Το «θραύσμα Fagan» πίσω στην «αγκαλιά» της ανατολικής ζωφόρου

«Θραύσμα Fagan». Προέρχεται από έναν από τους κεντρικούς και σημαντικότερους λίθους της ανατολικής πλευράς του σηκού του Παρθενώνα, υπολογίζεται ότι αποκόπηκε από το κεντρικό του σώμα περίπου την εποχή (αρχές 19ου αιώνα) που και ο Ελγιν μετέφερε τα Γλυπτά στη Βρετανία, βρέθηκε στη συλλογή του Robert Fagan, Βρετανού πρόξενου στη Σικελία και στη Μάλτα, μετά τον θάνατό του πωλήθηκε από τη σύζυγό του στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο μεταξύ 1818-1820 και τελικά περιήλθε στην κατοχή του Μουσείου Antonino Salinas του Παλέρμο το 1836. Εξ ου και η αναφορά σ’ αυτό ως «Φάγκαν» κατά τα «Ελγίνεια μάρμαρα».

Από χθες όμως δεν έχουμε κανέναν άλλο λόγο να χρησιμοποιούμε την επίκτητη επωνυμία που παραπέμπει στον συλλέκτη, παρά μόνο λόγους συνεννόησης. Το θραύσμα που αποτελώντας απόσπασμα του λίθου VI της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα, όπου απεικονίζονται οι θεοί του Ολύμπου καθιστοί να παρακολουθούν την πομπή και την παράδοση του πέπλου στην Αθηνά, την πολιούχο θεά και προστάτιδα της Αθήνας και το ίδιο απεικονίζει τα κάτω άκρα της θεάς Αρτέμιδας, επέστρεψε στην «οικογένειά» του.

Τουλάχιστον τρεις αιώνες μετά το περίφημο «θραύσμα Fagan» επανενώθηκε με την ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα, εκεί που ανήκει, «οριστικά» και «για πάντα», όπως επισήμαινε σχετική ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού. Αυτός είναι και o πρώτoς επαναπατρισμός που έγινε από κράτος σε κράτος. Κατέστη δυνατός βάσει συμφωνίας, η οποία προέκυψε από τον γόνιμο διάλογο μεταξύ της κυβέρνησης της Σικελίας –με τον περιφερειακό σύμβουλο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Σικελικής Ταυτότητας Alberto Samonà– και της ελληνικής κυβέρνησης –με την υπουργό Λ. Μενδώνη– και πραγματοποιήθηκε μεταξύ του Περιφερειακού Αρχαιολογικού Μουσείου Antonino Salinas, υπό τη διεύθυνση της Dr. Caterina Greco, και του Μουσείου της Ακρόπολης των Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Νικολάου Σταμπολίδη.

Η όλη διαδικασία επικυρώθηκε με διάταγμα (Decreto) και πράξεις της κυβέρνησης της Περιφέρειας της Σικελίας από τον Alberto Samonà και τον πρόεδρο Nello Musumeci, επικυρωμένα από το υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας και τον υπουργό Dario Franceschini προς το Μουσείο της Ακρόπολης, το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού και την υπουργό Λίνα Μενδώνη.

Θα ήταν ωστόσο άδικο να μη γίνει ειδική μνεία (όπως παρεμπιπτόντως παρέλειψε να κάνει το ΥΠΠΟΑ) στις τουλάχιστον 20ετείς προσπάθειες της ελληνικής κοινότητας Σικελίας. «Η ελληνική κοινότητα Σικελίας Τρινακρία δουλεύει εδώ και 20 χρόνια –στο παρασκήνιο αφού δεν είναι ο αρμόδιος φορέας– για να επιστρέψει μόνιμα το θραύσμα στην Ελλάδα. Κάθε φορά που άλλαζε ο υπεύθυνος πολιτισμού στη Σικελία, στέλναμε επιστολή για την επιστροφή του θραύσματος. Είχαμε καταφέρει να επιστρέψει στο παρελθόν στην Ελλάδα για έξι μήνες…», είχε δηλώσει πρόσφατα ο πρόεδρος της κοινότητας Χαράλαμπος Τσολάκης στη «Φωνή της Ελλάδας».

«Χρειάστηκαν λιγότερο από πέντε μήνες για την ιστορική επανένωση», δήλωσε πάντως η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη χθες, κατά τη λιτή αλλά και συγκινησιακά φορτισμένη τελετή που έγινε στην Αίθουσα του Παρθενώνα, (παρουσία μεταξύ άλλων του γενικού διευθυντή των μουσείων του ιταλικού υπουργείου Πολιτισμού, Prof. Massimo Osanna, της διευθύντριας του Μουσείου Salinas, Dr. Caterina Greco, του προέδρου του Δ.Σ. και του γενικού διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης, καθ. Δημήτρη Παντερμαλή και καθ. Νίκου Σταμπολίδη, αντίστοιχα). «Αυτή η προσπάθεια», επισήμανε περαιτέρω η υπουργός, «πήρε ουσιαστική και συγκεκριμένη μορφή τον Ιανουάριο του 2022. Οταν –ύστερα από πολύμηνες φιλικές διαβουλεύσεις– επήλθε η συμφωνία μεταξύ της αυτόνομης κυβέρνησης της Σικελίας και του ελληνικού υπουργείου, οπότε το «θραύσμα Fagan» «κατετέθη» στο Μουσείο της Ακρόπολης, προκειμένου να ρυθμιστεί το θεσμικό πλαίσιο από το ΥΠΠΟ της ιταλικής Δημοκρατίας, ώστε να επιτρέπεται η μόνιμη επιστροφή του Γλυπτού στην Αθήνα». Η ίδια συνέδεσε λογικά αυτόν τον επαναπατρισμό με το ελληνικό αίτημα προς το Βρετανικό Μουσείο: «Η διαδικασία (…) δείχνει τον ξεκάθαρο και ηθικό δρόμο για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα», είπε.

Σε μήνυμά του που αναγνώστηκε στην εκδήλωση, ο Ιταλός υπουργός Πολιτισμού Dario Franceschini τόνισε ότι ο επαναπατρισμός του θραύσματος είναι «ένα δυνατό μήνυμα φιλίας και εγγύτητας» στην Ελλάδα από την Ιταλία που «βρίσκεται στην πρώτη γραμμή έμπρακτης επιβεβαίωσης της αρχής της επιστροφής των πολιτιστικών αγαθών». Στο ίδιο πνεύμα ήταν και το βιντεοσκοπημένο μήνυμα του περιφερειακού συμβούλου της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Σικελικής Ταυτότητας, καθώς και η ομιλία της διευθύντριας του Μουσείου Antonino Salinas.

Ο πρόεδρος του Δ.Σ. του Μουσείου της Ακρόπολης Δ. Παντερμαλής με τη σειρά του επισήμανε ότι «με αυτή την εκδήλωση ολοκληρώνεται η περιπέτεια ενός σπουδαίου τμήματος από την ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα. Πριν από χρόνια, είχαμε ξεκινήσει με ένα μικρό βήμα με την επιστροφή τμήματος από τη Χαϊδελβέργη. Τώρα γίνεται το επόμενο μεγάλο βήμα για την αποκατάσταση του Παρθενώνα» κι ευχήθηκε να ακολουθήσει «το τρίτο βήμα, το οποίο θα είναι μέγιστο».

Ο γενικός διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης Ν. Σταμπολίδης τόνισε, τέλος, ότι: «Σε έναν κόσμο που οι οικονομικές κρίσεις, οι πανδημίες και οι πόλεμοι αυξάνουν την αβεβαιότητα και την ανησυχία και οι αξίες της δημοκρατίας αμφισβητούνται, το μικρό κομμάτι από το Παλέρμο, που ενώνεται σήμερα για πάντα στον λίθο VI της ανατολικής ζωφόρου είναι στην πραγματικότητα ένα τεράστιο κομμάτι, ένας ακρογωνιαίος λίθος στον συμβολισμό του».