«Θησαυρός» ασημένιων νομισμάτων αλλά και ιστορικών πληροφοριών

Σπουδαία ευρήματα που ισχυροποιούν τις υποθέσεις των αρχαιολόγων ότι βρισκόμαστε σε συγκρότημα του ανακτόρου της Κυδωνίας των μινωικών και κρητομυκηναϊκών χρόνων ήρθαν στο φως κατά τη νέα περίοδο της συστηματικής ανασκαφής (Οκτώβριος-Νοέμβριος 2022), στον Λόφο Καστέλλι Χανίων και συγκεκριμένα στον χώρο της οδού Κατρέ.

Και μαζί το «ανέλπιστο δώρο», το εύρημα του θησαυρού των 33 ασημένιων νομισμάτων της κλασικής περιόδου, κυρίως του 4ου αι. π.Χ., μια συλλογή από τουλάχιστον 13 πόλεις της Κρήτης με ακμάζουσες νομισματικές παραγωγές, ανάμεσα στις οποίες διακρίνονται Κυδωνία, Απτέρα, Φαλάσαρνα, Ελεύθερνα, Κνωσός, Γόρτυνα, Φαιστός, κ.ά.

H ανασκαφή, που διεξάγεται υπό δύσκολες συνθήκες και σε περιορισμένο χώρο, σε ένα τόσο δα κομμάτι γης, συνεχίζει να μας τροφοδοτεί με συγκινήσεις και σημαντικά ευρήματα. «Βρισκόμαστε στον χώρο όπου έγινε η ανθρωποθυσία και περνάει το ρήγμα του σεισμού που έχει κατατεμαχίσει και κατακερματίσει το δάπεδό του. Είναι μια μεγάλη υπόστηλη αίθουσα που χωρίζεται τουλάχιστον από δύο σειρές κιόνων σε τρία κλίτη και δεν μπορεί παρά να ανήκει στο ανάκτορο, να έχει σχέση με το διοικητικό-θρησκευτικό κέντρο» λέει στην «Εφ.Συν.» η αρχαιολόγος δρ Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και διευθύντρια της ανασκαφής που διεξάγεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων. Αυτό είναι το ένα σημαντικό σκέλος των νέων ευρημάτων.

Το δεύτερο αφορά τα νομίσματα, «όλα στητήρες, που βρέθηκαν στα ανώτερα στρώματα. Πρόκειται για πολύ σπάνιο εύρημα και σε σχέση με την ιστορία της κλασικής Κυδωνίας είναι ισχυρό τεκμήριο για τη διαχρονική σπουδαιότητα της πόλης».

Στον Λόφο Καστέλλι χτυπούσε η καρδιά της αρχαίας πόλης στα προϊστορικά και τα κλασικά χρόνια. Σήμερα, πλάι στα σύγχρονα σπίτια και τα καταστήματα, οι ανασκαφές που διεξάγονται τις τελευταίες δεκαετίες φέρνουν στο φως πολύτιμα τεκμήρια της Ιστορίας που συνθέτουν το παλίμψηστο της πόλης και συναρπαστικές ιστορίες. Βρισκόμαστε στο οικόπεδο της οδού Κατρέ, όπου πριν από μερικά χρόνια η Μαρία Βλαζάκη ανακάλυψε κατάλοιπα από την τελετουργική μεγάλη θυσία πολλών ζώων, που περιελάμβανε και την ανθρωποθυσία νεαρής γυναίκας κάτω των 20 ετών.

Χρονολογείται στα χρόνια της υστερομινωικής/μυκηναϊκής Κυδωνίας (13ος αι. π.Χ.) και η θυσία ακολούθησε μετά τον ισχυρό σεισμό (6,5 έως 7,5 Ρίχτερ) του 13ου αι. π.Χ. που κατέστρεψε το μινωικό-μυκηναϊκό ανάκτορο του Καστελλίου. Οσοι από τους κατοίκους σώθηκαν και επέστρεψαν στο ανακτορικό κέντρο, προχώρησαν στην τελετουργική θυσία με σκοπό να εξευμενίσουν τις χθόνιες θεότητες. Για να είναι σίγουροι ότι κανείς δεν θα αγγίξει τη θυσία, διαμέλισαν τα σώματα, τα τοποθέτησαν στο ανοιγμένο από τον σεισμό δάπεδο και το σφράγισαν με πέτρες.

Το 2019 η έρευνα εντόπισε το ενεργό σεισμικό ρήγμα στην επιφάνεια του ισχυρού δαπέδου της μυκηναϊκής αίθουσας (κατασκευασμένο από κονίαμα πάχους περίπου 10 εκ., χαρακτηριστικό των μυκηναϊκών ανακτόρων της ηπειρωτικής Ελλάδας) το οποίο κατακερματίστηκε από τον σεισμό.

«Η σταδιακή αποκάλυψη του συγκεκριμένου χώρου αποτελεί ένα ισχυρότατο επιχείρημα για τον εντοπισμό, στο σημείο αυτό του λόφου, του νότιου τμήματος του μυκηναϊκού ανακτόρου της Κυδωνίας. Σε αυτό συντείνει και το γεγονός ότι αυτό ακριβώς το σημείο επιλέχθηκε για να δεχτεί τα εξιλαστήρια θύματα της πολυπληθούς θυσίας ζώων και της ανθρωποθυσίας που ακολούθησαν μετά τον σεισμό» σημειώνει η κ. Βλαζάκη.

