Γνώρισα την Αννα Σικελιανού στη δύση της ζωής της. Εμενε στους πρόποδες του Λυκαβηττού, κοντά στο σπίτι του πρώην διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, αείμνηστου Αγγελου Δεληβορριά. Σε αυτόν χρωστάω τη γνωριμία γιατί ήταν φίλοι και την επισκεπτόταν σχεδόν κάθε μέρα.
Με εντυπωσίασαν η διαύγεια του μυαλού, η καθαρή σκέψη, η ειλικρίνεια και ο έρωτάς της για τον Αγγελο Σικελιανό. Μου έδειξε ένα πακέτο από επιστολές που επρόκειτο να εκδώσει.
«Αυτή η αλληλογραφία με τον Αγγελο», μου είπε, «είναι ένα δώρο που μου έτυχε. Είναι ένας τρόπος συνδέσμου, επαφής. Τακτοποιώ τα γράμματά μου και του το γράφω κιόλας ότι έχουμε ετοιμάσει ο καθένας τον δρόμο του».
● Πότε γνωριστήκατε με τον Αγγελο Σικελιανό;
Σ’ ένα θέατρο. Με κοίταξε, ήρθε μια μέρα στο ξενοδοχείο όπου έμενα και μου είπε πως ήθελε να δει το βουνό και ν’ ανέβει εκεί που ήμουν εγώ. Μου παραξενοφάνηκε, μολονότι από το βλέμμα του είχα καταλάβει ότι δεν ερχότανε για το βουνό, αλλά για μένα. Του είπα: «Δεν θα 'ρχεστε βέβαια για μένα». Μου απάντησε: «Μα δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από σας».
Αυτό με τάραξε πάρα πολύ, ήταν σαν να το περίμενα χρόνια. Ημουν βέβαιη ότι κάπου είχαμε συναντηθεί. Ηταν μια συνάντηση που προϋπήρξε.
Κάποια μέρα βρεθήκαμε στο σπίτι της φίλης μου Ελλης Λαμπρίδη και με ξάφνιασε η γαλήνη της παρουσίας του. Τότε ο Αγγελος πάνω στη κουβέντα μας μου είπε πως στους Δελφούς υπάρχει μια πηγή με τόσο καθαρό νερό που δεν υποψιάζεσαι την ύπαρξή του, πρέπει να βυθίσεις το χέρι σου μέσα για να βεβαιωθείς ότι υπάρχει.
Αν ρίξεις όμως ένα φυλλαράκι, ένα κλαράκι, χάνεται από τα μάτια σου με τη μεγαλύτερη ταχύτητα, τόση είναι η ορμή του. Αυτή η εικόνα προσδιόρισε από εκείνη τη στιγμή την ποιότητα της γνωριμίας μας.
Γνώριζε και τιμούσε τους μεγάλους και αρχέγονους πολιτισμούς, ιδίως τον ιουδαϊκό καθώς και τον ινδικό και τον κινεζικό, μα είναι θρεμμένος από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, από τους μεγάλους τραγικούς ποιητές, τους φιλοσόφους και την ελληνική μυθολογία (και τέλεια ελευθερωμένους από την προγονοπληξία).
Τα κείμενά τους έγιναν πια δική του σοφία και βίωμα, τα ζωντανεύει όχι στο έργο του, μα και στην καθημερινή ζωή με τους απλούς ανθρώπους, τους ξωμάχους και τους ψαράδες, τους λαϊκούς τύπους στα απόμακρα καφενεδάκια, όπου συχνάζει με ένα βιβλίο στο χέρι και όπου βρίσκει τον ελληνικό λαό με ήθος, την τάξη και τη φιλοξενία που γνώρισε στη Λευκάδα. Αυτές οι λαϊκές γνωριμίες τον έχουν ποτίσει από μικρό παιδί, διαρκώς τις αναθυμάται και τις αναφέρει, ώσπου φτάνει να τις αποκαλέσει «ο μακάριος ο λαός μου».
● Με τι ασχοληθήκατε εσείς στη ζωή σας;
Εζησα από τον αργαλειό. Κι έπειτα μας είχαν βρει η αρρώστια, οι δυσκολίες, η Κατοχή. Ηταν δύσκολα χρόνια και του έχω ευγνωμοσύνη, ότι δεν αναγκάστηκα να πάω σε γραφείο. Ημουνα δηλαδή ένας διευθυντής-εργάτης. Αυτό είναι ξεκούραστο.
Εμαθα να πλέκω στον αργαλειό από την Εύα Πάλμερ, την πρώτη γυναίκα του Αγγελου. Την τέχνη πρέπει να τη δουλεύεις επαγγελματικά και όχι ερασιτεχνικά. Τώρα δεν δουλεύω. Εχει μείνει ο αργαλειός, αλλά επειδή έχω μια γάτα που πήγαινε και έπαιζε με τις κλωστές τα έβγαλα όλα.
● Στη σχέση σας το ότι υπερτερούσε από εσάς, αυτό δεν σας ενοχλούσε;
Αυτό ήταν το στεφάνι που φορούσα. Δεν κατέβαλα προσπάθεια για να πάω στον Αγγελο γιατί ήταν τόσο ωραίος αυτός ο κόσμος που έδειχνε ώστε με βοήθησε να συναντήσω όλα τα πράγματα. Μια μέρα, ένα μεσημέρι, ξάπλωσε εκείνος, εγώ πήγα με μια φίλη να μαζέψουμε κουκουνάρες στο δάσος.
Εκεί στη Σαλαμίνα έχει πάρα πολλές που όταν μεγαλώσουν και ανθίσουν έχουν ένα λεπτότατο και διάφανο φως που ήταν τόσο ωραίο άλλωστε που μιλούσαν γι' αυτό στα Ηλύσια Πεδία. Οταν επέστρεψα του είπα ότι ήμουν στα Ηλύσια Πεδία κι εκείνος πρόσθεσε: «Το πρόσωπό σου είναι χρυσό». Το πρόσωπο ήταν ένας καθρέφτης και καθρεφτιζόταν η αλήθεια. Χθες βράδυ μετέφραζα τα δικά μου γράμματα που έστελνα στον Αγγελο και θα σας διαβάσω ένα από αυτά.
Αγαπημένη μου τρυφερή μου αγάπη, σε ικετεύω όχι μην καλείς τα περασμένα όσο υπέροχα κι αν ήταν. Μην μαραίνεσαι για κείνα που ζήσαμε γιατί τα καλύτερα μας περιμένουν.
Είναι κοντά μας και θα τα ζήσουμε αληθινά. Γιατί είμαστε προορισμένοι από μόνοι μας να τα ζήσουμε. Χιλιάδες χρόνια, πλάσματα δούλεψαν και παραμέρισαν για το λαμπερό πέρασμά μας. Μην ταράζεσαι. Μην σκεπάζεις την ομορφιά του θεού με τα δάκρυά σου και τους αναστεναγμούς σου. Ναι, βέβαια θα τρώμε μαζί το ψωμί στο τραπέζι και θα ξυπνάμε μες στη βαθιά νύχτα να σου λέω πως σ’ αγαπώ και πεθαίνω για σένα, αλλά δε θα ανέβω πια μόνη το μονοπάτι. Μην το δεχτείς κι εσύ πια. Μην κλαις και με κάνεις να κλαίω.
Μην σκορπάς τον πόνο μου γιατί τα δάκρυα αλαφρύνουν την καρδιά που δεν ζει μακριά σου παρά για να νιώθει τον σπαραγμό της απουσίας σου. Οχι αυτή η δοκιμασία ήταν περίσσια για την ψυχή μου. Την ήξερα τη μοίρα μου κι αν έζησα το ανέφικτο χαρίζοντάς σε θεληματικά το έκανα, μεγαλειωδώς, όχι με ζαβολιές. Ούτε επωφελήθηκα από τον πόνο μου, γιατί το ξαναλέω, ήμουνα έτοιμη για το θαύμα. Αγάπη μου γνωρίσαμε τις ψυχές μας, του θησαυρού που σηκώνουμε. Ούτε οι ώρες του χωρισμού ήταν βαριές. Είναι κι αυτές σοβαρές και συνετές και η ολβιότητα της ένωσής μας δεν θα τις σβήσει ούτε θα τις διχάσει. Αλλά θα ακολουθήσω με ευγνωμοσύνη και αγάπη τη θύμησή της.
Οταν το διάβασα σε μια νεαρή φίλη, μου είπε γελώντας ότι εγώ δεν θα μπορούσα να πω αυτά τα λόγια, θα του έλεγα: «Σε αγαπώ, βρε βλάκα». Αλλαξαν και η γλώσσα και το ύφος μας.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας