουργούσαν το χρηστικό εργαλείο τους έχοντας ως κεντρικό σημείο αναφοράς ένα φυσικό αποτύπωμα στο πέτρωμα!
Ο χειροπέλεκυς, πολυχρηστικό εργαλείο με τεράστια διάρκεια ζωής πάνω από 1,5 εκατομμύριο χρόνια, θεωρείται ένα από τα μακροβιότερα εργαλεία στην Ιστορία. Προέκταση του σώματος, εμφανίστηκε στη Νότια Αφρική και από εκεί εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, την Κίνα, κ.α. Ενας από τους πολλούς χειροπελέκεις που παρουσιάζεται στην έκθεση με προέλευση από τη Νότια Αφρική, κατασκευασμένος από σιδηρίτη (μόλις 23,5x10,8 εκ.), με ηλικία περίπου 600.000 χρόνων, αποτελεί σπάνιο παράδειγμα για την εξαιρετική επιλογή της πρώτης ύλης αλλά και για τη συνειδητή προσπάθεια να τονιστούν τα διαφορετικά χρωματικά στρώματα του λίθου.
Είναι εξίσου εντυπωσιακός, όπως και το φυσικό βότσαλο Μακαπάνσχατ από ίασπι, περίπου 2,5 εκατομμυρίων χρόνων, επίσης από την Αφρική, το αρχαιότερο γνωστό παράδειγμα αντικειμένου που δεν έχει υποστεί παρέμβαση αλλά η ομοιότητα του προσώπου που απεικονίζει προέτρεψε κάποιον από τους Αυστραλοπίθηκους να το συλλέξει. Οι αρχαιολόγοι που το ανακάλυψαν κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι κάποιος το μετέφερε στο Μακαπάνσχατ καθώς στη συγκεκριμένη τοποθεσία δεν υπάρχει ίασπις. Αλλά ποιος και γιατί; Η έκθεση παρουσιάζει λίθινα τέχνεργα, αντικείμενα που προήλθαν μετά την ανθρώπινη σκόπιμη επεξεργασία στην ύλη προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε συγκεκριμένες λειτουργίες με κύριους τους τύπους: λιάνιστρα, σφαιροειδή, χειροπελέκεις, κοπείς και αξίνες. Αλλη κατηγορία εκθεμάτων αποτελούν οι μορφές σε λίθο, φυσικές πέτρες δηλαδή που απεικονίζουν μορφές ζώων, κυρίως πουλιά αλλά και πρόσωπα.
Η έκθεση βασίζεται στην αντίστοιχη «First Sculpture: From Handaxe to Figure Stone («Οι απαρχές της γλυπτικής: από τον χειροπέλεκυ στις μορφές σε λίθο») που διοργανώθηκε το 2018 από το Κέντρο Γλυπτικής Νάσερ, στο Ντάλας. Στην αθηναϊκή εκδοχή της έχει εμπλουτιστεί με παλαιολιθικά ευρήματα από τη Λέσβο, την Αφρική και την Ευρασία. Παρουσιάζονται στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων στο Μουσείο Μπενάκη και υποστηρίζονται από επεξηγηματικά κείμενα, αναλυτικές λεζάντες και έναν μεγάλο χάρτη που απεικονίζει τις χώρες και τις διαδρομές. Διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Μουσείο Μπενάκη και την Περιφέρεια Κρήτης, με τη συμβολή της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και του Δήμου Δυτικής Λέσβου. Επιστημονικά επιμελήθηκαν την έκθεση η Νένα Γαλανίδου, καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και ο Τhomas Wynn, καθηγητής Γνωσιακής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, και καλλιτεχνικά ο Tony Berlant, εικαστικός καλλιτέχνης.