Οι αρχαιολόγοι έκαναν τις πρώτες υποθέσεις για την ύπαρξη ανακτορικού κέντρου από τη δεκαετία του 1980, όταν ανακαλύφθηκε το σπουδαίο «Σφράγισμα του Δεσπότη», το οποίο σήμερα κατέχει εξέχουσα θέση στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων.

Αποτελεί από τα σπουδαιότερα ευρήματα και σήμα κατατεθέν των ανασκαφών στον Λόφο Καστέλλι. Χρονολογείται την περίοδο 1450-1400 π.Χ. και φέρει μια μοναδική παράσταση στη μινωική τέχνη: ένα πολυώροφο κτιριακό συγκρότημα σε παραθαλάσσιο λόφο, ταυτόσημο με τον Λόφο του Καστελλιού. Στο μέσον της σφραγιστικής επιφάνειας και στην υψηλότερη στέγη κτιρίου, εικονίζεται όρθια ανδρική μορφή σε δεσποτική στάση που κρατάει σκήπτρο.

«Είναι το σύμβολο της μινωικής Κυδωνίας και, όπως το είχα πει από την αρχή, απεικονίζει το μινωικό ανάκτορο από την πλευρά της θάλασσας και ταυτόχρονα δηλώνει για άλλη μια φορά τη σπουδαιότητα του Λόφου του Καστελλιού.

Διαχρονικά ήταν το κέντρο ζωής της πόλης των Χανίων και σήμερα οφείλουμε να το προστατεύσουμε για να μη γίνει βορά στις επιδιώξεις της ξενοδοχοποίησης» λέει με νόημα η κ. Βλαζάκη. Σχετικά με τα νέα ευρήματα δηλώνει ότι «η σπουδαιότητά τους έγκειται στο γεγονός ότι μας ισχυροποιούν τις υποθέσεις για τη σπουδαιότητα των Χανίων στα μινωικά χρόνια. Δεν ξέρουμε τι άλλο θα βρούμε την επόμενη ανασκαφική περίοδο. Περιμένουμε να αποκαλυφθεί πλήρως η αίθουσα, με απώτερο σκοπό να την αναδείξουμε και να γίνει επισκέψιμη για τους πολίτες».

Σε σχέση με την παλαιότερη νεοανακτορική περίοδο (16ος-15ος αι. π.Χ.), η έρευνα του 2022 έδωσε σημαντικά στοιχεία. «Καθαρίστηκε το δάπεδο μπροστά στον πλακόστρωτο διάδρομο που είχε αποκαλυφθεί το 2018, το οποίο διαπιστώθηκε ότι είναι επίσης από χαλικάσβεστο αλλά με ελάχιστο πάχος και διαφορετικής υφής και τεχνικής από αυτό του 14ου π.Χ. αι., γεγονός που υποδεικνύει την ύπαρξη ανοιχτού χώρου στο σημείο αυτό».

Ως προς τα νεότερα χρόνια, στο τέλος του 8ου και αρχή του 7ου αι. π.Χ., ο χώρος ήταν επίσης ανοιχτός. «Στα χρόνια αυτά εντάσσεται εξαίρετη πήλινη κεφαλή γυναικείας θεότητας, εύρημα σπάνιο στην Κυδωνία, καθώς και διαβρωμένη και δυσδιάκριτη πιθανόν αντίστοιχη χάλκινη κεφαλή» σημειώνει η αρχαιολόγος.

Οι αναλύσεις για έλεγχο DNA του σκελετικού υλικού της νεαρής γυναίκας που θυσιάστηκε αλλά και ατόμων από τάφους της Κυδωνίας της ίδιας περιόδου «κατέδειξαν ότι κατά το β’ μισό του 14ου και τον 13ο αι. οι κάτοικοι της Κυδωνίας παρουσιάζουν ανάμειξη τοπικής και εισερχόμενης από την ηπειρωτική Ελλάδα γενετικής παραλλαγής. Στον πληθυσμό αυτό εντάσσεται και η κοπέλα που θυσιάστηκε».

Η ανασκαφή χρηματοδοτήθηκε από το Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας, είχε τη στήριξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων, την πολύτιμη βοήθειά των καθηγητών Εμμ. Μανούτσογλου (γεωλόγος) και Βλάση Κουμούση (πολιτικός μηχανικός), της αρχαιοβοτανολόγου δρος Ανάγιας Σαρπάκη, των αρχαιολόγων Ελεάννας Σταθάκη, Μαριλένας Παντελάκη, των εθελοντών Ευτυχίας Πρωτοπαπαδάκη, Ηρώς Τσιριντουλάκη, Ελενας Καραλέκα, του ξεναγού Σταύρου Σταυρουλάκη. Αρχιτεχνίτες ήταν οι: Διονύσης Αλυφαντής, Νεκτάριος Μπαμπουνάκης, Γιάννης Μπιτσάκης. Στη συντήρηση εργάζεται η συντηρήτρια Αλεξία Γραμματικάκη και στην ηλεκτρονική αποτύπωση της ανασκαφής και την επεξεργασία των σχεδίων οι αρχιτέκτονες Ειρήνη Βλαζάκη και Αννα Τσιτωνάκη.