Μετά την κοινοποίηση, διά του Facebook, της απόφασης της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, να δώσει «οδηγίες να ανασταλεί οποιαδήποτε υλοποίηση, συνεργασία, προγραμματισμός ή συζήτηση εκδηλώσεων με ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς», απευθυνθήκαμε σε ανθρώπους του πολιτισμού, καλλιτέχνες ή επικεφαλής φορέων, ζητώντας τους ένα σχόλιο. Κάποιοι αρνήθηκαν για τρεις λόγους, διαφορετικούς μεταξύ τους και όμως υπογείως συνδεδεμένους με την πόλωση που επικρατεί (και) στην ελληνική κοινωνία. Επικαλέστηκαν δηλαδή:
● Είτε τον φόβο τους ότι, αν πάρουν θέση κατά των πολιτιστικών «κυρώσεων», θα θεωρηθούν αυτομάτως θιασώτες του Πούτιν και της τρομακτικής εισβολής στην Ουκρανία -ενώ την καταδικάζουν απερίφραστα.
● Είτε τον φόβο τους ότι οι δηλώσεις τους θα αποδοθούν όχι σ’ έναν σκεπτόμενο νου αλλά σε μία τυφλή πολιτική συμπόρευση και ότι οι ίδιοι θα καταχωριστούν αυτομάτως ως ψηφοφόροι είτε της Δεξιάς είτε της Αριστεράς, καθώς, όπως σχολίασαν μάλιστα, η έλλειψη μιντιακής ψυχραιμίας και η μιντιακή πόλωση καθόλου δεν βοηθάει στη διατύπωση μιας ψύχραιμης άποψης.
● Είτε τον φόβο τους ότι θα καταχωριστούν αντιστοίχως σε μία black list είτε από το υπουργείο είτε από ορισμένους συναδέλφους τους είτε από ορισμένους συνεργάτες τους στο εξωτερικό.
Υπήρξαν, βέβαια, και αρκετοί που ανταποκρίθηκαν και εξέφρασαν την άποψή τους, έχοντας λιγότερο ή περισσότερο στο μυαλό τους τον «κλοιό» όλων των παραπάνω.
Γιώργος Αρβανίτης
(διευθυντής φωτογραφίας)
«Ο πολιτισμός και ο αθλητισμός καλυτερεύει τους ανθρώπους. Και τώρα μποϊκοτάρουμε αθλητές και καλλιτέχνες; Πού στο διάολο πάμε, δηλαδή; Εννοείται πως καταδικάζω την εισβολή και είμαι εναντίον του πολέμου και του Πούτιν. Ολο αυτό που γίνεται, είναι ένα παιχνίδι εξουσίας και το μόνο σίγουρο είναι πως η εξουσία θα επιβιώσει από αυτό! Αλλά ο Τσαϊκόφσκι τι σχέση έχει με τον πόλεμο αυτόν; Αυτός έγραψε μουσική για να καλυτερέψει τον κόσμο. Αυτός είναι ο στόχος μας ως καλλιτεχνών. Και, τώρα, τι κάνουμε; Τους «καίμε» σαν τα βιβλία; Αυτά είναι χιτλερικά! Αλλά, βέβαια, με την κυβέρνηση που έχουμε, τι να περιμένεις; Με ανθρώπους μέσα στον φασισμό σε κυβερνητικούς θώκους. Ντρέπομαι που είμαι Ελληνας με αυτά που κάνουν. Γιατί αγωνιζόμαστε εμείς δηλαδή; Για να έρθει μια κυράτσα και να βγάζει τέτοιες ανακοινώσεις ή ένας Κυριάκος που δεν δίνει σε κανέναν λογαριασμό; Οχι ρε, δεν τη θέλω τέτοια πατρίδα. Μου την κλέψανε, μου τη διαλύσανε. Η κ. Σακελλαροπούλου, που ήταν δίπλα μας στην εκδήλωση για τον Αγγελόπουλο, τι λέει για όλα αυτά; Δεν λέω τίποτα χειρότερο, γιατί το βλέπω να μην μου επιτραπεί καν ξανά η είσοδος στη χώρα...».
Κάτια Γέρου
(ηθοποιός)
«Δεν νομίζω ότι είναι μια σωστή επιλογή, με την έννοια ότι δεν μπορεί να δαιμονοποιείται ένας λαός ούτε η τέχνη ούτε οι καλλιτέχνες του.
Αλλο θέμα είναι η κεντρική εξουσία που κάνει αυτή τη φρικωδία, άλλο οι καλλιτέχνες. Πιστεύω ότι θα πρέπει να προστατευτούν οι καλλιτέχνες που πήραν θέση εναντίον του πολέμου σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες».
Θεόδωρος Γρηγοριάδης
(συγγραφέας)
«Από την πρώτη στιγμή είμαι κατά της εισβολής στην Ουκρανία από τον δικτάτορα Πούτιν. Επίσης, ανέκαθεν ήμουν εναντίον κάθε μορφής λογοκρισίας ή απαγόρευσης της ελευθερίας του λόγου ή άλλων μορφών καλλιτεχνικής έκφρασης.
Πάντα πίστευα ότι ο πολιτισμός είναι μέσον συμφιλίωσης και λύσης των προβλημάτων και όχι μέρος του προβλήματος. Δεν ρίχνουμε λάδι στη φωτιά χρησιμοποιώντας τον πολιτισμό».
Ντένης Ζαχαρόπουλος
(ιστορικός και κριτικός τέχνης, τέως καλλιτεχνικός διευθυντής του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και άλλων φορέων στην Ελλάδα και το εξωτερικό)
«Οι μεγαλύτεροι Εβραίοι μουσικοί που φυγαδεύτηκαν στην αρχή του πολέμου από τη Γερμανία στην Αμερική και ήταν εναντίον, φυσικά, του Χίτλερ, το πρώτο που έπαιξαν ήταν Βάγκνερ και Στράους. Ο λόγος των υπουργών αφορά τους υπουργούς και ο λόγος της τέχνης αφορά την τέχνη. Η υπουργός Πολιτισμού πήρε τις αποφάσεις της, διότι αυτός είναι ο ρόλος της, που είναι πολιτικός και διοικητικός. Από εκεί και ύστερα, ας αναρωτηθούμε η Λίμνη των Κύκνων έχει σχέση με τον Πούτιν;
Οταν μαίνονταν ο Ψυχρός Πόλεμος, στη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης ο Δημήτρης Μητρόπουλος διηύθυνε Σοστακόβιτς. Δεν υπάρχει τρόπος να το εξισώσεις. Αν οι καλλιτέχνες θέλουν να πάρουν θέση, όπως οι διευθυντές των κρατικών θεάτρων στη Ρωσία, που παραιτούνται και παίζουν τη ζωή τους κορόνα γράμματα, τους βγάζω το καπέλο. Ζούμε σε μια εποχή που θα περίμενε κανείς από μια υπουργό Πολιτισμού, που είναι και αρχαιολόγος, να πάρει έναντι της εισβολής και του πολέμου μια θέση πολιτιστική και όχι μόνο διοικητική. Βρίσκεται, όμως, σε μια πολιτική πραγματικότητα με διεθνοποιημένες νοοτροπίες, που έχει οριοθετήσει σε ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο μια σειρά από πρακτικές, με τις οποίες συντάσσεται και η υπουργός.
Μπροστά στην απειλή ενός πολέμου και μετά τη σύγχρονη εμπειρία των διεθνών συρράξεων, θα περίμενα να δούμε λίγο πιο ξεκάθαρα τον ρόλο του ευρωπαϊκού πολιτισμού μπροστά στον πόλεμο, την καταπάτηση του διεθνούς δικαίου και τη στέρηση της ελευθερίας. Και ποια είναι η θέση της Ελλάδας, έπειτα από όλα όσα έχουμε ζήσει και πληρώσει ως λαός».
Μαριάννα Κάλμπαρη
(σκηνοθέτις, καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης)
«Εφόσον μιλάμε για οδηγία αναστολής εκδηλώσεων και μάλιστα όχι σε Δελτίο Τύπου αλλά στο Facebook, δεν μπορώ να θεωρήσω ότι αποτελεί επίσημη και πάγια θέση του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και να τη σχολιάσω ως τέτοια. Το ζήτημα του εμπάργκο, ειδικά στον χώρο του πολιτισμού, σηκώνει πολύ μεγάλη συζήτηση. Σε κάθε περίπτωση, ως μέγας λάτρης του Τσέχωφ, του Ντοστογιέφσκι, του Τολστόι, του Τουργκένιεφ, του Πούσκιν και πολλών ακόμα σπουδαίων Ρώσων, παραθέτω έναν στίχο τού επίσης αγαπημένου Μαγιακόφσκι: “Το μέλλον δεν θα ‘ρθει από μόνο του, έτσι νέτο-σκέτο, αν δεν πάρουμε μέτρα κι εμείς”...
Από εκεί και πέρα, αυτό που μου φαίνεται συγκλονιστικό αυτές τις μέρες, είναι η θέση που παίρνουν Ουκρανοί, αλλά κυρίως Ρώσοι καλλιτέχνες. Η παραίτηση της Ελένας Κοβάλσκαγια (σ.σ. διευθύντρια του κρατικού κέντρου θεάτρου Ρωσίας, που αποκάλεσε τον Πούτιν δολοφόνο), για παράδειγμα. Αυτή τη στιγμή, το μόνο που έχει αληθινή σημασία είναι να σταματήσουν να υποφέρουν, να κινδυνεύουν και να χάνονται αθώοι. Να σταματήσει αυτή η τρέλα του πολέμου, που μας έχει παγώσει η αίμα».
Δημήτρης Kαταλειφός
(σκηνοθέτης, ηθοποιός, ποιητής)
«Η ρωσική τέχνη έχει την αγάπη και τον θαυμασμό μας. Η τέχνη και ο λαός θα πρέπει να μείνουν μακριά από όλα αυτά τα φρικτά που κάνει ο Πούτιν».
Γιώργος Κουτλής
(σκηνοθέτης)
«Καταλαβαίνω κάποια λογική σε σχέση με τους κρατικά χορηγούμενους φορείς, με τους οποίους η συνεργασία σημαίνει συνεργασία με το ρωσικό κράτος, αλλά θεωρώ παράλογο και παρανοϊκό τον οποιονδήποτε αποκλεισμό ενός πολιτιστικού έργου ανθρώπων που δεν συνδέονται ούτε ιδεολογικά ούτε ουσιαστικά με τις πράξεις ή τις αποφάσεις ενός συγκεκριμένου καθεστώτος και ενός συγκεκριμένου αρχηγού κράτους. Θεωρώ ότι άνθρωποι όπως ο Τσαϊκόφσκι, ο Τσέχωφ, ο Χατζιδάκις, ο Ευριπίδης έχουν προσφέρει το έργο τους σε όλη την ανθρωπότητα και δεν μπορεί κανένας να περιορίσει τη μετάδοση του πολιτιστικού τους έργου.
Δεν έχω μελετήσει ακριβώς την υπουργική απόφαση, αλλά είναι διαφορετική η διακοπή συνεργασίας με συγκεκριμένους κρατικούς φορείς που τελούν υπό την αιγίδα του καθεστώτος και διαφορετικός ο πολιτιστικός αποκλεισμός ενός ολόκληρου έθνους, γεγονός που είναι παρανοϊκό και βρίσκεται πέρα από κάθε καλλιτεχνική και δημοκρατική λογική και σκέψη. Δεν είμαι ειδικός ούτε μπορώ να κρίνω αυτή την κίνηση. Ομως, ουσιαστικά, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να στηρίξουμε τον καλλιτεχνικό κόσμο, ο οποίος αντιδρά και είναι πάρα πολλοί οι καλλιτέχνες που αντιδρούν στις αποφάσεις που τους κάνουν να νιώθουν ντροπή για τη χώρα τους».