«Για να κατανοήσουμε την ανθρώπινη συνθήκη, έπρεπε να κατανοήσουμε την πορεία που διήνυσαν τα προγονικά είδη του ανθρώπου. Σε αυτά ανοίγει ένα παράθυρο η έκθεση και συστήνει μια πρόταση διαφορετική. Πότε γεννιέται η φόρμα στην ιστορία της γλυπτικής;» αναρωτήθηκε κατά την παρουσίαση η κ. Γαλανίδου.
«Στα προγονικά είδη κάποιοι τεχνίτες νιώθουν την ανάγκη πέρα από τα χρηστικά εργαλεία να δημιουργήσουν κάτι ξεχωριστό. Αλλοτε με τις πρώτες ύλες και άλλοτε με τη συμμετρία». Η κ. Γαλανίδου είναι ψυχή της διοργάνωσης. «Κυοφορώ αυτή την έκθεση από το 2018 που την είδα στο Ντάλας. Είχα την τύχη να εμπνευστεί ο Γιώργης Μαγγίνης και να τη μεταφέρουμε στο Μουσείο Μπενάκη» είπε χθες και μίλησε για τη συστηματική ανασκαφή στα Ροδαφνίδια της Λέσβου, μια από τις παλαιότερες αρχαιολογικές θέσεις στην Ελλάδα καθώς στην επιφάνεια και στο υπέδαφος έχουν ανακαλυφθεί λίθινα εργαλεία και άλλα ευρήματα που ανάγονται στην αχελαία τεχνική παράδοση, τη μακροβιότερη στην Ιστορία της ανθρώπινης τεχνολογίας και του ανθρώπινου πολιτισμού. Η ανασκαφή ξεκίνησε το 2012 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, αλλά την αρχαιολογική θέση είχαν εντοπίσει 12 χρόνια νωρίτερα ο Χάρης Χαρίσης, η Πασκάλ Ντουράντ και ο Μάκης Αξιώτης, οι οποίοι αναγνώρισαν τα πρώτα λίθινα εργαλεία και άλλα ευρήματα που παρέδωσαν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. «Μαζί με όλο το αφήγημα σας καλούμε να αναστοχαστούμε και τη σημασία της Ελλάδας ως εισόδου των προγονικών ειδών» είπε η κ. Γαλανίδου.
Η συνομιλία των ελληνικών ευρημάτων με τα υπόλοιπα αναδεικνύει τη σημασία του Αιγαίου ως πύλης εισόδου των πρώτων κατοίκων της Ευρώπης. «Ταυτόχρονα, τεκμηριώνει το ειδικό βάρος της ατελώς γνωστής παλαιολιθικής κληρονομιάς του Αιγαιακού Αρχιπελάγους στην ιστορία της τέχνης, του πολιτισμού και των ανθρώπινων ροών στα βάθη της προϊστορίας, σε μια περίοδο πριν από τη γραφή, κατά τη διάρκεια της οποίας τα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι αισθητικές αναζητήσεις εγγράφονται στον λίθο» σημειώνουν οι διοργανωτές.
Ο μέχρι τώρα κανόνας της ιστορίας της τέχνης αναγνωρίζει ως αρχαιότερα καλλιτεχνικά δείγματα τα γλυπτά των παλαιολιθικών «Αφροδιτών», τη ζωγραφική, τα χαράγματα και τα ανάγλυφα στις παρειές των σπηλαίων, με πιο γνωστά τα σπήλαια του Λασκό και της Αλταμίρα, όλα έργα του είδους μας, Homo sapiens. Η έκθεση υποστηρίζει ότι η αισθητική αφύπνιση εμφανίζεται στην ιστορία του πολιτισμού πολύ νωρίτερα από ό,τι ήταν μέχρι σήμερα αποδεκτό.
Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο (ελληνικά, αγγλικά), ξεναγήσεις για το κοινό, ομιλίες ειδικών από όλο τον κόσμο, κ.ά. (αναλυτικά στο σάιτ του μουσείου).
—
Πληροφορίες: Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1, Αθήνα) Διάρκεια έκθεσης: 27/09/2023 – 07/01/2024
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας