Η αντιπολεμική κραυγή της ρωσικής ποίησης

«Στη Ρωσία ένας ποιητής είναι περισσότερα από έναν ποιητή. Ηταν ένας πολίτης με ενδιαφέρον για τη θέση των πολιτών».

Με αυτά τα λόγια αποχαιρέτησε τον Γιεβγκένι Γιεφτουσένκο η σύζυγός του, Μαρία Νοβίκοβα.

Ελεύθερο πνεύμα, επαναστάτης στα νιάτα του, αλλά και αντιφατικός -άλλοτε υποστήριζε και άλλοτε εναντιωνόταν στους Σοβιετικούς ηγέτες- ο Γιεφτουσένκο έζησε με τους δικούς του κανόνες και πέθανε ήσυχα στον ύπνο του το βράδυ του Σαββάτου, στο σπίτι του στην Οκλαχόμα, όπου εδώ και δύο δεκαετίες δίδασκε ρωσική και ευρωπαϊκή ποίηση στο Πανεπιστήμιο της Τούλσα. Ηταν 85 ετών.

Ποιητής, πεζογράφος, σεναριογράφος και σκηνοθέτης του κινηματογράφου, ο Γιεφτουσένκο ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στην Αμερική και αγαπητός στη Ρωσία, την οποία είχε πάντα στην καρδιά του, όπως έλεγε.

Με το έργο του κατήγγειλε τις φρικαλεότητες του πολέμου, τον αντισημιτισμό, τον ολοκληρωτισμό, ακόμα και τον Ιωσήφ Στάλιν μετά τον θάνατό του.

Η διεθνής αναγνώριση ήρθε νωρίς, το 1962, με το «Μπάμπι Γιαρ», ένα ποίημα που μιλάει για το Ολοκαύτωμα 34.000 Εβραίων του Κιέβου από τους ναζί και για τον αντισημιτισμό που εξαπλώθηκε στη Σοβιετική Ενωση.

Αργότερα ο Σοστακόβιτς το περιέλαβε, μαζί με άλλα τρία ποιήματά του, στη 13η Συμφωνία του.

«Δεν το αποκαλώ πολιτική ποίηση», είχε δηλώσει για το «Μπάμπι Γιαρ» ο Γιεφτουσένκο στο Associated Press πολύ αργότερα, το 2007. «Το αποκαλώ ποίηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ποίηση που υπερασπίζεται την ανθρώπινη συνείδηση ως τη μεγαλύτερη πνευματική αξία».

Και περιέγραψε πώς έγραψε το ποίημα μέσα σε δύο ώρες, όταν επισκέφτηκε την περιοχή του Κιέβου αναζητώντας ενδείξεις από το Ολοκαύτωμα -ένα σημάδι, έναν τάφο-, όμως δεν βρήκε τίποτα: 

«Ημουν σοκαρισμένος όταν είδα ότι οι άνθρωποι δεν διατήρησαν καμία μνήμη».

Ο Γιεβγκένι Γιεφτουσένκο γεννήθηκε στη Ζίμα της Σιβηρίας τον Ιούλιο του 1932, πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1949 και εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο το 1952, ενώ σπούδαζε στο Ινστιτούτο Λογοτεχνίας Γκόρκι, στη Μόσχα.

Στη Δύση έγινε γνωστός τις δεκαετίες του '50 και του '60, μαζί με τους Βασίλι Αξιόνεφ, Αντρέι Βαζνισιένσκι και Μπέλα Αχμαντούλινα, που υπήρξε η πρώτη του σύζυγός του, επωφελούμενος από τη χαλάρωση των μέτρων λογοκρισίας από τον Χρουστσόφ.

Πολλοί στην πατρίδα του χαρακτήρισαν την ποίηση και τη στάση ζωής του ειλικρινή, για κάποιους ήταν επικίνδυνος και άλλοι είπαν ότι είναι αντιφρονών με όρια.

Το 1965 ένωσε τη φωνή του με την Αννα Αχμάτοβα, τον Ζαν Πολ Σαρτρ και άλλους διανοούμενους εναντίον της δίωξης του Γιόζεφ Μπρόντσκι από τις σοβιετικές αρχές.

Το 1968 συνυπέγραψε κείμενα εναντίον της επέμβασης στην Τσεχοσλοβακία.

Την ίδια χρονιά άρχισε να διδάσκει ποίηση στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ωστόσο, ο Μπρόντσκι και άλλοι αντιφρονούντες συγγραφείς οι οποίοι, αντίθετα με τον Γιεφτουσένκο, φυλακίστηκαν, αμφισβήτησαν την αληθινή του συνείδηση και τον κατηγόρησαν για διπροσωπία.

«Ρίχνει πέτρες μόνο σε κατευθύνσεις που είναι επίσημα εγκεκριμένες και παραδεκτές», είχε πει ο Μπρόντσκι.

Ο Γιεφτουσένκο έγινε επίτιμο μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Γραμμάτων το 1987.

Δύο χρόνια αργότερα εκλέχτηκε στο Σοβιετικό Κοινοβούλιο εκπροσωπώντας το Χάρκοβο, όπου υποστήριξε πολιτικά τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και αργότερα τον Μπόρις Γιέλτσιν, με τον οποίο όμως διαφωνούσε για τον πόλεμο στην Τσετσενία.

Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα έργα του «Αρνταμπιόλα» (Κέδρος, 1989) και «Τα βατόμουρα της Σιβηρίας» (Λιβάνης, 1992).