Για «να υπενθυμίσουμε ότι πίσω από τα στατιστικά μεγέθη υπάρχουν άνθρωποι»

«Ετοιμάζουμε κάτι για τους ανθρώπους που πέθαναν από τον κορονοϊό. Θα μαζευτούμε σ' έναν ανοιχτό χώρο και θα διαβάσει καθένας ένα σύντομο κείμενο, ό,τι θέλει. Θα έρθεις;» Ετσι ή κάπως έτσι ο γνωστός συγγραφέας Χρήστος Χρυσόπουλος μου μετέφερε την πρωτοβουλία του «Καιρού Πολιτισμού», του μη κερδοσκοπικού φορέα που ίδρυσε μαζί με τον επιμελητή Χριστόφορο Μαρίνο, πρωτοβουλία για την ελληνική ανταπόκριση στην -παγκόσμιας κλίμακας- κινητοποίηση που ξεκίνησε από μια ιδέα του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου. Και έτσι ή κάπως έτσι η δημοσιογραφική μου ιδιότητα παραδόθηκε μπροστά στη συναισθηματική μου εμπλοκή: Με αφορά και προσωπικά αυτή η εκδήλωση, η οποία έχει στόχο να επιστρέψει στους «αριθμούς» των νεκρών -που μάθαμε να ακούμε σχεδόν μηχανικά, καθημερινά- την ανθρώπινη υπόστασή τους. Ενας «αριθμός» είναι κι η μητέρα μου. Ή μάλλον ήταν.

Και μια τέτοια πρωτοβουλία -έστω και εάν στην πορεία αποφασίστηκε να γίνει στις 5 Σεπτεμβρίου διαδικτυακά, στην ιστοσελίδα του φορέα «Καιρός Πολιτισμού», μια που «τα τρέχοντα υγειονομικά πρωτόκολλα δεν μας το επέτρεψαν»- «αποκαθιστά», απ' ό,τι είναι για τους υπόλοιπους ένα ψηφίο, το ονοματεπώνυμο, τις αναμνήσεις, τις εικόνες, τις μυρωδιές, το σχήμα του σώματος, τη θερμοκρασία του, το χαμόγελο, την αγκαλιά του, τα χαρακτηριστικά που του ανήκαν μέχρι το τέλος: Π.χ. Μαίρη Χατζηαντωνίου, 80 ετών, πέθανε κάποια χαράματα, τον Ιανουάριο του 2021, στη ΜΕΘ του Νοσοκομείου «Σωτηρία».

Επιστρέφω βέβαια στη δημοσιογραφική ιδιότητα για να θέσω ορισμένες διευκρινιστικές ερωτήσεις στον έναν εκ των δύο διοργανωτών από ελληνικής πλευράς, τον Χρήστο Χρυσόπουλο.

● Πρόκειται για μια «συλλογική, ακηδεμόνευτη πρωτοβουλία» όπως επισημαίνετε στο σχετικό δελτίο Τύπου, έναν «χαμηλόφωνο φόρο τιμής» ή και «μια συλλογική εξόδιο ευχή». Και τι άλλο;

H πρωταρχική ιδέα ανήκει στο Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου και ξεκίνησε με μια διεθνή έκκληση σε συνεργάτες του φεστιβάλ. Από τη μεριά μας ο «Καιρός Πολιτισμού» είναι ένας μη κερδοσκοπικός φορέας που ιδρύσαμε με τον επιμελητή Χριστόφορο Μαρίνο και από την πρώτη στιγμή αποφασίσαμε να συμμετάσχουμε διοργανώνοντας την Ελληνική Ημέρα Ανάγνωσης. Η πρόθεση είναι, πιστεύουμε, πολλαπλή. Πρωταρχική μέριμνα, όμως, είναι να υπενθυμίσουμε ότι πίσω από τα στατιστικά μεγέθη και τις τετριμμένες πλέον λέξεις (λ.χ. κρούσμα, θύμα, νεκρός) υπάρχουν άνθρωποι. Πραγματικά πρόσωπα. Ιστορίες θανάτου και απώλειας. Πόνος, θλίψη και πένθος οικείων και φίλων. Βιογραφίες και ανέκφραστο συναίσθημα. Η Ημέρα Ανάγνωσης είναι μια ημέρα αναγνώρισης και μια δοξολογία, ένα καντίς για τους νεκρούς.

● Είναι και μια πολιτική στάση αυτή η απόδοση σ' έναν «αριθμό» της ανθρώπινης υπόστασής του;

Ακριβώς αυτό. Οπως επίσης και μια υπόδειξη ότι οι διαφορετικές εκδοχές βιοπολιτικής, που πλέον εν μέσω πανδημίας ορίζουν διευρυμένες εκδοχές της ζωής (κοινωνικής, συλλογικής, προσωπικής), από τη βόλτα στο πάρκο ώς τον βιοπορισμό, ακόμα και την έννοια του προσωπικού χώρου και της σωματικής εγγύτητας, περιλαμβάνουν επίσης μια πολιτική ευθύνη απέναντι σε όσους νοσούν και σε όσους πεθαίνουν. Η πολιτική ευθύνη δεν αφορά μόνο τους ζώντες εν ονόματι των νεκρών. Αφορά τους ίδιους τους νεκρούς. Καθέναν από αυτούς που χάθηκαν και χάνονται. Και αυτόν τον απολογισμό δεν τον συναντάμε στη δημόσια σφαίρα.

● Συνηθίσαμε τη μηχανική παράθεση αριθμών;

Είναι φυσικό. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Είναι ανθρώπινο. Αλλά είναι χρήσιμες και οι περιστάσεις που καθιστούν εκ νέου ανοίκειο το οικείο του θανάτου. Πάντοτε έτσι ήταν. Αυτή η ανοικείωση είναι άλλωστε και μια από τις εξέχουσες λειτουργίες της τέχνης.

● Σας ενδιαφέρουν οι ιστορίες πίσω από τους αριθμούς; Η εκδήλωση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την κυρίαρχη τάση της εποχής, κυρίως στα social media, όπου προβάλλεται μια (πλαστή) εικόνα «ευτυχίας», «ευζωίας» και «άφθαρτου». Αυτό σε τι μας εκπαιδεύει;

Πρόθεσή μας ήταν αρχικά να οργανώσουμε μια εκδήλωση σε φυσικό χώρο. Σε ένα πάρκο. Με ελεύθερη παρουσία ακροατών, όπου οι αναγνώσεις θα συγκροτούσαν ένα ποιητικό εξόδιο «ορατόριο». Δυστυχώς τα τρέχοντα υγειονομικά πρωτόκολλα δεν μας το επέτρεψαν. Δεν θέλαμε η ημέρα αυτή να γίνει μια «παράσταση» για καθισμένους θεατές, δεν συνάδει με τη φύση του εγχειρήματος. Κι έτσι, καλέσαμε τους προσκεκλημένους (ανθρώπους του πολιτισμού κυρίως, αλλά και πολίτες από άλλους χώρους) να μας στείλουν μια εικόνα ή ένα βίντεο ή μια ηχογράφηση του κειμένου που θα διάβαζαν ως ευχή για όσους χάθηκαν και να τα αναρτήσουμε διαδικτυακά στη σελίδα μας https://www.kairosculture.org/worldwidereading2021 και στη σελίδα του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου. Η επιλογή αυτή πιστεύουμε ότι συνάδει και με την πραγματικότητα της απώλειας, αλλά και της επικοινωνίας όπως διαμορφώθηκε στις συνθήκες απομόνωσης της πανδημίας. Και, ναι, έρχεται αυτή η χειρονομία να σχετικοποιήσει την εικόνα του business as usual ή -αν θέλεις- αυτή τη «νέα κανονικότητα» που μοιάζει να έχει εγκατασταθεί ολόγυρά μας. Μικρή συνεισφορά ίσως, αλλά πιστεύουμε απαραίτητη.

■ Την ιδρυτική διεθνή έκκληση της Διεθνούς Ημέρας Ανάγνωσης συνυπογράφουν με το Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου από την ελληνική πλευρά οι συγγραφείς: Χρήστος Χρυσόπουλος, Αμάντα Μιχαλοπούλου και Γιώργος Χουλιάρας.