Η απλώστρα...

Πριν από λίγες μέρες, στις 12 Νοεμβρίου, στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Τα εργαλεία και ο οίκος» που είχε διοργανωθεί στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, είχαμε σταθεί ως ξεναγοί μπροστά στο έργο της Νίκης Καναγκίνη «Εν οίκω», 1975.

«Τα εργαλεία και ο οίκος» ήταν μια ξενάγηση στα έργα της συλλογής του ΕΜΣΤ βασισμένη στα δοκίμια του τόμου «Φεμινιστικές θεωρίες, αισθητικές πρακτικές και παγκοσμιοποιημένες τεχνολογίες».

Είχαμε προσπαθήσει εκείνη την ημέρα να εφαρμόσουμε τα θεωρητικά και πολιτικά εργαλεία που προσφέρει ο τόμος για να αναλύσουμε συγκεκριμένα έργα και να εξετάσουμε ιστορικά από φεμινιστική και κριτική σκοπιά τη συγκρότηση του ίδιου του Μουσείου και του αρχείου του.

Το έργο της Καναγκίνη είναι μια απλώστρα, που συντονίζεται με έργα των φεμινιστριών που χρησιμοποίησαν τα οικιακά αντικείμενα, ανοικειώνοντάς τα ως μετωνυμίες της έμφυλης και ταξικής βίας που επιτελείται στα σώματα τους. Εργα σαν αυτό, που χρησιμοποιούν το οικείο για να αποσταθεροποιήσουν τον οίκο, την κυρίαρχη γλώσσα και το κυρίαρχο αφήγημα, καλλιτεχνικό και όχι μόνο, πήραν τη θέση τους στον κανόνα της τέχνης.

Και τα εργαλεία τους θεωρήθηκαν «χαρακτηριστικά» μιας γυναικείας γραφής, που με τον τρόπο αυτό ουσιοποιήθηκε πάλι από την αρχή. Τέτοιες διαταράξεις από την πλευρά φεμινιστριών καλλιτέχνιδων παρουσιάζονται συχνά από τον κυρίαρχο λόγο εκτός συγκειμένου, μακριά από τη δυναμική που τις γέννησε, σαν να ήταν ανεξάρτητες φορμαλιστικές διατυπώσεις. Γίνονται μια παράξενη σκιώδης εκδοχή του εαυτού τους.

Σήμερα οι σκέψεις μας γύρω από την απλώστρα και τις αναγνώσεις της συγκρούστηκαν με τον πιο κυνικό τρόπο με την πραγματικότητα. Σε μια από τις φωτογραφίες από την επιχείρηση της αστυνομίας στο σπίτι της Ιωάννας Κολοβού προκειμένου να εκτελεστεί η διαταγή κατάσχεσής του για χρέη, διακρίνεται μέσα στην τραπεζαρία της μια απλώστρα με απλωμένα ρούχα, όπως ήδη παρατήρησε η Αντζελα Δημητρακάκη. Η αρχιτεκτονική της εικόνας είναι φοβερή.

Η πόρτα είναι σπασμένη. Ο φακός της κάμερας βρίσκεται πίσω από τις πλάτες δύο αστυνομικών, οι οποίοι διακρίνονται σε πρώτο πλάνο. Εισβάλλουμε και εμείς στην ιδιωτικότητα της Ιωάννας Κολοβού, στο νοικοκυριό της, εξαιτίας της δημόσιας κατασταλτικής αντρικής αρχής. Η ίδια η απλώστρα με τα ασπρόρουχα είναι ένα πολυσθενές σύμβολο. Το καθαρό ρούχο με τις συνδηλώσεις συναισθηματικής ασφάλειας και υγείας και τη συναισθησία λευκότητας και οσμών καθαριότητας βρίσκεται εκτεθειμένο στον δημόσιο χώρο, επαναμιασμένο.

Ο φυσικός και συναισθηματικός μόχθος για τη φροντίδα του πλυσίματος, ένας μόχθος με κατεξοχήν έμφυλα γνωρίσματα, αποτύπωμα της αόρατης και μη πληρωμένης γυναικείας εργασίας, μοιάζει να ακυρώνεται. Αυτή η εικόνα επιβεβαιώνει όσα γνωρίζουμε για την επιπλέον έμφυλη διάσταση που έχει αυτή η υπόθεση και όσα έπονται να υπομείνει η Ιωάννα Κολοβού και πολλές ακόμα μαζί της στην ίδια θέση, στη συνέχεια αυτής της βίαιης εισβολής.

Σήμερα μας φαίνεται ότι δεν είμαστε αρκετά θεληματικές σε σχέση με τους θεσμούς μας. Σήμερα επιβεβαιώνεται η ρήση της λεσβίας μαύρης φεμινίστριας Audre Lorde «Τα εργαλεία του αφέντη ποτέ δεν θα ρίξουν τον οίκο του αφέντη», φέρνοντας τον οίκο και πάλι στον πυρήνα της συζήτησης, έναν οίκο επισφαλή, ένα οίκο υπ-άλληλο (subaltern), έναν οίκο υπό κατάσχεση που στηρίζει τον οίκο του αφέντη, που δεν φαίνεται αυτός διόλου να κινδυνεύει.

*Θεωρητικός Τέχνης, επιμελήτρια
**Κριτικός, επιμελητής