Σταμάτης Κραουνάκης
(συνθέτης)
«Εχω δύο ερωτήσεις να υποβάλλω. Το προϊόν τη ρωσικής κουλτούρας είναι ιδιοκτησία του Πούτιν; Και δεύτερον: η κυρία Μενδώνη είναι αστυνομία λογοκρισίας των πολιτιστικών έργων μεγάλων δημιουργών που έχουν νικήσει την Ιστορία; Και καταλήγω: ούτε στα σκουπίδια της Ιστορίας δεν θα υπάρχει το όνομά της».
Μίλτος Λογιάδης
(αρχιμουσικός)
«Θεωρώ την ιστορία των αποκλεισμών τελείως λάθος. Μου είναι εξαιρετικά στενάχωρο να αποκλείονται Ρώσοι καλλιτέχνες. Μαθαίνω, δε, πως εκβιάζονται για να πάρουν θέση σε ένα ούτως ή άλλως δύσκολο ζήτημα που δεν αφορά μόνο την Ουκρανία, καθώς τα ζητήματα γύρω από αυτή την εισβολή είναι παγκόσμια.
Η ιστορία θα καταγράψει τη στάση όλων μας στις καίριες στιγμές, αν, ωστόσο, οι καλλιτέχνες πιέζονται για να πάρουν συγκεκριμένη στάση, τότε θα με αναγκάσεις να πάρω το μέρος του εκβιαζόμενου. Εχω πολλές δεύτερες σκέψεις και δεν μπορώ να μην καταγράφω την υποκρισία. Οι καλλιτέχνες πρέπει να στηρίζονται, για να συνεχίζουν να έχουν ελεύθερη φωνή και όχι να τους τη στερείς με αποκλεισμούς».
Βαγγέλης Ραπτόπουλος
(συγγραφέας)
«Θα συμβούλευα την υπουργό Πολιτισμού να μη σταματήσει εκεί, αλλά να απαγορεύσει και την κυκλοφορία των έργων του Ντοστογιέφσκι, του Τολστόι και του Τσέχωφ στη χώρα μας. Αυτά σε πρώτη δόση και μετά βλέπουμε...».
Τάνια Τσανακλίδου
(ερμηνεύτρια)
«Από τη μια έχουμε την ανακοίνωση της Μενδώνη και, από την άλλη, έχουμε παραδείγματα όπως αυτό με τον διεθνούς φήμης Ρώσο μαέστρο Βαλέρι Γκεργκίεφ, που ο δήμαρχος του Μιλάνου αποφάσισε ότι δεν θα διευθύνει τις παραστάσεις στη Σκάλα αυτή την εβδομάδα, καθώς δεν τους έδωσε πιστοποιητικό φρονημάτων! (σ.σ. επιπλέον πρόκειται να χάσει τις θέσεις του στις ορχήστρες Μονάχου και Ρότερνταμ). Αν είναι δυνατόν! Είναι χειρότερα και από τη χούντα, πλέον. Είχαν δίκιο, τελικά, όσοι φοβόντουσαν ότι ο εκφασισμός της κοινωνίας προχωρά με ταχύτατους ρυθμούς. Είτε δούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (όπου μποϊκοτάρουν ρωσικά ενημερωτικά μέσα) είτε τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης, όλα δείχνουν πως μας προσβάλλουν ως πολίτες, καθώς μας θεωρούν μη ικανούς να κρίνουμε από πού και πώς θα πληροφορηθούμε και πώς θα φιλτράρουμε αυτές τις πληροφορίες. Αποφασίζουν αυτοί για εμάς!
Η λογοκρισία, εξάλλου, ήδη ισχύει με νόμο της Ν.Δ. στην Ελλάδα. Ολα αυτά μου θυμίζουν τη χούντα, που προσπαθούσαμε να πιάσουμε DW στα βραχέα. Οσο για την απόφαση της κ. Μενδώνη, αυτή μισεί και τους ανθρώπους και τον πολιτισμό. Κι ο πρωθυπουργός; Αυτός παίζει τον ρόλο του χρήσιμου ηλίθιου. Είναι δυνατόν να παίρνει τέτοιες αποφάσεις που παίρνει, δίχως σύγκληση πολιτικών αρχηγών, ούτε καν του ΚΥΣΕΑ; Δίχως καν του δικού του υπουργού Εξωτερικών; Ποιος νομίζει ότι είναι; Και οι καλλιτέχνες επιβάλλεται να μιλήσουν επιτέλους! Αρκετό καιρό το έχουνε βουλώσει όλοι... Είμαστε όλοι ενώπιον των ευθυνών μας. Η Ιστορία θα καταγράψει όλους αυτούς που καταστρέφουν τον άνθρωπο, τις ανθρωπιστικές αξίες, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Η σωστή πλευρά της Ιστορίας είναι αυτή η οποία υπερασπίζεται ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα και δικαιοσύνη. Αυτή είναι η μόνη σωστή πλευρά της Ιστορίας».
Πάνος Χαραλάμπους
(εικαστικός, τέως πρύτανης ΑΣΚΤ)
«Διαβάζουμε στον “Ηλίθιο” του Ντοστογιέφσκι ότι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Το υλικό της τέχνης είναι η απανθρωπιά, η εναντίωση στον απανθρωπισμό είναι η προϋπόθεση της τέχνης. Καμία απαγόρευση δεν καταργεί την τιτάνια δύναμή της, ούτε μια ρηχή απόφαση της κυρίας υπουργού».
Μαρία Κομνηνού
(Πρόεδρος της Ταινιοθήκης της Ελλάδος)
«Δεν νομίζω πως κατά κανέναν τρόπο πρέπει να αποκλείεται ο καλλιτεχνικός διάλογος. Ολοι ξέρουμε πως και μέσα στη Ρωσία υπάρχει ένα κίνημα αντιπολεμικό και σημαντικοί καλλιτέχνες, μάλιστα, έχουν πάρει δημόσια θέση ενάντια στις ενέργειες του Πούτιν και κάποιοι έχουν παραιτηθεί και από τις θέσεις τους. Αρα το να τιμωρείται ένας λαός για τις αποφάσεις της ηγεσίας του, ειδικά μέσω του πολιτισμού... αυτός δεν θεωρώ πως είναι ο πλέον πρόσφορος τρόπος για να έρθει η ειρήνη. Αν ο στόχος μας είναι η επίτευξη της ειρήνης, το να κόβονται οι πολιτιστικές σχέσεις δεν είναι ίσως το πλέον ενδεδειγμένο. Επίσης, μην ξεχνάμε πως και στη χώρα μας, την περίοδο της χούντας, υπήρχαν καλλιτέχνες που αγωνίζονταν ενάντια στη δικτατορία.
Αρκετοί αναγκάστηκαν και έφυγαν στο εξωτερικό, αλλά κάποιοι έμειναν, με κάθε κόστος, και δημιούργησαν στην Ελλάδα: ο Αγγελόπουλος, για παράδειγμα, γύριζε ταινίες, τα χρόνια της χούντας. Και παίζονταν αυτές οι ταινίες. Τότε γυρίστηκε ο “Θίασος”, για παράδειγμα. Ο Παντελής Βούλγαρης πήγε εξορία στη Γυάρο και εκεί έμαθε ότι βραβεύτηκε η ταινία του στο εξωτερικό. Ετσι και σήμερα, στη Ρωσία, υπάρχουν φωνές που είναι εναντίον της εισβολής και του πολέμου και σε ρήξη με το καθεστώς. Με το να κόβουμε αδιακρίτως κάθε σχέση νομίζω πως αυτές τις φωνές δεν τις βοηθάμε. Οταν οι ΗΠΑ βομβάρδιζαν τη Σερβία, διακόψαμε τις πολιτιστικές σχέσεις; ‘Η σε άλλες, αντίστοιχες περιπτώσεις; Τα κλασικά ρωσικά έργα πολιτισμού είναι κομμάτι και της ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Συνακόλουθα, άνθρωποι που εκφράζουν την αντίθεσή τους μέσω των Τεχνών στη Ρωσία (όπως συμβαίνει και στην Κίνα και αλλού), πώς να τούς κόψεις τη διέξοδο να εκφραστούν; Ο τρόπος αυτός δεν είναι ο ενδεδειγμένος, αν ο στόχος είναι να παλέψουμε για την ειρήνη».
