Είναι ένα από τα πιο όμορφα και δυνατά έργα της Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή «Η συγκομιδή της ελιάς» (1889) του Βίνσεντ βαν Γκογκ, που εκτίθεται σε περίοπτη θέση στον πρώτο όροφο του νέου μουσείου, στο Παγκράτι. Ποιος το περίμενε όμως ότι ο περίφημος πίνακας θα γινόταν, σήμερα, αντικείμενο διεκδίκησης από τους κληρονόμους μιας Εβραίας συλλέκτριας, της Hedwig Stern, τα έργα της οποίας άρπαξαν οι ναζί όταν εκείνη εγκατέλειψε τη Γερμανία το 1936 και βρήκε καταφύγιο στο Μπέρκλεϊ.
Οπως αναφέρουν τα ξένα μέσα (Τhe Art Newspaper, artnet.com), εννέα κληρονόμοι της Stern έχουν ισχυρά τεκμήρια και κατέθεσαν στο Περιφερειακό Δικαστήριο των ΗΠΑ για τη Βόρεια Καλιφόρνια μήνυση εναντίον του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης αλλά και του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Ισχυρίζονται ότι το αμερικανικό μουσείο απέκτησε τον πολύτιμο πίνακα το 1956, ενώ αρνήθηκε να τον επιστρέψει στην ιδιοκτήτριά του, παρότι γνώριζε ότι ήταν από τους θησαυρούς που είχαν λεηλατήσει οι ναζί. Στη συνέχεια τον πούλησε κρυφά, το 1972, για να αποφύγει τις αξιώσεις της Stern, ενώ το ελληνικό ίδρυμα, σύμφωνα με τη μηνυτήρια αναφορά, συνεχίζει να κρατά τον πίνακα παρά τα προβλήματα προέλευσής του.
Πάντως σε σχετική ερώτηση που τέθηκε στο περιθώριο της προχθεσινής συνέντευξης Τύπου για τη διεθνή περιοδική έκθεση «Νέος Ρεαλισμός», η υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, Μαρία Κουτσομάλλη-Μοreau, απάντησε σχετικά με το θέμα: «Δεν μας έχει έρθει ώς τώρα καμία αίτηση από επίσημο φορέα. Βεβαίως εάν έρθει θα τη μελετήσουμε με ιδιαίτερη προσοχή», ενώ διευκρίνισε πως στην ιστοσελίδα του ιδρύματος υπάρχουν αναλυτικά η προέλευση και οι εκθέσεις για κάθε έργο της συλλογής «καθώς πράττουμε με απόλυτη διαφάνεια».
Ανατρέξαμε στον ογκώδη κατάλογο της συλλογής του ιδρύματος όπου αναφέρεται πως «Η συγκομιδή της ελιάς» του Βαν Γκογκ υπήρξε δωρεά των κυρίου και κυρίας Richard Bernhardt στο Metropolitan Museum of Art, Nέα Υόρκη, το 1956. Στην ιδιωτική συλλογή του ζεύγους Γουλανδρή περιήλθε το 1972, μέσω της γκαλερί Marlborough Fine Art. Είναι χαρακτηριστικό πως στην καταγγελία τους οι κληρονόμοι της Stern αναφέρουν ότι ο πίνακας αποκτήθηκε αθόρυβα από το Met και τελικά πουλήθηκε υπό τις οδηγίες του Theodore Rousseau, υποδιευθυντή του μουσείου, ο οποίος ήταν μέλος των Monuments Men and Women, δηλαδή της ομάδας Αμερικανών και Βρετανών επιμελητών, ιστορικών τέχνης και άλλων ειδικών που προσπάθησαν να εντοπίσουν τα έργα τα οποία άρπαξαν οι ναζί κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως εκ τούτου, ισχυρίζονται οι ενάγοντες, ο Rousseau «είτε γνώριζε είτε συνειδητά αγνόησε» τα προβλήματα προέλευσης γύρω από τον πολύτιμο πίνακα.
«Κατά τη διάρκεια της ιδιοκτησίας του πίνακα από το Met δεν υπήρξε κάποιο αρχείο ότι κάποτε ανήκε στην οικογένεια Stern - αυτές οι πληροφορίες έγιναν διαθέσιμες αρκετές δεκαετίες αφότου ο πίνακας έφυγε από τη συλλογή του μουσείου», δήλωσε εκπρόσωπος του Metropolitan Museum στην εφημερίδα The Art Newspaper. «Η πώλησή του πληρούσε τα αυστηρά κριτήρια του μουσείου - συγκεκριμένα, καταγράφηκε ότι το έργο θεωρήθηκε χαμηλότερης ποιότητας από άλλα έργα του ίδιου τύπου της συλλογής. Το Met επιμένει στη θέση του ότι αυτό το έργο μπήκε στη συλλογή και παραδόθηκε νόμιμα και σύμφωνα με όλες τις κατευθυντήριες γραμμές και πολιτικές. Το μουσείο καλωσορίζει και θα εξετάσει κάθε νέα πληροφορία που έρχεται στο φως».
Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, οι καταγγέλλοντες έχουν έρθει σε επαφή και με εκπροσώπους του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, αλλά δεν έχουν καταφέρει να καταλήξουν σε συμφωνία για την επιστροφή του πολύτιμου έργου τέχνης, το οποίο παραμένει στην περίοπτη θέση του στο αθηναϊκό μουσείο, καθώς ένα δικαστικό θρίλερ φαίνεται πως αρχίζει και μάλλον για να βρεθεί άκρη θα περάσουν αρκετά χρόνια...
Η αρχή της ιστορίας του πίνακα
Αξίζει όμως να δούμε και το καλλιτεχνικό κομμάτι, πώς δηλαδή ο κορυφαίος Ολλανδός ζωγράφος έβαλε τις πινελιές στη «Συγκομιδή της ελιάς», τον Δεκέμβριο του 1889, κλεισμένος στη γαλλική ψυχιατρική κλινική του Σεν Ρεμί, αντιμέτωπος με τους δαίμονές του, μετά τον αυτοακρωτηριασμό μέρους του αριστερού αυτιού του.
Εκεί είχε μετατρέψει το δωμάτιό του σε ατελιέ, ενώ, όταν του δινόταν άδεια να βγει έξω, την προσοχή του προσέλκυαν τα βουνά, τα κυπαρίσσια και κυρίως τα χωράφια με τις ελιές. Οπως διαβάζουμε στο λεύκωμα της Συλλογής Γουλανδρή: «Παρά τον τσουχτερό άνεμο και τον πρωινό παγετό, ο καλλιτέχνης μένει πολλές ώρες στους ελαιώνες.
Ωσπου στις αρχές Δεκεμβρίου, κατορθώνει να αποτυπώσει τρεις γυναίκες ενώ μαζεύουν ελιές.
Γύρω στα μέσα του ίδιου μήνα γράφει στον αδελφό του Τεό "Τούτο τον καιρό δουλεύω σ' έναν πίνακα: γυναίκες που μαζεύουν ελιές (...) Να ποια είναι τα χρώματα: το έδαφος βιολετί και, παραπέρα, κίτρινο της ώχρας, οι ελιές με τους μπρούντζινους κορμούς έχουν γκρίζο φύλλωμα, ο ουρανός είναι όλος ρόδινος κι οι τρεις μικρές φιγούρες επίσης ροζέ.
Ολα σε μια εξαιρετικά διακριτική γκάμα. Πρόκειται για καμβά που τον δουλεύω από μνήμης, με βάση τη σπουδή ίδιου μεγέθους που έκανα επιτόπου (...) Θα φτιάξω πιθανόν δύο ή τρεις επαναλαμβάνοντας το θέμα, στο κάτω κάτω είναι αποτέλεσμα μιας εξάδας σπουδών πάνω στις ελιές"».
Ο κατάλογος αναφέρει πως ο Βαν Γκογκ ζωγράφισε συνολικά τρία έργα με θέμα τις συλλέκτριες ελιάς.
Το τελευταίο, κατά σειρά, βρίσκεται στο Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, το πρώτο στη National Gallery της Ουάσινγκτον και το δεύτερο στο Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης.
Σχόλια
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας