Τελετή έναρξης με ταπεινά, γήινα, ανθρώπινα υλικά

Χρώμα κόκκινο παντού. Σε εμβληματικά σημεία, σε μισογκρεμισμένα κτίρια που φώναζαν εγκατάλειψη, στους γερανούς που κι αυτοί ήταν έτοιμοι για τη δική τους «χορογραφία», στον ουρανό που βαφόταν κόκκινος όσο έδυε ο ήλιος, στη θάλασσα που θα ορίζει πάντα το όριο στην Ελευσίνα.

Οι δρόμοι γύρω από το λιμάνι έσφυζαν από ζωή, οι ξένοι ανακάλυπταν τι ήταν αυτό που μάγεψε τον Μιχαήλ Μαρμαρινό και δέχτηκε να αναλάβει μια διοργάνωση που για πολλούς έμοιαζε ξεγραμμένη υπόθεση. Οι ντόπιοι καμάρωναν και χαίρονταν με έναν βαθιά συγκινητικό τρόπο.

Οι νέοι απολάμβαναν την πρωτοφανή κινητικότητα της πόλης. Οι εθελοντές έδιναν τον καλύτερό τους εαυτό και οι άνθρωποι της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και του δήμου παρακολουθούσαν την εξέλιξη της κακοκαιρίας να δοκιμάζει τις αντοχές τους και να προστίθεται στις -ουκ ολίγες- αναποδιές της τελευταίας στιγμής (από την απομάκρυνση του χρυσαυγίτη από την τελετή έναρξης μέχρι την αναβολή της θαλάσσιας πομπής «Ιερά Οδός»).

Τριάντα οκτώ χρόνια μετά τη δημιουργία του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης από τη Μελίνα Μερκούρη, μια τέταρτη ελληνική πόλη, μετά την Αθήνα (1985), τη Θεσσαλονίκη (1997) και την Πάτρα (2006), υποδέχτηκε τον θεσμό.

Η Ελευσίνα λοιπόν είχε φορέσει τα γιορτινά της. Ωστόσο, τίποτα δεν ήταν φαντεζί κι αστραφτερό το Σαββατοκύριακο που η πόλη πήρε επισήμως τη σκυτάλη. Δεν ήταν αυτό το ζητούμενο άλλωστε. Η έναρξη στήθηκε με πιο ταπεινά, γήινα αλλά τόσο ανθρώπινα υλικά: ήταν μια ωδή στην καθημερινή ζωή των κατοίκων της πόλης και υπενθύμιζε από πού έρχονται και τι φέρνουν μαζί, είχε βαθιά συναισθήματα και αναγνώριση, απλότητα και ωραίες μουσικές, μνήμες και τραύματα.

Ετσι μέσα σε ένα μοναδικό γαϊτανάκι μπλέκονταν τόσο ωραία τα κορίτσια με τα λευκά φορέματα και τα στάχυα στα χέρια (Νύμφες) που έτρεχαν στα στενά σαν να βρίσκονταν σε όνειρο, οι στίχοι ποιητών που ήταν γραμμένοι σε τοίχους σπιτιών, οι αυτοσχέδιοι χοροί στη μέση του δρόμου, η φωνή του Καζαντζίδη, οι μυρωδιές από τις ταβέρνες που ήταν γεμάτες και λειτουργούσαν ως μέρος του σκηνικού, οι φιλαρμονικές, τα συνεργεία αυτοκινήτων, τα αγόρια με τα «καραφτιαγμένα» αυτοκίνητα και τα εκκωφαντικά ηχεία, η ποντιακή κοινότητα, οι αυλές, οι έρωτες, οι καημοί, οι Στέρεο Νόβα.

«Πόλη ιερή κατά την αρχαιότητα, βιομηχανική κατά τον εικοστό αιώνα, κακοποιημένη βάναυσα από την άναρχη ανάπτυξη την οποία επέβαλε η πίεση της ανάγκης αλλά και η αντιπνευματικότητα της σύγχρονης εποχής, η Ελευσίνα διατηρεί, ωστόσο, αινιγματικά γόνιμο και ποιητικό το βίωμα μιας συνύπαρξης: της αρχαίας θρησκείας με τη χριστιανική, του ειδυλλιακού αττικού τοπίου με τον βιομηχανικό βανδαλισμό, της μεταβιομηχανικής αμηχανίας με την αναζήτηση επικοινωνίας και την επάνοδο στις ανθρωπιστικές και πολιτιστικές αξίες», ανέφερε στην ομιλία της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου. «Αλλωστε, όπως σημείωνε ο Αμερικανός συγγραφέας και λάτρης του ελληνικού τοπίου Χένρι Μίλερ στον “Κολοσσό του Μαρουσιού”, “στην πραγματικότητα, η Ελευσίνα είναι ανέπαφη. Τα παλιά συντρίμμια, η διασπορά, το θρυμμάτισμα, η σκόνη είμαστε εμείς. Η Ελευσίνα ζει με μια ζωή αιώνια, ανάμεσα σ’ έναν κόσμο που βρίσκεται στην αγωνία του ψυχομαχητού”». Και κλείνοντας τόνισε: «Σήμερα, η Ελευσίνα διαμορφώνει τη σύγχρονη ταυτότητά της».

Πομπές στο Ελαιουργείο

Αντλώντας έμπνευση από την πλούσια ιστορία και τη μυθολογία της ίδιας της πόλης, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός δημιούργησε για την τελετή έναρξης της «2023 Ελευσίς» μια συγκινητική σύνδεση του Πάνω με τον Κάτω Κόσμο μέσα από διάφορες πομπές και φυσικά επιστρατεύοντας γενναίες δόσεις ρεαλισμού και μυστηρίων.

Τα σημάδια της αρχαίας ιστορίας, της εσωτερικής μετανάστευσης αλλά και της εκβιομηχάνισης κυριαρχούν στο σώμα της πόλης, επικαλύπτοντάς το και δημιουργώντας συχνά την αντίληψη ενός τόπου που κρατά καλά φυλαγμένο τον πολιτιστικό του πλούτο ως ένα διαχρονικό μυστήριο. Και αυτά τα μυστήρια έγιναν στα χέρια του Μιχαήλ Μαρμαρινού τα κλειδιά για να ξεκλειδώσει τη δυναμική, να νικήσει την εσωστρέφεια της πόλης και να την παρουσιάσει σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το απόγευμα του Σαββάτου κι ενώ ο καιρός είχε αρχίσει να αγριεύει και το Ελαιουργείο να γεμίζει επισήμους, κατέφταναν στον υπέροχο αυτό χώρο οι πομπές. Από την πομπή των εθνοτοπικών συλλόγων Ελευσίνας (υπό την καλλιτεχνική επιμέλεια των Τζένης Αργυρίου-Βασίλη Γεροδήμου) που πλημμύρισαν τους δρόμους με πολύχρωμες παραδοσιακές στολές, μουσικές και χορούς μέχρι τους TimeCircus από την Αμβέρσα που με το πλοίο ξηράς Landship διένυσαν πεζή 3.000 χλμ. σε εννέα μήνες, στη μεγαλύτερη προσκυνηματική πομπή στην ιστορία της Ελευσίνας.

Μυσταγωγία στην παραλία

Η δεύτερη φάση της τελετής έναρξης ήταν το «Μυστήριο 0», ένα πολυδιάστατο θέαμα, που εκτυλίχθηκε στο παράκτιο μέτωπο συνδέοντας τη στεριά, τη θάλασσα και τον ουρανό της Ελευσίνας. Με τη Ρένα Μόρφη οικοδέσποινα της τελετής, με περισσότερες από 100 Chóres σε καλλιτεχνική επιμέλεια Μαρίνας Σάττι και τους ήχους της πρωτότυπης μουσικής του Αγγελου Τριανταφύλλου, σε εκτέλεση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, σταθήκαμε με τα μάτια καρφωμένα στη θάλασσα να παρακολουθούμε την κεντρική σκηνή της Τελετής Εναρξης.

Ενας μουσικός με χάλκινο πνευστό πάνω στην πρώτη βαρκούλα έδωσε το σύνθημα. Ο ήχος σαν κάλεσμα έφερε κοντά τα υπόλοιπα πλεούμενα που αργά αργά κατέφτασαν από τις γύρω περιοχές με τα φώτα ανοιχτά. Τα διυλιστήρια απέναντι δημιουργούσαν ένα εκπληκτικό φωτισμένο σκηνικό, η πομπή συγχρονίστηκε και ένα τεράστιο μεταλλικό ψάρι σαν μυθική οντότητα αναδύθηκε από τα βάθη της θάλασσας. Την ίδια στιγμή τα πλεούμενα -που στο μεταξύ είχαν πολλαπλασιαστεί- «έχτιζαν» με τους προβολείς τους φωτεινές στήλες προς τον ουρανό δημιουργώντας μαγική ατμόσφαιρα με την πιο απλή κίνησή τους πάνω στο νερό.

Λίγο πριν αποχαιρετήσουμε την πόλη ακολουθήσαμε την Παράκτια Πολιτιστική Διαδρομή με 19 διαφορετικές στάσεις, όπου η δράση ξεπεταγόταν από ταράτσες, αυλές, συνεργεία αυτοκινήτων, ταβέρνες, μπαλκόνια, παράθυρα και δώματα. Περιηγηθήκαμε σε πειραματικά projects, χορογραφίες, ηχητικές εγκαταστάσεις, ρεσιτάλ ποντιακής λύρας, θαλασσινά κεράσματα. Σε μια διαδρομή στο μεταίχμιο ιδιωτικού και δημόσιου χώρου αφουγκραστήκαμε τον παλμό της πόλης και νιώσαμε τη συγκίνηση των ανθρώπων που είδαν τις ιστορίες, τις περιπλανήσεις, τις μνήμες και τα τραύματά τους, τις ζωές τους να γίνονται το καύσιμο που έβαλε ξανά μπρος την ατμομηχανή της Ελευσίνας!