Οι Ισραηλινοί είναι αλλεργικοί στη λέξη «ειρήνη»

Αυτή τη φορά, ο κορυφαίος Ισραηλινός συγγραφέας Νταβίντ Γκρόσμαν, από τις πιο εξέχουσες φωνές του κινήματος ειρήνης στη χώρα του, δεν είχε να μας μιλήσει για πολύ προσωπικά του θέματα, όπως το αριστουργηματικό μυθιστόρημα «Στο τέλος της γης» (εκδόσεις Καστανιώτη), που έγραψε μετά τον θάνατο του 20χρονου γιου του Ούρι, το 2006, σε μια από τις συχνές συρράξεις με τους Παλαιστίνιους.

Ηταν ο τρόπος του να ξαναβρεί τη δύναμη να ζήσει. Για να έχουμε και μεις σήμερα στα χέρια μας ένα βιβλιαράκι, που στις λίγες σελίδες του κρύβει όλο το μεγαλείο και την τόλμη του ταλέντου του, το μυθιστόρημα «Ενα άλογο μπαίνει σε ένα μπαρ», που κέρδισε το 2017 το Διεθνές Βραβείο Man Booker. Κυκλοφορεί από τον «Ψυχογιό», σε μετάφραση Λουίζας Μιζάν και παρουσιάζεται σήμερα στις 7 μ.μ., στο Public Συντάγματος από τον συγγραφέα και τον Διονύση Μαρίνο.

Μια μέρα νωρίτερα, ο Νταβίντ Γκρόσμαν συναντήθηκε με δημοσιογράφους. Είχε πολλά να πει, γιατί το βιβλίο του είναι σύνθετο και περίεργο. Ηρωάς του ο Ντόβαλε Γκρινστάιν, ένας κυνικός, αντιπαθής, κακοφτιαγμένος, χυδαίος, δυστυχισμένος σταντ απ κωμικός, που γυρίζει σε παρακμασμένα μπαρ μικρών πόλεων του Ισραήλ και κάνει το σόου του. Μόνο που κρύβει βαθιά μέσα του ένα μυστικό (ο συγγραφέας μάς παρακάλεσε να μην κάνουμε σπόιλερ). Ενα βράδυ, θα δώσει ένα συνταρακτικό σταντ απ, στο οποίο θα ξεσκίσει τον ίδιο του τον εαυτό, θα δείξει τις πληγές του.

Το βιβλίο βασίζεται στην πραγματική ιστορία ενός φίλου του, που ο Νταβίντ Γκρόσμαν έψαχνε είκοσι τέσσερα ολόκληρα χρόνια να βρει τρόπο να τη γράψει. Στα 15 του χρόνια, ο φίλος του, ενώ βρισκόταν σε ημιστρατιωτική κατασκήνωση, φορτώθηκε σε ένα καμιόνι και στάλθηκε πίσω στην Ιερουσαλήμ για να παραστεί σε «μια οικογενειακή κηδεία». Χωρίς να του πουν ποιος είχε πεθάνει, ο μπαμπάς του, η μαμά του; Αρχισε αμέσως να νιώθει ότι αυτός φταίει.

«Επαθα σοκ», λέει ο Γκρόσμαν. «Πώς μπόρεσε ο διοικητής της κατασκήνωσης να είναι τόσο ανόητος, αστόχαστος και αδιάφορος; Πώς δεν σκέφτηκε ούτε λεπτό τι μαρτύριο θα πέρναγε αυτό το παιδί; Σε πολλά βιβλία μου έχω προσπαθήσει να καταλάβω τον μηχανισμό της αδιαφορίας μιας ολόκληρης κοινωνίας, αλλά και μεμονωμένων ανθρώπων απέναντι στη βαρβαρότητα. Ας πάρουμε την κατοχή των Παλαιστινίων. Πώς γίνεται για 52 χρόνια να μάθαμε να ζούμε υπέροχες και άνετες ζωές, χωρίς να σκεφτόμαστε κάθε λεπτό ότι έχουμε καταλάβει ξένη γη; Η αδιαφορία είναι ένας πολύ πονηρός τρόπος να σκοτώνεις, χωρίς πτώματα και ποτάμια αίματος».

Στρώθηκε στο γράψιμο όταν βρήκε το «κλειδί». Οταν του ήρθε, ούτε ο ίδιος ξέρει από πού και πώς, η ιδέα ο ήρωάς του να είναι ένας σταντ απ κομίντιαν, που στέκεται κάθε βράδυ μπροστά σε ένα κοινό αδιάφορο για το δράμα του, που θέλει από αυτόν μόνο αστεία. «Αυτό που με τράβαγε περισσότερο ήταν να βρω μια λεπτή ισορροπία μεταξύ αστείων και τραγωδίας», λέει. Το χιούμορ, άλλωστε, δεν είναι άγνωστο στους Εβραίους. «Ηταν ο μόνος τρόπος να επιβιώσουμε από το βάρος του παρελθόντος μας, αλλά ακόμα και σήμερα είναι δημιουργικότητα και ελευθερία σε καταστάσεις απολιθωμένες, σαν την κοινωνία του Ισραήλ».

Ο ήρωάς του δεν σταματάει, όμως, πουθενά. Ακόμα και για το Ολοκαύτωμα κάνει κυνικά αστεία. «Δεν πιστεύω ότι μπορούμε να γελάσουμε με τα πάντα, με το Ολοκαύτωμα χρειάζεται κάποιο τακτ, όχι, προς θεού, απαγορεύσεις, άλλωστε ακόμα και στο Αουσβιτς οι Εβραίοι δεν έχασαν το χιούμορ τους», απαντά ο συγγραφέας. «Αλλα, όταν μου λένε πώς γίνεται ο Ντόβαλε να λέει ανέκδοτα για τον Μένγκελε, απαντάω: πρέπει να του το επιτρέψουμε αυτό το προνόμιο, όλη του η ζωή συντρίφτηκε από το βάρος του Μένγκελε, του Ολοκαυτώματος, της ατμόσφαιρας στην οικογένειά του. Τα αστεία που λέει είναι σαν να παίρνει ανάσα και με τα δύο πνευμόνια του».

Ο Ντόβαλε φτάνει στο σημείο να προειδοποιεί το κοινό του, που ονειρεύεται να εξαφανίσει τους Παλαιστίνιους, ότι ίσως κάποτε οι ρόλοι αντιστραφούν. «Είναι φαντάζομαι ένας τρόπος να πω μέσα από το στόμα του τις δικές μου πολιτικές απόψεις», παραδέχεται ο Γκρόσμαν. «Μερικά από τα αστεία του για τη Δεξιά και την Αριστερά του Ισραήλ είναι πολύ σκληρά».

Μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε έστω κι έναν δειλό παραλληλισμό του συντριμμένου από θλίψη και ενοχή κωμικού με τη σημερινή, επίσης, συντριμμένη από φόβο και ανασφάλεια κοινωνία του Ισραήλ; «Ο μόνος παραλληλισμός που υπάρχει ανάμεσα στον Ντόβαλε και το Ισραήλ είναι ότι κανείς από τους δύο δεν ζει τη ζωή που θα ήθελε. Στο βιβλίο, όμως, λίγο πριν από το τέλος, ο Ντόβαλε συνειδητοποιεί την αλήθεια, καταλαβαίνει ότι σε όλη του τη ζωή έζησε κάτω από το βάρος μιας ενοχής.

Είναι μια στιγμή Θείας Χάριτος, που συμβαίνει καμιά φορά στα βιβλία. Δυστυχώς η ζωή δεν είναι τόσο γενναιόδωρη, δεν μας δίνει δεύτερη ευκαιρία. Η λογοτεχνία, αντίθετα, είναι σαν να κάνεις έφεση σε ανώτατη δικαστική αρχή, για να διορθώσεις πράγματα που στη ζωή δεν διορθώνονται. Και, πράγματι, εύχομαι και ελπίζω και το Ισραήλ κάποτε να φτάσει σε μια αυθεντική ζωή, χωρίς πολέμους και κατοχές, χωρίς φόβο, χωρίς να χάνει τους καλύτερους νέους του. Μ' αυτή την έννοια, το Ισραήλ παραμένει για μένα ένα μυστήριο.

Ενώ σε κάθε άλλο τομέα είναι καινοτόμο και δημιουργικό, παγκόσμια πρωτοπόρο στις start up, κορυφαίο στην τέχνη, τη γεωργία, τη βιομηχανία, στον πιο κρίσιμο τομέα, δηλαδή την ειρήνη με τους γείτονές μας, έχει εντελώς παραλύσει, ανίκανο να κάνει τις απαραίτητες κινήσεις».

Σε λίγο έχουν πάλι εκλογές.Τι περιμένει, τι ελπίζει; «Οι τρεις εκλογές σε έναν χρόνο είναι κάτι επικίνδυνο, γιατί δυναμώνουν οι ακραίες, φανατικές φωνές. Είναι ενδεικτικό ότι κανένα άλλο κόμμα, εκτός από το μικρό αριστερό Μέρετζ, που ενώθηκε πρόσφατα με το Εργατικό, αλλά και το κόμμα των Αράβων, δεν μιλάει για ειρήνη. Τα μεγάλα κόμματα δεν τολμάνε ούτε τη λέξη να πουν, γιατί θα χάσουν. Σήμερα οι Ισραηλινοί είναι αλλεργικοί στη λέξη “ειρήνη”. Τη συνδέουν με την προδοσία του Ισραήλ».