Πόσα γνωρίζουμε για τα Ελευσίνια Μυστήρια και πόσα ακόμα μπορεί η φαντασία να στήσει γύρω από τη γνώση;
Μπορεί μια έκθεση να δείξει στο κοινό τι αντιπροσωπεύει μια πόλη; Μπορεί η συνομιλία τού χθες με το σήμερα να αποκαλύψει τη θεατή και την αθέατη πλευρά της;
«Σπουδαία και μεγαλόπρεπη μες στο σκότος της», όπως λέει ο Χένρι Μίλερ, η Ελευσίνα συστήνεται κι αποκαλύπτεται στο ευρύ κοινό με την έκθεση Μυστήριο_29 Ελευσίνα - Ωμό Μουσείο, που εγκαινιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς από αύριο 13 Οκτωβρίου (έως 27 Νοεμβρίου, είσοδος δωρεάν). Μια σπάνια διαδρομή στα Μυστήρια και τη μοναδικότητα μιας πόλης-διαχρονικού σημείου αναφοράς όλης της ελληνικής ιστορίας.
«Η πρώτη από τις μεγάλες δράσεις που εκπροσωπούν τους άξονες γύρω από τους οποίους στρέφεται το καλλιτεχνικό πρόγραμμα (άνθρωποι, κοινωνία, περιβάλλον), αυτή η έκθεση μας δίνει μια ελαφριά οσμή για το τι είναι μια πόλη που από το όνομά της (Ελευσις) και μόνο σημαίνει άφιξη του αξιοσημείωτου προσώπου, αντικειμένου ή γεγονότος», ανέφερε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, καλλιτεχνικός διευθυντής της 2023 Ελευσίνα-Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, χαρακτηρίζοντας την Ελευσίνα «πόλη που συντηρεί το μυστήριο και δίνει τόσο απλόχερη συγκινησιακή πληροφορία».
Ομιλούντα πορτρέτα, φωτογραφικά ντοκουμέντα Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών, λιθογραφίες, σπάνια εκθέματα συλλεκτών και πολύτιμα μουσειακά αντικείμενα επιχειρούν να συνταιριάξουν την προσωπική αφήγηση με τη συλλογική μνήμη. Εξερευνώντας το παρόν και το παρελθόν της Ελευσίνας, αυτό που σχηματικά αποκαλείται το «DNA» ή το συλλογικό υποσυνείδητο του τόπου, το Μυστήριο_29, υπό την τόσο ιδιαίτερη επιμέλεια της αρχιτέκτονος-μουσειολόγου Ερατώς Κουτσουδάκη, επιχειρεί να ερμηνεύσει την πόλη ως έκθεμα, προσκαλώντας το κοινό σε μια διαδρομή στον πυρήνα της ύπαρξής της: από την αρχαιότητα και τους νεότερους χρόνους στην παράδοση και την εσωτερική μετανάστευση, την προσφυγιά, τη βιομηχανική ανάπτυξη, την πολύπαθη εργασιακή πραγματικότητα, τη σχέση της πόλης με τις τέχνες και τον Αισχύλο, του οποίου είναι γενέτειρα, τους ανθρώπους, αλλά και τις κοινότητες που τη συνθέτουν.
Η αφήγηση της έκθεσης -αν και στημένη με δαιδαλώδη τρόπο- εκτυλίσσεται σε πέντε άξονες, που αναπτύσσονται ταυτόχρονα σαν τις έλικες του DNA.
Ξεκινάμε από τα αναγεννησιακά «δωμάτια των αλλόκοτων θαυμάτων», όπου συγκεντρώνονται σπάνια ντοκουμέντα μαζί με καθημερινά αντικείμενα συναισθηματικής αξίας ως θησαυροί προς ανακάλυψη. Εδώ τον πρώτο λόγο έχουν τεκμήρια από τις ιδιωτικές συλλογές Ελευσινίων, με μερικές σημαντικές προσθήκες από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα και στην πρώτη δημόσια έκθεσή τους.
Δεύτερος άξονας τα ομιλούντα πορτρέτα Ελευσινίων και άλλων προσώπων που έχουν συνδέσει άρρηκτα τη ζωή τους με την Ελευσίνα σε ρόλο ξεναγών ή οικοδεσποτών. Η προσωπική μαρτυρία με το στοιχείο της υποκειμενικότητας εναλλάσσεται με την αυθόρμητη αναφορά του ενός στον άλλο, δημιουργώντας εκ νέου ένα δίκτυο μέσα στην έκθεση.
Στις φωτογραφικές αποτυπώσεις της Ελευσίνας παρακολουθούμε εικόνες που ξεκινούν από τα τέλη του 19ου αιώνα και φτάνουν στο σήμερα. Πρόκειται για έναν συνειδητά θραυσματικό δειγματισμό του ελευσινιακού τοπίου στον χώρο και τον χρόνο, αλλά και μια φευγαλέα προβολή ενσταντανέ από την καθημερινή ζωή Ελευσινίων περασμένων εποχών, όπως φευγαλέα περνούν οι ζωές των ανθρώπων στη μακρά ιστορία μιας πόλης.
Περπατώντας στην έκθεση θα βρείτε επίσης μια ανθολογία παραθεμάτων λογοτεχνικών αποσπασμάτων, περιηγητικών σημειώσεων και ποιημάτων με πυρήνα αναφοράς την Ελευσίνα, που ταξιδεύουν το κοινό στα τοπία και τους καταγωγικούς της μύθους. Αλλά και ένα παιχνίδι κλίμακας μέσα από χάρτες: η Ευρώπη, η Ελλάδα, η Ελευσίνα.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε 12 ενότητες, με τον πυρήνα της να αναπτύσσεται ως μια στοά, με σαφή αναφορά στον μυστηριακό χαρακτήρα του μύθου της πόλης. Είναι, εξάλλου, εκεί που φιλοξενούνται τα πιο απροσδόκητα, τα πιο μύχια εκθέματά της. Εντός της ανακαλύπτουμε την Ελευσίνα ως προσκυνηματικό τόπο, τον μύθο που εμπνέει έως σήμερα και τα τέκνα που γέννησε ή υποδέχθηκε, από τον Αισχύλο ώς τον Καζαντζίδη.
Και τέλος, τι σημαίνει «Ωμό Μουσείο» στον τίτλο της έκθεσης; Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, στον οποίο ανήκει και η αρχική σύλληψη για την έκθεση, εξηγεί: «Πρόκειται εξαρχής για μια πόλη ανεπιτήδευτη! Δεν έχει συναίσθηση της αξίας ή των μικτών αξιών που κουβαλάει επάνω της. Τις κουβαλάει Ωμές. Αρα τις εκθέτει στον επισκέπτη χωρίς συναίσθηση ότι όντως εκτίθεται. Είναι ολόκληρη, λοιπόν, ένα ανεπιτήδευτο ωμό έκθεμα. Εμείς, πού και πού, προσθέτουμε μια ταπεινή περισχοίνιση στα “εκθέματα” για να βοηθήσουμε την αντίληψη να τα περάσει από το πρώτο επίπεδο της ζωής -της οντολογίας τους- στο επόμενο, στην αντίληψη της αναπόδραστης εκθεματικής υπόστασης και αξιολόγησής τους. Μα και τα έργα που επιτελούνται στον ευρύτερο δημόσιο χώρο έτσι θα συμπεριφερθούν τελικά και συνολικά: μετατρέποντάς την σε μια άτυπη “γλυπτοθήκη του εαυτού της” - η πόλη πια ως ένα Ωμό Μουσείο».