Δημήτρης Καραντζάς
(σκηνοθέτης, δραματουργός, καλλιτεχνικός διευθυντής θεάτρου «Προσκήνιο»)
«Κατ’ αρχάς, είδα και τις αντιδράσεις άλλων χωρών, που διευκρινίζουν διαφορετικά το σε τι κάνουν μποϊκοτάζ -στο οποίο, όμως, διαφωνώ έτσι κι αλλιώς. Για ποιο μποϊκοτάζ της Τέχνης μιλάμε; Είναι δηλαδή σαν να έχουμε βάλει όλους τους Ρώσους καλλιτέχνες και ολόκληρο τον ρωσικό λαό ως ομοφρονούντες με τον Πούτιν. Το οποίο είναι αδιανόητο, όταν ο ίδιος ο Πούτιν ασκεί με έναν τέτοιο φασιστικό τρόπο πολιτική και στον καλλιτεχνικό χώρο, λέγοντας πως απαγορεύει οποιαδήποτε αντίδραση από τον ρωσικό λαό και τους Ρώσους καλλιτέχνες. Παρακολούθησα ανθρώπους του πολιτισμού να παραιτούνται ή να κρατούν διαφορετική στάση απ’ ό,τι το καθεστώς, όπως η παραίτηση της διευθύντριας του κρατικού κέντρου θεάτρου Ρωσίας, που είπε πως “δεν θέλω ν’ αμείβομαι από έναν δολοφόνο” και το οποίο ήταν μια σπουδαία πράξη.
Αρα, από τη μια έχουμε κάποιους Ρώσους καλλιτέχνες να βιώνουν τον διωγμό τους από τον Πούτιν και ταυτόχρονα και από όλους του υπόλοιπους, που λένε πως είναι κατά του Πούτιν -αυτό είναι αδιανόητο! Αδιανόητο είναι και το άλλο: διαβάζω πως καλλιτέχνες που αντιδρούν στην Ελλάδα είναι αντι-μενδωνιακοί ή ΣΥΡΙΖΑ... Να τελειώνουμε, επιτέλους, με αυτή τη συζήτηση! Συμβαίνει κάτι πολύ μεγαλύτερο! Πολύ μεγαλύτερο. Και το να γίνεται πάλι, αυτή τη στιγμή, μικροπολιτική μαλακία (ναι, αυτή είναι η λέξη που επιλέγω), είναι ντροπή.
Οντως, είναι ακραίο να μποϊκοτάρεται ο σπουδαίος ρωσικός πολιτισμός και δεν σχετίζεται με την επικαιρική κατάντια ενός παράφρονα και επ’ ουδενί δεν μπορώ ούτε καν να κάνω πλάκα με αυτό. Κατανοώ πως το χιούμορ είναι ένα μέσο αποφόρτισης, αλλά τα όσα γίνονται ξεπερνάν τη λογική μου. Από την άλλη, δεν μου κάνει εντύπωση το πώς έδρασε η συγκεκριμένη υπουργός, η οποία δεν έχει βγάλει ανακοίνωση γι’ άλλα κι άλλα και τώρα έσπευσε να βγάλει αυτό.
Είναι, δυστυχώς, χαρακτηριστικό της. Ασε που, αν εστερνιζόμαστε αυτή την απόφαση (που βγήκε χωρίς ντροπή, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς), τότε γιατί να μην ισχύσει και για εμάς κάποια στιγμή; Θα ζητήσουμε πιστοποιητικό φρονημάτων ή θα μποϊκοτάρουμε όλους τους Ρώσους καλλιτέχνες συλλήβδην; Και τι ακριβώς έχει να χάσει ο Πούτιν από αυτό; Τα τρομερά λεφτά; Και ο Πούτιν στραγγαλίζει τους αντιφρονούντες καλλιτέχνες και εμείς το ίδιο. Μιλάμε για στραγγαλισμό της Τέχνης απ’ όλες τις μεριές. Είναι παρανοϊκό!».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας